کارنامه فکت‌نامه در سال ۱۴۰۲

دوم آوریل روز جهانی درستی‌سنجی و هفتمین سال آغاز فعالیت فکت‌نامه است. دقیقا هفت سال پیش، روز ۱۳ فروردین ۱۳۹۶، فکت‌نامه، به عنوان نخستین رسانه درستی‌سنجی سیاسی به زبان فارسی با انتشار این توییت و با شعار «راه در جهان یکی و آن راستی است…» کار خود را شروع کرد.

هفت سال پیش، در شرایطی فکت‌نامه فعالیتش را آغاز کرد که واژه‌های فکت‌، درستی‌سنجی، راستی‌آزمایی یا فکت‌چکنیگ، حتی در روزنامه‌نگاری فارسی‌زبان، عباراتی چندان آشنا و شناخته‌شده نبودند؛ امروز اما، این کلمات نه‌تنها در روزنامه‌نگاری‌ حرفه‌ای، حتی در فضای و عمومی و شبکه‌های اجتماعی نیز عبارت‌هایی جاافتاده با معنی و مفهوم مشخص‌اند. حالا دیدن گزارش‌هایی که با عنوان درستی‌سنجی یا راستی‌آزمایی در فضای روزنامه‌نگاری فارسی منتشر می‌‌شوند، پدیده‌ای عادی است؛ بعضی رسانه‌های فارسی حتی بخش اختصاصی درستی‌سنجی یا راستی‌آزمایی راه‌اندازی کرده‌اند و بعضی گروه‌ها با عنوان «درستی‌سنجی» در داخل و خارج ایران تشکیل شده‌‌‌اند. صرف نظر از کاستی‌ها، توسعه درستی‌سنجی، به‌خودی‌خود اتفاقی مثبت و نشانه‌ای از تحول و روزآمدی روزنامه‌نگاری به سمت و سوی روزنامه‌نگاری فکت‌محور است.

فکت‌نامه ضمن استقبال از توسعه کمّی فکت‌چکینگ فارسی، تلاش می‌کند با ارائه محتوای باکیفیت از یک‌سو، تولید و به اشتراک گذاشتن اطلاعات و محتوای آموزشی از سوی‌دیگر، پیگیر افزایش کیفیت درستی‌سنجی باشد؛ درستی‌سنجی که هدف ذاتی آن آگاهی‌بخشی و ترویج اطلاعات درست و معتبر است؛ و چه خوب که در این راه، گروه‌های دیگری نیز در کنار فکت‌نامه در مسیر این هدف تلاش می‌کنند.

کارنامه فکت‌نامه

سال ۱۴۰۲ سال نسبتا پرحادثه‌ای در داخل و خارج از ایران و طبعا سالی پرکار برای فکت‌نامه بود. تداوم بحران‌ اقتصادی در ایران، ادامه مساله حجاب در ایران و تنش‌‌های اجتماعی ناشی از اعتراضات سال ۱۴۰۱، انتخابات و انواع و اقسام بحران‌های سیاسی ایران در داخل و خارج از کشور از یک سو، تشدید تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بعد از حمله حماس به اسرائیل زمینه‌ای مساعد برای تولید و انتشار اخبار جعلی فراهم آورده بود. اطلاعات نادرستی که بعضا برای پیشبرد مقاصد افراد اصحاب قدرت، به صورت سازمان‌یافته تولید و منتشر می‌شوند.

فکت‌نامه در سال گذشته تلاش کرد با انتشار بیش از یک فکت‌چک در روز در حد توان با اخبار جعلی و اطلاعات نادرست مقابله کند؛ اگرچه حجم تولید اطلاعات نادرست به مراتب بیش از توان و ظرفیت فکت‌نامه به طور خاص و گروه‌های فعال درستی‌سنجی است، اما باید امیدوار بود که انتشار و تولید گزارش‌های فکت‌محور، علاوه بر ایجاد مانع سر راه اخبار جعلی، در ایجاد روحیه انتقادی و انگیزه فکت‌چکینگ در جامعه موثر باشد.

