مساله آب؛ مرور فکت‌چک‌های مربوط به خشکسالی در گذر سال‌ها
مساله آب، کم‌آبی و خشکسالی در ایران، بارها در سال‌های گذشته موضوع داغ رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شده، اما وضعیت به مرور بدتر شده است؛ تا جایی که این روزها گزارش‌هایی از قطع گسترده آب در مناطق مختلف کشور منتشر می‌شود.
همزمان، مسئولان جمهوری اسلامی و رسانه‌های نزدیک به حکومت، بارها ادعاهای نادرستی درباره مساله آب مطرح کرده‌اند که در فکت‌نامه آنها را بررسی کردیم.
آیا همه ایرانیان به آب سالم و پایدار دسترسی دارند؟
آبان ۱۳۹۹ رضا اردکانیان وزیر وقت نیرو مدعی شد که «۱۰۰ درصد جمعیت شهری و ۸۲ درصد جمعیت روستایی ایران از آب آشامیدنی سالم و پایدار برخوردار است».
او تعریفی از «آب آشامیدنی سالم و پایدار» ارائه نکرد، اما رجوع به آمارهای رسمی وزارت نیرو نشان می‌داد که احتمالا منظور او «جمعیت تحت پوشش شبکه آبرسانی» بوده است. نتایج آخرین طرح آمارگیری ویژگی‌های محیط زیستی خانوارهای شهری در مرکز آمار، تا همان تاریخ طرح آن ادعا، نشان می‌داد اگرچه حدود ۹۷ درصد مناطق شهری کشور تحت پوشش شبکه آبیاری قرار داشتند، اما این به معنی بهره‌مندی از «آب سالم و پایدار» نبوده و نیست.
گزارش‌های متعدد و قابل استنادی نشان می‌دهند که دست‌کم تا آن زمان هنوز آبرسانی بسیاری از مناطق با استفاده از تانکر انجام می‌شد و بسیاری از روستانشینان نیز با مشکلات ناشی از پایین بودن کیفیت آب دست به گریبان بوده‌اند.
آمار و ادعای وزیر وقت نیرو با واقعیت فاصله داشت و از ما نشان «نادرست» گرفت.
مقاله‌های مرتبط
آمار روحانی درباره دسترسی روستاییان به آب آشامیدنی سالم
سه ماه بعد، حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت، نیز ادعای مشابهی را مطرح کرد و مدعی شد: «در ایران قبل از سال ۹۲ کمتر از یک میلیون روستایی از آب آشامیدنی سالم استفاده می کردند و این عدد امروز حدود ۹ میلیون نفر است و تا پایان دولت نزدیک ۱۰ میلیون خواهد بود. دولت آب آشامیدنی سالم را برای روستاییان ۱۰ برابر کرده است.»
این اعداد و ارقام با آمار رسمی اختلاف قابل ملاحظه‌ای داشت، زیرا طبق آمار رسمی «شاخص دسترسی به آب آشامیدنی سالم» در مناطق روستایی در سال ۹۲ حدود ۷۴ درصد و در سال ۹۸ حدود ۷۶ درصد بود.
ما به این ادعای حسن روحانی نشان «نادرست» دادیم
مقاله‌های مرتبط
آیا با توسعه انرژی هسته‌ای می‌توان مشکل آب هفت استان را حل کرد؟
آذر سال بعد (۱۴۰۰)، در شبکه افق صداوسیما ادعا شد که «با ۱۰ راکتور هسته‌ای SMR می‌توان مشکل آب هفت استان را حل کرد».
ما در مقاله‌ای بخش‌های مختلف این ادعا را بررسی کردیم و توضیح دادیم که این ایده دقیقا چه معنایی دارد.
به دلیل فاصله معنادار این ادعا از واقعیت، نشان «شاخ‌دار» نصیب آن شد.
ادعای نادرست درباره آب ژرف با ظرفیت ۱۰۰۰ میلیارد مترمکعب
دی‌ماه ۱۴۰۱ حسین طائب مشاور فرمانده کل سپاه، ادعا کرده بود که «دولت روی آب ژرف سرمایه‌گذاری کرده و تا دو ماه دیگر از بحران آبی عبور خواهیم کرد».
