اطلاعات نادرست درباره مشارکت در انتخابات سایر کشورها

ایرنا، خبرگزاری رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران روز ۱۸ بهمن ۱۴۰۲ در گزارشی با موضوع نرخ مشارکت مردم در انتخابات سایر کشورها، نوشت:

انتخابات، شرط اساسی دموکراسی و از امتیازهایی است که برخی حکومت ها به مردم می‌دهند تا مردم اراده خود را در اداره دولت منعکس کنند. اما با گذشت زمان و به دلایل عدیده، درصد افرادی که برای انتخاب پای صندوق های رای می‌روند کاهش می‌یابد و این موضوع در انتخابات بسیاری از کشورها مشهود است اما متوسط شرکت مردم ایران در انتخابات کاهش نیافته‌است.

ایرنا در ادامه گزارش خود، به ترتیب به شاخص نرخ «مشارکت رای‌دهندگان» (Voter Turnout) برای چند کشور اشاره کرده و بعد به سراغ ایران می‌رود. همه تقریبا با این شاخص آشنا هستیم؛ این کسری است که صورت آن «تعداد افرادی که در انتخابات رای خود را به صندوق ریخته‌اند» و مخرج آن «تعداد افراد واجد شرایط این کار» براساس قوانین آن کشور است و به درصد بیان می‌شود.

در ادامه ادعاهای ایرنا را برای ایران و کشورهای مختلف بررسی می‌کنیم. با توجه به پیش‌رو بودن «انتخابات مجلس شورای اسلامی» تمرکز گزارش ایرنا هم بر «انتخابات پارلمانی» کشورهایی بوده که به آنها اشاره کرده‌است.

آیا مشارکت در ایران رو به افزایش است؟

منبع اصلی ما برای بررسی ادعاهای ایرنا، داده‌های رسمی خود کشورهاست که محققان برنامه‌ای پژوهشی در مدرسه مارتین در دانشگاه آکسفورد در پروژه Our World in Data آن را جمع‌آوری و در وب‌سایت خود به صورت تجمیعی عرضه می‌کنند.

تصویر اصلی سایت، وضعیت مشارکت در آخرین انتخابات منتهی به ۲۰۲۲ را نشان می‌دهد. مشارکت در ایران از بسیاری از کشورهای بیان‌شده در این گزارش کمتر است. شاخص «نرخ مشارکت» ایران از سال ۱۹۶۳ (دی ۱۳۴۱ تا آذر ۱۳۴۲) ثبت شده و همین‌سال بالاترین نرخ مشارکت در انتخابات‌های تاریخ ایران را هم دارد.

پرمشارکت‌ترین انتخابات تاریخ ایران به ترتیب عبارتند از:

1. انتخابات مجلس شورای ملی بیست‌ویکم، ۲۶ شهریور ۱۳۴۲،‌ مشارکت: ۹۱/۷۰درصد.
   نتیجه: حسنعلی‌منصور، اسدالله علم را شکست داد و نخست‌وزیر شد.
2. انتخابات ریاست‌جمهوری دهم، ۲۲ خرداد ۱۳۸۸، مشارکت: ۸۴/۷۷درصد.
   نتیجه: اعلام شد که محمود احمدی‌نژاد، میرحسین موسوی را شکست داده و رئیس جمهوری شد.
3. انتخابات ریاست‌جمهوری هفتم، ۲ خرداد ۱۳۷۶، مشارکت: ۸۰/۰۰درصد.
   نتیجه: محمد خاتمی، علی‌اکبر ناطق نوری را شکست داد و رئیس جمهوری شد.

می‌دانیم در ایران رفراندوم‌هایی هم برگزار شده که نرخ مشارکت‌های متفاوتی برای آنها ادعا شده. اما در این راستی‌آزمایی، صرفا به داده‌های انتخابات‌ها توجه می‌کنیم. در مورد رفراندوم‌ها ترتیب مشارکت (ادعا شده و فقط برای مقایسه) به این صورت است:

1. همه‌پرسی جمهوری اسلامی، ۱۲ فروردین ۱۳۵۸، ۹۷/۳۴درصد
2. همه‌پرسی قانون اساسی جمهوری اسلامی، ۱۲ آذر ۱۳۵۸، ۷۵/۲۳درصد
3. همه‌پرسی انقلاب سفید، ۶ بهمن ۱۳۴۱، تخمین ۶۶درصد
4. همه‌پرسی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی، ۶ مرداد ۱۳۶۸، ۵۴/۵۱درصد

منبع دیگر برای بررسی ادعاهای ایرنا، پایگاه داده موسسه بین‌المللی کمک به دموکراسی و انتخابات (IDEA) است. داده‌های این موسسه از نرخ مشارکت انتخابات ایران از سال ۱۹۹۶ (انتخابات مجلس پنجم) به بعد است. در نمودار زیر خط آبی پررنگ مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری و آبی کم‌رنگ، مشارکت انتخابات مجلس است. همان طور که دیده می‌شود در این اندازه‌گیری هم نرخ مشارکت در انتخابات پارلمانی ایران در ۳۰ سال به طور کلی رو به کاهش است هرچند فراز و نشیب هم داشته‌است.