اگر هر فکت‌چک تنها در ۱۰۰ نفر این انگیزه را ایجاد کرده باشد تا به رنگ و لعاب جذاب اخبار جعلی با تردید نگاه کنند، با تکنیک‌های ساده بتوانند مرز واقعیت و جعل را از لابلای شایعات تشخیص دهند و به سادگی قربانی نشوند و… در این صورت فکت‌نامه توانسته در یک سال گذشته ۴۰هزار نفر را برای رویارویی درست با اخبار و تشخیص درست از نادرست آماده کند.

آمار و ارقام فکت‌نامه

تعداد محتوای درستی‌سنجی فکت‌نامه در سال ۱۴۰۲ با بیش از ۲۰ درصد رشد نسبت به سال گذشته به ۳۷۸ مورد رسید. که از این میان ۳۴۲ مورد یکی از شش نشان فکت‌نامه را دریافت کردند. ۲۲ دستی‌سنجی بدون نشان بودند و ۲ گزارش ویژه ( بررسی و تحلیل کارزار دیس‌اینفورمیشین جمهوری اسلامی در اعتراضات ۱۴۰۱ و پیمانکاران فیلترینگ ایران) در قالب گزارش تفصیلی ارائه شدند.

چنانکه در نمودار بالا پیدا است نزدیک ۸۰ درصد درستی‌سنجی‌های منتشر شده در سال ۱۴۰۲ نشان‌های نادرست یا شاخ‌دار گرفته‌اند. سهم نشان‌های درست، نیمه‌درست و گمراه‌کننده کمتر ۱۲ درصد و سهم درستی‌سنجی‌های بدون نشان نزدیک ۹ درصد است.

پروفایل‌های داغ

امسال هم بیشترین تعداد درستی‌سنجی،‌ با رکورد ۱۲۲ فکت‌چک برای پروفایل «شبکه‌های اجتماعی» است. بعد از آن فعال‌ترین پروفایل در اختیار «مطبوعات و رسانه‌ها» با تعداد ۲۲ گزارش درستی‌سنجی است. این به جز پروفایل برخی رسانه‌های پرکار مانند روزنامه ایران، خبرگزاری‌های ایرنا، تسنیم، فارس پروفایل اختصاصی دارند. در سال گذشته این چهار رسانه نزدیک به دولت، روی هم ۲۲ بار فکت‌چک شده‌اند و جزو پروفایل‌های فعال فکت‌نامه در سال ۱۴۰۲ بوده‌اند.

اما در میان پروفایل‌های حقیقی ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری و عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هر کدام با ۱۱ درستی‌سنجی فعال‌ترین پروفایل را در فکت‌نامه داشته‌اند. بعد از این دو علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی با ۸ گزارش درستی‌سنجی، سومین پروفایل شخصیت حقیقی در سال ۱۴۰۲ است.

گفته‌های درستی‌سنجی شده علی خامنه‌ای در سال گذشته چهار نشان شاخ‌دار، دو نشان گمراه‌کننده، یک نشان نادرست و یک نشان درست گرفته‌اند.

موضوعات داغ

بر اساس دسته‌بندی‌های تحریریه فکت‌نامه از مجموع ۳۷۸ محتوای درستی‌‌سنجی‌های منتشر شده در سال ۱۴۰۲، ۶۵ گزارش، به موضوعاتی اختصاص دارد که بعد از حمله روز هفتم اکتبر حماس به اسرائیل، از سوی هواداران حماس و اسرائیل در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های فارسی‌زبان منتشر شدند.