این خبر از سال ۱۳۹۳ چندین‌بار در کشور منتشر شده و سپس فراموش شده و دوباره مدتی بعد مسئول دیگری، آن را به‌عنوان راه‌حل بحران کم‌آبی کشور توصیه کرده است.
این پروژه تنها به یک پژوهش در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ختم شده و ماحصل آن تنها ۳ حلقه چاه بوده که حداقل دوتای آن، کیفیت لازم را نداشتند.
به همین دلیل و بخاطر اینکه ادعا درباره طرحی بود که پشتوانه علمی نداشت و پر از ابهام و ادعاهای نادرست بود، به این ادعا طائب نیر نشان «نادرست» دادیم.
مقاله‌های مرتبط
ادعای تامین آب برای دو میلیارد نفر در ایران
یکی از مشهورترین ادعاها را عباسعلی نوبخت، معاون وزیر کشاورزی دولت سیزدهم و رئیس وقت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور مطرح کرد. او گفته بود: «برای دو میلیارد نفر هم می‌توانیم آب تامین کنیم».
او این ادعا را بر پایه شرایطی «فرضی» و «غیرممکن» مطرح کرده بود که در آن فقط باید مصرف آب آشامیدنی را در نظر بگیریم و از مصرف بالای آب در بخش کشاورزی و صنعت صرف‌نظر کنیم.
چنین ادعایی از مقامی کاملا مرتبط با مساله آب، نشانی بهتر از «شاخ‌دار» دریافت نکرد.
مقاله‌های مرتبط
دلیل کاهش آب ورودی به ایران از رودخانه هیرمند چیست؟
اوایل تابستان ۱۴۰۲ و بعد از سفر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور وقت، به سیستان و بلوچستان، مناقشه آبی ایران و افغانستان بالا گرفت و حتی منجر به درگیری‌های مرزی شد.
همان زمان در مقاله‌ای درباره اختلافات دو کشور بر سر هیرمند توضیح دادیم؛ اختلافی که دست‌کم ۱۷۰ سال قدمت دارد. در آن مقاله تلاش کردیم توضیح دهیم که کاهش آب ورودی به ایران از رودخانه هیرمند چه دلیل یا دلایلی دارد.
مقاله‌های مرتبط
یزد و تنش آبی در سال ۱۴۰۲
دی‌ماه سال ۱۴۰۲ محمد مخبر، معاون اول ابراهیم رئیسی، برای تمجید از اقدامات دولت سیزدهم در حوزه آب و انرژی، مدعی شده بود: «یزد در تابستان با کوچکترین مساله تنش آبی مواجه نبود».
ما بر اساس تعاریف استاندارد از «تنش آبی» از جمله تعریف سازمان ملل، توضیح دادیم که این ادعا به وضوح با واقعیت همخوانی ندارد و در نتیجه از فکت‌نامه نشان «نادرست» گرفت.
مقاله‌های مرتبط
مصرف آب و برق در ایران در مقایسه با متوسط جهانی
اردیبهشت امسال (۱۴۰۴) هم عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو در دولت مسعود پزشکیان، گفت که «مصرف آب و برق هر ایرانی، بیش از دو برابر سرانه جهانی است».
این اولین‌بار نبود که مقام‌های دولتی در ایران مدعی آمار بالای مصرف انرژی در مقایسه با سایر کشورهای جهان شدند و حتی بعد از آن و در همین روزهای اخیر نیز ادعاهای مشابهی مطرح شده است.
ما در مقاله‌ای توضیح دادیم که طبق آخرین آمارهای معتبر جهانی، ایران در سال ۲۰۲۳ با رکورد مصرف ۳/۹۴ کیلووات ساعت به ازای هر نفر، شصت و هفتمین کشور دنیا با بالاترین سرانه مصرف برق است و این عدد در ایران حدود ۱۰ درصد بیشتر از متوسط جهانی است.
به همین دلیل در نهایت به این ادعای وزیر نیرو نیز نشان «نادرست» دادیم.
مقاله‌های مرتبط
سابقه این مقاله‌ها نشان می‌دهد که همزمان با بدتر شدن بحران آب در ایران، جریان انتشار ادعاهای نادرست و شاخ‌دار درباره آب هم با قوت در دولت‌های مختلف ادامه داشته است.