براساس گزارش سال‌نامه آماری مرکز آمار ایران، مشارکت در یازده دوره انتخابات قبلی مجلس شورای اسلامی در جدول زیر دیده می‌شود. واضح است که از سال ۱۳۹۰ یعنی در ۳ دوره قبلی مشارکت در انتخابات مجلس روند کاهشی داشته طوری که انتخابات مجلس یازدهم، کم‌مشارکت‌ترین انتخابات (مجلس و دولت) در تاریخ جمهوری اسلامی شد.

آیا مشارکت رای‌دهندگان آمریکایی در میان‌‌دوره‌ای بالاتر از ۵۰درصد نرفته؟

ایرنا درباره انتخابات آمریکا، به سراغ انتخابات میان‌دوره‌ای می‌رود و می‌نویسد:

نرخ مشارکت در انتخابات میان دوره‌ای کنگره در آمریکا هیچگاه از ۵۰ درصد عبور نکرده و به مراتب کمتر از انتخابات ریاست‌جمهوری بوده‌است. میزان مشارکت در این انتخابات در سال ۲۰۰۶، حدود ۴۰/۱ درصد بود، در سال ۲۰۱۰، ۴۱ درصد، در سال ۲۰۱۴، ۳۶/۷ درصد و در سال ۲۰۱۸ به ۴۹/۶ درصد رسید و نتوانست از ۵۰ درصد عبور کند.

اولا اینکه چرا ایرنا به سراغ انتخابات میان‌دوره‌ای رفته، مشخص نیست. شاید به دلیل اینکه در پایان انتخابات هر دوره رئیس جمهوری ایالات متحده انتخاب می‌شود، این تصور به وجود آمده که انتخابات ریاست‌جمهوری، در آن زمان تاثیر مستقیمی روی مشارکت در انتخابات پارلمان آمریکا می‌گذارد. این تصور هم نادرست است و جزئیات انتخابات در آمریکا، ایالت به ایالت متفاوت است. در نمودار زیر مشارکت در آمریکا با ایران، مقایسه شده‌است.

یکی از سوگیری‌های ایرنا در این گزارش اصطلاحا «گلچین کردن» (Cherry Picking) نام دارد. مثلا در جایی دیگر (در مورد اروپا) به انتخابات‌هایی در دهه ۱۹۵۰ ارجاع داده، اما در اینجا می‌بینیم که ادعای «انتخابات میان دوره‌ای کنگره در آمریکا هیچگاه از ۵۰درصد عبور نکرده» تنها برای محدوده زمانی خاص و نوع خاصی از انتخابات (میان‌دوره‌ای) درست است. براساس OWID (تصویر بالا) این عدد تا سال ۱۹۹۴ نزدیک به ۶۰ درصد بوده، در انتخابات ۱۹۹۸ به ۵۱درصد رسیده و از ۲۰۰۰ به بعد خیلی بالاتر از ۵۰‌درصد نبوده‌است. بر اساس اخبار سال ۲۰۲۲ (آخرین انتخابات میان دوره‌ای برگزار شده) به بالای ۵۰درصد (بیش از ۵۲درصد) رسید که گفته شده دومین رکورد میان دوره‌ای از بعد از سال ۲۰۰۰ است. در مجموعه داده‌های موسسه معتبر بین‌المللی دموکراسی و انتخابات ‌(IDEA) نیز که در آن نرخ مشارکت انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری آمریکا تفکیک شده، مشخص است که در انتخابات میان‌دوره‌ای سال ۲۰۱۸ نرخ مشارکت، ۵۶ درصد بوده که بالاترین رکورد مشارکت در انتخابات میان‌دوره‌ای بعد از سال ۲۰۰۰ است. 

با این حال در سایت استاتیستا، نموداری وجود دارد که نشان می‌دهد به جز انتخابات سال ۲۰۱۸، در ۱۰۰ سال گذشته در تمام انتخابات میان‌دوره‌ای نرخ  مشارکت کمتر از ۵۰ درصدبوده است. برای ما معلوم نیست منبع یا مرجع استناد استیستا چیست، اما آنچه مسلم است این آمار با سایر آمارها و البته گزارش رسانه‌ها و حتی سایر مجموعه‌های آماری وب‌سایت استاتیستا همخوانی ندارد. به همین دلیل قابل استناد نیست.