به حساب و کتاب ریاضی از هر ۶ درستی‌سنجی فکت‌نامه در سال ۱۴۰۲، یکی به موضوع حماس و اسرائیل اختصاص داشت. سهم بالایی که نشان از اهمیت موضوع در فضای عمومی و شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان داشت. بیش از یک پنجم (۲۲ درصد) این فکت‌چک‌ها از فکت‌نامه نشان «شاخ‌دار» گرفتند. بیش از ۵۸ درصد «نادرست» و ۱۰ درصد «گمراه‌کننده». پنج درستی‌سنجی هم بدون نشان منتشر شدند؛ بعضی از آنها مجموعه‌ای از تصاویر جعلی و نادرست بودند که در روزهای اول پس از حمله حماس دست به دست می‌شدند مانند گزارش مرور برخی تصاویر و ویدئوهای جعلی؛ بعضی صرفا بازخوانی فکت‌های موجود بدون نتیجه‌گیری قطعی بودند مانند گزارش «دانسته‌ها و ابهام‌ها درباره فسفر سفید» یا «درباره انفجار بیمارستان الاهلی چه می‌دانیم»؛ بعضی هم روند مطرح شدن یک خبر جعلی را بازخوانی و تحلیل می‌کردند، مانند گزارش «چهل کودک سربریده؛ بررسی روند همه‌گیرشدن یک شایعه».

اهمیت این موضوع برای ایرانیان با توجه به رابطه جمهوری اسلامی با حماس، دو چندان است؛ موضع‌گیری رسمی حکومت از همان روزهای اولیه و جریان یک طرفه تولید محتوا در رسانه‌های رسمی ایران به نفع حماس از یک‌سو و موضع‌گیری فعالانه بخش‌هایی از گروه‌های منتقد و مخالف حکومت در دفاع از اسرائیل از سوی دیگر باعث شد، به موازات جنگ واقعی، در فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی نیز درگیری‌های نفس‌گیری در قالب پخش و تولید محتوا، از جمله محتوای جعلی به نفع یا علیه طرف‌های درگیر، شکل بگیرد.

بعد از اسرائیل و حماس، درستی‌سنجی با موضوعات اقتصادی با سهم ۱۴ درصد (۵۴ گزارش) بیشترین فراوانی را دارد. سهم موضوعاتی که برچسب سیاسی دارند نزدیک ۱۲ درصد (۴۵ گزارش) است. البته این نسبت بدون احتساب سهم ۴ درصدی (۱۶ گزارش) درستی‌سنجی‌های مرتبط با انتخابات مجلس دوازدهم است که در آخرین ماه سال برگزار شد.

در سال گذشته حدود ۸ درصد درستی‌سنجی درباره موضوع اینترنت و آزادی ارتباطات (۲۹ گزارش) در ایران بود. سهم تئوری توطئه و شایعات و محتواهای عامه‌پسند هر کدام ۶ درصد (هر کدام ۲۲ گزارش)، سهم موضوعات علمی، اجتماعی و دینی‌- اعتقادی ۴ درصد (۱۴ گزارش) بود.

در این یک سال ۱۶ گزارش درستی‌سنجی درباره موضوع حجاب منتشر شد که در ادامه کارزار تولید اخبار جعلی و اطلاعات نادرست درباره یکی از مناقشه‌برانگیزترین موضوعات اجتماعی سیاسی ایران در سال‌های اخیر است.

با اینکه درستی‌سنجی مسائل تاریخی کار پیچیده و دشواری بود، یکی از نکات قابل توجه انتشار ۱۲ درستی‌سنجی با موضوع تاریخ بود که به نسبت مورد توجه و اقبال مخاطبان قرار گرفت.

پربازدیدترین‌های فکت‌نامه

پربازدیدترین درستی‌سنجی سایت فکت‌نامه در سال ۱۴۰۲ شایعه «همسر دوم قاسم سلیمانی» بود در آبان ۱۴۰۲ منتشر شد. از میان فکت‌چک‌های پربازدیدی که در یک سال گذشته منتشر شده‌اند، دو شایعه «فروش ۷ میلیون دلار گوسفندهای هدیه بن‌سلملان به مردم غزه» و «تشکیل فدراسیون ورزشی سکس در سوئد» بیش از بقیه دیده شده‌اند.

حساب‌های کاربری فکت‌نامه در شبکه‌های اجتماعی، روی هم بیش از ۲۰۰ هزار دنبال‌کننده دارند. بیش از ۸۷ هزار نفر در اینستاگرام، حدود ۵۶ هزار نفر در اکس (توییتر سابق)، بیش از ۴۴ هزار دنبال‌کننده در تلگرام و نزدیک ۱۵ هزار حساب کاربری در تردز، فکت‌نامه را دنبال می‌کنند.

پربازدیدترین پست اینستاگرام فکت‌نامه در سال گذشته تیزر مستند «دروغ‌های حکومتی» بود. بعد از آن پست دو گزارش درستی‌سنجی، یکی درباره عکس ساختگی نسبت داده شده به مدیرعامل جدید توییتر و دیگری درباره تاثیر سجده بر امواج مضر، بیشتر از سایر پست‌های فکت‌نامه در اینستاگرام، مورد توجه قرار گرفته‌اند.

پربازدیدترین پست فکت‌نامه در اکس (توییتر سابق)، درستی‌سنجی فدراسیون سکس در سوئد بود.

و در تلگرام پست درستی‌سنجی تصویر کودکان در قفس بیشترین بازدید را داشته است.

شنیدنی‌ها و دید‌نی‌های فکت‌نامه

گروه فکت‌نامه در سال گذشته مجموعه متنوعی از محتوای درستی‌سنجی را در اختیار مخاطبان قرار داد. در سال ۱۴۰۲ به موازات وب‌سایت و شبکه‌های اجتماعی فکت‌نامه، گروه پادکست و گروه مستند فکت‌نامه نیز سال فعالی را پشت سر گذاشت.

پادکست فکت‌نامه

پادکست هفتگی فکت‌نامه، امسال هم با انتشار ۵۲ قسمت بدون وقفه، یکی از پادکست‌های فعال و مورد توجه مخاطبان در دنیای پادکست فارسی بود، چنانکه در در رده‌بندی Castbox در بخش اخبار فارسی، فکت‌نامه یکی از چهار پادکست اول قرار دارد. پادکست فکت‌نامه در سال ۱۴۰۲ کمی بیش از ۳۶۹ هزار بار در انواع دانلود شده که به نسبت سال قبل ۴۲ درصد رشد داشته است.

در سال گذشته بیش از همه، قسمت‌های ۱۴۹، (جعفر شفیع‌زاده و دوریان مک‌گری)، ۱۴۸ (فیضیه)، ۱۱۰ (ناصرالدین شاه و ایده اسرائیل) مورد توجه مخاطبان قرار گرفت.

مستندهای فکت‌نامه

حاصل فعالیت گروه مستندسازی فکت‌نامه در سال ۱۴۰۲، شش مستند کوتاه ۱۲ دقیقه‌ای و یک مستند ۲۵ دقیقه‌ای بود. این مستندها علاوه بر فکت‌نامه از تلویزیون ایران‌اینترنشنال و شبکه‌های اجتماعی آن پخش شدند.

مستند روایت موازی، با موضوع روایت‌های ساختگی درباره کشته‌شدگان اعتراضات ۱۴۰۱
مستند «آیا دشمن ژن ایرانیان را سرقت می‌کند»، درباره تئوری توطئه ژن‌دزدی در ایران
مستند «دروغ‌پراکنی برای حفظ حجاب»، درباره تولید اخبار جعلی درباره حجاب
مستند «گوهرشاد، تاریخ‌سازی به نفع حجاب اجباری»، درباره بزرگ‌نمایی‌ها و جعلیات درباره یک واقعه تاریخی
مستند «دروغ‌های حکومتی در اعتراضات ۱۴۰۱»، درباره کارزار دیس‌اینفورمیشن حکومتی در اعتراضات
مستند «هکرهای نظام»، درباره ماهیت فعالیت‌های مجرمانه هکرهای وابسته به حکومت ایران
مستند «پروپاگاندای قاسم سلیمانی»، درباره ابعاد پروپاگاندای جمهوری اسلامی برای فرمانده پیشین نیروی قدس سپاه