آیا مشارکت در فرانسه به زیر ۵۰ درصد رسیده‌است؟

ایرنا درباره «مشارکت ۴۶درصدی فرانسوی‌ها در انتخابات مجلس قانون‌گذاری» می‌نویسد:

انتخابات مجلس قانون‌گذاری فرانسه در سال ۲۰۲۲ برای انتخاب ۵۷۷ نماینده این مجلس که به دور دوم کشیده شد به ترتیب با مشارکت ۴۷/۵ و ۴۶/۲ درصدی مردم این کشور همراه بود. این در حالیست که میزان مشارکت مردم در مرحله اول این دور از انتخابات نسبت به دور قبلی ۱/۲ درصد کمتر شده‌است.

اما ببینید:

۱) نمودار OWID برای مقایسه کلی نرخ مشارکت فرانسه در مقایسه با ایران در اینجا دیده می‌شود. فقط همان سه انتخابات پرمشارکت تاریخ ایران است که از انتخابات فرانسوی هم‌زمان خودش پرمشارکت‌تر بوده‌است. در این نمودار برای فرانسه تنها مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری ثبت شده‌است.

۲) اما نمودار IDEA که مشارکت در انتخابات پارلمان فرانسه را به تفکیک نشان می‌دهد، ادعای کلی ایرنا را تایید می‌کند (آبی کمرنگ). در فرانسه از پایان جنگ جهانی دوم (۱۹۴۶) تا اوایل دهه ۱۹۸۰، نرخ مشارکت در انتخابات پارلمانی فرانسه حدود ۸۰درصد بوده و سپس هر دوره مقداری سقوط کرده و در دو دوره اخیر به زیر ۵۰درصد رسیده‌است. 

اما همان‌طور که باز هم در این نمودار می‌بینید، خط نارنجی رنگی وجود دارد که در گزارش ایرنا از آن یاد نمی‌شود و آن نرخ مشارکت در انتخابات پارلمانی اتحادیه اروپا است که ظاهرا نقش پررنگ‌تری برای مردم فرانسه پیدا کرده و نرخ مشارکت در آن به بالای ۵۰ درصد رسیده‌است. برای همین اشاره به انتخابات پارلمانی ملی در بسیاری از کشورهای اروپایی خصوصا در شمال غرب اتحادیه اروپا، تا حدودی گمراه‌کننده است.

آیا در بریتانیا روند مشارکت نزولی است؟

ایرنا در بخش بریتانیا با اشاره به «روند نزولی مشارکت‌ها در انتخابات پارلمانی انگلستان» می‌نویسد:

در انتخابات پارلمانی انگلستان در سال ۱۹۵۰ میزان مشارکت مردم ۸۳/۶۱ درصد بود که بالاترین رقم مشارکت محسوب می‌شود و هیچ‌گاه تکرار نشد و همین موضوع سیاستمداران انگلیسی را دچار نوعی یاس و چالش کرد به همین جهت آنها در صدد هستند تا قانون رای دهی اجباری را تصویب و برای آنهایی که مشارکت نمی‌کنند جریمه‌هایی در نظر بگیرند.

متن ایرنا به یک «یاس و چالش» در عدم مشارکت اشاره می‌کند اما  آمار مشارکت برای بریتانیا براساس دو منبع ما چنین چیزی را نشان نمی‌دهد. براساس آمار OWID میزان مشارکت در انتخابات پارلمانی بریتانیا، چندین دهه تقریبا بین ۷۰ تا ۸۰ درصد بوده تا اینکه قبل از سال ۲۰۰۰ به کمترین میزان خود (۶۰درصد) رسیده و از آن به بعد تا امروز روند افزایش با شیب بسیار کمی در پیش گرفته و به ۶۷ درصد در سال ۲۰۱۹ رسیده‌است.

آمار IDEA برای میزان مشارکت در بریتانیا بر آمار OWID کاملا منطبق است. (آبی پررنگ، مشارکت بریتانیایی‌ها در انتخابات پارلمان اتحادیه اروپا است.)

آیا کاهش مشارکت در اتریش ۲۰ درصد بوده‌است؟

ایرنا درباره اتریش با تیتر «کاهش ۲۰ درصدی مشارکت مردم اتریش در فاصله زمانی ۷۰ ساله» می‌نویسد:

حضور مردم اتریش در انتخابات پارلمانی سال ۱۹۴۹ به اوج خود یعنی ۹۶/۸۷ درصد رسید، اما از آن پس رو به کاهش گذاشت و در سال ۲۰۱۹ با ۲۰ درصد کاهش به ۷۵/۵۹ درصد افتاد در انتخابات ریاست‌جمهوری در این کشور نیز در سال ۱۹۵۷ با۹۶/۸۹ درصد مشارکت کردند اما در انتخابات اخیر این رقم به ۷۲/۲۱ درصد کاهش یافت.