ویدئوهای کوتاه یک دقیقه‌ای

علاوه بر مستندها، در سال گذشته ۷۹ ویدئوی یک دقیقه‌ای خلاصه درستی‌سنجی‌ها، تهیه و تولید و در سایت فکت‌نامه و شبکه‌های اجتماعی منتشر شدند. از این میان بیش از ۷۳ ویدئو نیز در بخش میان‌برنامه‌های تلویزیون ایران‌اینترنشنال پخش شدند. ویدئوهای کوتاه در بخش «فکت‌چک‌ها»‌های کانال یوتیوب فکت‌نامه در دسترس‌اند.

برگزیده‌های فکت‌نامه

شاخ‌دار سال

تحریریه فکت‌نامه، نشان «شاخ‌دار سال» ۱۴۰۲ را برازنده مجموعه ادعاهای حکومتی برای عادی جلوه دادن روش حکمرانی جمهوری اسلامی می‌داند؛ ادعاهایی که از زبان عالی‌ترین مقام‌های جمهوری اسلامی بارها مطرح و که در بالاترین سطح حکومت پیگیری و اجرا می‌شوند.

کارزاری که تلاش می‌کند از یکسو ایران را بر خلاف واقعیت کشوری ایده‌آل بر اساس ارزش‌های متعارف مردم‌سالاری نشان دهد، از سوی دیگر با ارائه مقایسه‌های بی‌اساس شرایط بقیه جهان را بحرانی جلوه دهد. بی‌اعتنا به اینکه آنچه مطرح می‌شود گاهی چنان با واقعیت تضاد دارد که خنده‌دار به نظر می‌رسد.

فکت‌نامه به طور مشخص ۹ ادعا را که با هدف «عادی جلوه‌دادن روش حکمرانی جمهوری اسلامی» مطرح شده‌اند مصداق شاخ‌دار سال معرفی می‌کند.

۱ - ادعای خامنه‌ای درباره رفراندوم!
۲- ادعای رئیسی درباره تضمین آزادی‌های مشروع در جمهوری اسلامی!
۳- ادعای وزیر علوم درباره آزادی منحصر به فرد دانشگاه‌های ایران!
۴- ادعای حداد عادل درباره رقابتی بودن انتخابات مجلس!
۵- ادعای دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره رواج فیلترینگ در همه دنیا!
۶- ادعای وزیر ارشاد که در شبکه‌های اجتماعی فیلترینگ وجود ندارد!
۷- ادعای یک عضو مجلس خبرگان مبنی بر اینکه خبرگان بی‌نظیر است و نمونه و مشابهی ندارد
۸- ادعای خامنه‌ای درباره اینکه انتخابات در کشور همیشه صحیح، سالم و متین برگزار شده است.
۹- ادعای وزیر کشور درباره بالاترین سطح استاندارد انتخابات در ایران

۱- به وضوح خلاف واقعیت‌اند: یکی از معیارهای اصلی برای انتخاب شاخ‌دار سال، سطح فاصله آن با واقعیت است. ادعای عادی بودن شرایط ایران، ادعای حاکم بودن شاخص‌های مردم‌سالاری و ادعای بحرانی بودن وضعیت کشورهای دیگر، در شرایطی مطرح می‌شود که بر اساس شاخص‌ها و شواهد و قرائن مستند، مردم ایران یکی از بحرانی‌ترین شرایط تاریخ معاصر را تجربه می‌کنند.

۲- از زبان مقام‌های عالی‌رتبه و رسانه‌های رسمی مطرح شده‌اند: یکی از معیارهای انتخاب شاخ‌دار سال، علاوه بر تراز نادرستی‌اش، سطح تولید و انتشار آنها است. روایت‌های جعلی برای عادی جلوه دادن شرایط ایران، در سطوح گوناگون ساخته و پرداخته می‌شوند. از عالی‌ترین مقام‌های نظام تا رسانه‌های خرد در سطح نشریات محلی که با امکانات مالی حوزه‌های علمیه در شهرستان‌های کوچک منتشر می‌شوند. با این حال می‌توان رد پررنگ این روایت‌سازی‌ها را در عالی‌ترین مقام‌های حکومت مشاهده کرد؛ از رهبر جمهوری اسلامی گرفته تا رئیس‌جمهوری، وزرا و اشخاص قدرتمند و با نفوذی که در راس نهادهای فراقانونی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگ فعالیت می‌کنند.

۳- در مقیاس وسیع تکرار شده‌اند:‌ سومین دلیل برای انتخاب شاخ‌دار سال، علاوه بر نادرستی، میزان تکرار آن است. یکی از روش‌های جا انداختن یک ادعا و روایت نادرست و جعلی، تکرار متداوم آن است. روشی موثر که در دوران شوروی از سوی نهاد‌های حکومتی استفاده می‌شد که آن نسخه‌ای از واقعیت را که مطلوب حکومت کمونیستی بود جایگزین فکت‌های جهان واقعی بشود. مقام‌های جمهوری اسلامی امیدوارند این روش جواب بدهد، به‌ویژه در غیاب رکن چهارم هر دموکراسی یعنی رسانه‌های آزاد که روایت‌های بی‌اساس را به چالش بکشند. حکومت ایران هم تلاش می‌کند با استفاده از رسانه‌های انحصاری، به طور مداوم تصویری وارونه از واقعیت را ترسیم کند.

۴- در بستر انتخابات مطرح شده‌اند: انتخابات مجلس دوازدهم محدودترین و کم‌رونق‌ترین انتخابات در ادوار انتخابات در جمهوری اسلامی است، با این حال انتخابات بهانه‌ای بود برای اینکه مقام‌ها و رسانه‌های رسمی تلاشی کم‌سابقه را برای القای این تصور نادرست به کار ببیند که ثابت کنند کیفیت دموکراسی در ایران بالا و نظام سیاسی و انتخاباتی جمهوری اسلامی نه تنها بی‌عیب است بلکه از پویاترین نظام‌های مردم‌سالاری جهان است.

۵- دامنه تاثیر آنها در جامعه گسترده است: با توجه به پیگیری این پروژه در سطوح عالی حکومت، باید نگران تاثیرات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن بود. شاید در نگاه اول به نظر برسد نادرستی بعضی از این ادعاها، مثل اینکه «در هیچ کجای جهان برای مسائل مهم رفراندوم برگزار نمی‌شود» یا اینکه «شبکه‌های اجتماعی در ایران فیلتر نیستند» آن قدر بدیهی به نظر می‌رسند که بعید است کسی را تحت تاثیر قرار دهد، اما وقتی این ادعاها از زبان رهبر جمهوری اسلامی یا یک وزیر مهم در کابینه مطرح می‌شوند، باید نگران بود که این ادعای غلط مبنای تعریف پروژه‌های سیاسی پرهزینه‌ای می‌شوند که علاوه بر آثار سیاسی و اجتماعی، هزینه‌های مالی و آثار اقتصادی نیز دارند.