وقتی به آمار OWID و IDEA درباره نرخ مشارکت در انتخابات اتریش نگاه می‌کنیم می‌بینیم اعدادی که ایرنا مدعیست، درست است. حتی در برهه‌ای از زمان (سال ۲۰۱۱) نرخ مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری، کمتر هم بوده‌است.

اما خود آمار، علائم گمراه‌کنندگی را در خود دارد. در جمهوری اسلامی ایران هم مشارکت در انتخابات پارلمان ۲۰ درصد کاهش پیدا کرده، اما اولا نه در ۷۰ سال، بلکه در ۲۰ سال این کاهش اتفاق افتاده و ثانیا در اتریش که بعد از سال‌ها رهایی از اشغال آلمان در دوره نازی و پس از ۱۵ سال بدون انتخابات، در سال ۱۹۴۶ با مشارکت بالای ۹۵درصد انتخابات برگزار شده، در طی ۷۰ سال پرچالش جنگ سرد و فروپاشی شوروی و ده‌ها حادثه امنیتی و ژئوپولیتیک و ملی، امروز نرخ مشارکت به حدود ۷۵ درصد رسیده‌است، این با وضعیت ایران که در یک دوره کوتاه در زمان حکمرانی یک هیات حاکمه، سقوط ۲۰درصدی را در مشارکت در انتخابات پارلمان تجربه کرده و از حدود ۶۰ درصد به ۴۲ درصد می‌رسد، بسیار متفاوت است و مقیاس آن، گمراه‌کننده است.

وضعیت مشارکت در سایر کشورهای اروپایی چگونه است؟

ایرنا در ادامه گزارش خود به بررسی مشارکت در پرتغال، چک، دانمارک، سوئد و سوئیس پرداخته و می‌نویسد:

انتخابات پارلمانی سال ۱۹۷۵ در پرتغال با مشارکت ۹۱/۷۳درصدی مردم همراه بود اما این رقم در انتخابات سال ۲۰۱۹ به زیر ۵۰ درصد و رقم ۴۸/۵۷ درصد افتاد در انتخابات ریاست جمهوری این کشور نیز وضعیتی مشابه تکرار شد و ۴۸/۷۰ درصد مردم پای صندوق رای رفتند.
در بسیاری از کشورهای اروپایی همچون جمهوری چک، دانمارک، سوئد و سوئیس مشارکت‌ها پایین بوده به طوری که در سوئیس از سال ۱۹۴۷ به بعد آمار مشارکت نزولی بوده و در سال ۲۰۱۹ به ۴۵/۱۲ درصد کاهش یافته‌است.

آمار مشارکت این کشورها را براساس داده‌های OWID در نمودار زیر می‌بینید (همچنین آمار تفکیکی IDEA از پرتغال، چک، دانمارک، سوئد و سوئیس).

پرتغال که از دهه ۱۹۸۰ تغییر محسوسی داشته، در انتخابات ۲۰۲۲ مشارکت ۵۷درصدی داشته که ایرنا به آن اشاره نمی‌کند و ادعایش نادرست است.

مشارکت در چک که در سال ۲۰۱۳ به ۵۹ درصد رسیده‌بوده، دوباره با شیب ملایمی رو به افزایش گذاشته و به بالا ۶۵ درصد رسیده‌است و ادعای ایرنا نادرست است.

هرگونه ادعایی در مورد کاهش مشارکت در انتخابات دانمارک، شاخ‌دار است. حدود یک قرن است که مشارکت در دانمارک بین ۸۰ تا ۹۰ درصد در نوسان است و آخرین‌بار که تنها ۸۰ درصد از دانمارکی‌ها در انتخابات شرکت کرده‌بودند سال ۱۹۵۳ بود.

سوئدی‌ها، مشابه دانمارکی‌ها هستند با این تفاوت که دامنه تغییرات آنها کمی بیشتر است. از جنگ جهانی دوم تا امروز انتخابات پارلمان سوئد حداقل مشارکت ۷۷ درصدی را در سال ۱۹۵۸ و حداکثر ۹۱ درصد را در سال ۱۹۸۲ تجربه کرده و بقیه سال‌ها، نرخ مشارکت بین این ۲ عدد بوده‌است.

وضعیت سوئیس اما با بقیه کشورهای فوق فرق دارد. در کمال تعجب، در تمام نیم‌قرن گذشته، کم‌رونق‌‌ترین انتخابات جمهوری اسلامی ایران تقریبا به اندازه پررونق‌ترین انتخابات در سوئیس، مشارکت داشته‌است!

در مجموع با بررسی همه فکت‌های بالا در مورد کشورهای مختلف، فکت‌نامه به این ادعای ایرنا که «کاهش مشارکت در انتخابات در دنیا مشهود است اما مشارکت در ایران رو به افزایش است» نشان نادرست می‌دهد.