درستی‌سنجی سال به انتخاب مخاطبان فکت‌نامه

در روزهای پایانی سال از مخاطبان فکت‌نامه دعوت کردیم تا از میان ۱۰ گزینه پیشنهادی تحریریه یکی را به عنوان فکت‌چک سال انتخاب کنند. با توجه به اینکه فرایند گشت‌وگذار در سایت فکت‌نامه و انتخاب یک گزارش از میان بیش از ۳۵۰ گزارش درستی‌سنجی کار بسیار وقت‌گیری بود، تصمیم گرفتیم ۱۰ گزینه را انتخاب کنیم و کار مخاطبان برای انتخاب یک گزینه از ده گزینه پیشنهادی آسان کنیم. مبنای انتخاب این ده گزینه، اهمیت گزارش (اهمیت موضوع یا اهمیت گوینده بر اساس ارزش‌های خبری) و همین طور استقبال مخاطبان در زمان انتشار گزارش بود.

علاوه بر این‌ها، یک گزینه هم برای این در نظر گرفته شده بود برای کسانی که احیانا گزینه‌ای دیگری غیر از گزینه‌های پیشنهادی در نظر داشتند و فضایی برای معرفی گزینه‌شان تعبیه شده بود. گزینه‌های ده‌گانه پیشنهاد شده، به ترتیب تاریخ انتشار، به این شرح بودند.

۱- ادعای خامنه‌ای درباره رفراندوم
۲- انکار نابینا شدن نیلوفر آقایی
۳- نقل قول‌ جعلی از تولستوی درباره حجاب
۴- برای ۲میلیارد نفر هم آب هست
۵- عبدالملکی و سرمایه‌گذاری ۱۰۰میلیارددلاری
۶- آمار رئیسی درباره خبرهای دروغ
۷- فاطمه مغنیه، همسر دوم قاسم سلیمانی
۸- تاثیرپذیری نلسون ماندلا از خمینی و خامنه‌ای
۹- ماجرای کشتار مدرسه فیضیه
۱۰- ماجرای جعفرشفیع‌زاده و دوریان مک‌گری

در این نظرسنجی ۵۰۱ نفر شرکت کردند. بیش از یک سوم شرکت‌کنندگان «ادعای خامنه‌ای درباره رفراندوم» را به عنوان درستی‌سنجی برگزیده سال انتخاب کردند. از این میان ۹ نفر اعلام کردند که درستی‌سنجی مورد نظر آنها در بین گزینه‌ها نیست و سه نفر این دو گزارش «تاثیر سجده روی امواج مضر» و «منحصر به فرد بودن رفراندوم جمهوری اسلامی» را به عنوان درستی‌سنجی‌ برگزیده سالشان معرفی کردند.

پرزحمت‌ترین درستی‌سنجی سال

نشان پرزحمت‌ترین درستی‌سنجی سال به «داستان دوریان مک‌گری و جعفر شفیع‌زاده» تعلق می‌گیرد. سوژه‌ای که ممکن است به چشم بسیاری، سوژه‌ای آسان به نظر برسد، فرایند تحقیق آن هفته‌ها طول کشید. صدها صفحه متن خوانده و ده‌ها ویدئو بررسی شد.

دو نامزد دیگر درستی‌سنجی پرزحمت سال، گزارش‌های «درباره انفجار بیمارستان الاهلی (المعمدانی) غزه چه می‌دانیم؟» و «مقایسه بارش برف در مرز ایران و ترکیه» بودند.

غافلگیرکننده‌ترین درستی‌سنجی سال

و اما نشان غافلگیرکننده‌ترین درستی‌سنجی سال به گزارش درستی‌سنجی «شکایت رسمی از یزید در عراق» بود. موضوعی که وقتی مشغول تحقیق درباره آن شدیم، تصور نمی‌کردیم دست‌آخر نشان «درست» بگیرد.

دیگر نامزدهای غافلگیرکننده‌ترین فکت‌چک سال ماجرای «لوله‌کشی آبجو در ورزشگاه‌های آلمان» و «موشک‌های شکری» بودند.

---

جدول زیر فهرست اینتراکتیو و قابل دانلود کل محتوای درستی‌سنجی منتشر شده در سایت فکت‌نامه در سال ۱۴۰۲ است.