یزد و تنش آبی در سال جاری

به گزارش روزنامه شهروند محمد مخبر معاون اول ابراهیم رئیسی در جلسه بررسی پیشرفت انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی گفته است که یزد در تابستان سال جاری با کوچکترین مسئله تنش آبی مواجه نبوده است:

«اقدامات دولت در راه‌اندازی خطوط انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی و استان‌های پرتنش آبی به عنوان طرح ماندگار دولت سیزدهم در تمامی محافل علمی و نخبگانی کشور یاد می شود که بخش مهمی از این موفقیت و دستاورد دولت سیزدهم به دلیل پیش‌بینی و تدوین مدل تامین مالی این پروژه‌ها بود. توانستیم بخشی از این خطوط را به ویژه در شهر یزد بهره‌برداری کنیم تا جایی که در تابستان سال جاری این شهر با کوچکترین مسئله تنش آبی مواجه نبود.»

تنش آبی به چه معناست؟

تعاریف متفاوتی از تنش آبی وجود دارد. سازمان ملل متحد تنش آبی را این گونه تشریح می‌کند:‌

«هنگامی که یک منطقه ۲۵ درصد یا بیشتر از منابع آب شیرین تجدیدپذیر خود را از دست‌می‌دهد، گفته می‌شود که تحت تنش آبی است.»

بر اساس تعریف سازمان اروپایی محیط زیست، تنش آبی زمانی اتفاق می‌افتد که تقاضا برای آب از مقدار موجود در یک دوره معین بیشتر شود یا کیفیت پایین استفاده از آن را محدود کند. تنش آبی باعث زوال منابع آب شیرین از نظر کمی می شود.

در یک تعریف دیگر که بر اساس شاخص تنش آبی فالکنمارک صورت گرفته اگر در منطقه‌ای سرانه سالانه آب به ازای هر نفر کمتر از ۱۷۰۰ متر مکعب باشد آن منطقه درگیر تنش آبی است.

این شاخص علیرغم پذیرش جهانی، دارای کاستی‌های متعددی است. اول از همه، فقط جریان‌های تجدیدپذیر سطحی و زیرزمینی یک کشور در نظر گرفته می شود. علاوه بر این، در دسترس بودن آب برای هر نفر به عنوان یک میانگین با توجه به مقیاس زمانی و مکانی محاسبه می‌شود و در نتیجه کمبود آب در فصول خشک یا در مناطق خاصی در یک کشور نادیده گرفته می‌شود.

سحر تاج بخش رئیس سازمان هواشناسی ایران، پیش‌تر در اردیبهشت ۱۴۰۲ گفته بود که «بر اساس بررسی‌های جهانی انتظار می‌رود تا سال ۲۰۴۰ در ۴۴ کشور خاورمیانه و شمال آفریقا تنش آبی بسیار بالا رخ دهد.»

محمد درویش کارشناس محیط زیست هم در دی ماه ۱۴۰۱ در گفت‌وگویی شرایط تنش آبی در کشور را اینگونه تشریح کرده است:

«زمانی که میزان آب مورد نیاز یک شهر یا استان از استاندارد‌های لازم کمتر باشد، تنش آبی رخ می‌دهد. تاکید تنش آبی بیشتر بر روی آب شرب و مصارف بهداشتی است. در حال حاضر کشور ما با مشکلات جدی‌ای حتی در شهر‌هایی که نباید با کمبود آب رو به رو باشند مواجه است. شهر‌هایی مثل خوزستان، همدان، چهار محال بختیاری و گیلان با تنش آبی رو به رو هستند».

آیا شهر یزد در تابستان ۱۴۰۲ درگیر تنش آبی بود؟

مشخص نیست منظور آقای مخبر از تنش آبی دقیقا چیست. اما مراجعه به مصاحبه جلال علمدار مدیر عامل شرکت آبفای یزد در ۲۷ مهر ۱۴۰۲ می‌توان درک دقیق‌تری از گزارش‌های دولتی درباره تنش آبی ایجاد کند:

«در فصل گرم سال جاری آب آشامیدنی مشترکین یزدی به صورت پایدار تأمین شد و تنش آبی نداشتیم. در حال حاضر در پرجمعیت‌ترین شهرستان استان یعنی شهرستان یزد بیش از ۲۸۲ هزار مشترک از آب شرب لوله کشی استفاده می‌کنند که بخشی از آن به‌وسیله آب چاه‌ها و بخش دیگر آن از آب انتقالی به استان تامین می‌شود … به منظور تامین آب آشامیدنی سالم و با کیفیت، تاسیسات گندزدایی در ۲۰ نقطه شهرستان و سه دستگاه آب شیرین کن با مجموع ظرفیت ۳۰۰ متر مکعب در شبانه روز مستقر شده است.»

آنچه از این مصاحبه بر می‌آید شرکت آبفای یزد، برای رد تنش آبی در این شهر، به پروژه‌های انتقال آب به استان و نصب آب شیرین کن‌های شبانه روزی در سطح شهر یزد ارجاع می‌دهد.

با وجود این گزارش‌های بسیاری از قطع آب و هشدارهای مقامات مسئول استانی نسبت به حداکثر صرفه جویی در تابستان جاری وجود دارد.

۱- در ۹ تیر ۱۴۰۲ مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان یزد با هشدار درباره کمبود آب در استان از همه خواست تا این بحران را جدی بگیرند:

«با توجه به گرمای بی‌سابقه هوا در ابتدای تابستان امسال و پیش‌بینی ادامه آن در روزهای آتی و نبود منابع آبی در استان، وضعیت آب در حالت هشدار می باشد، لذا از مردم بزرگوار استان تقاضا داریم حداکثر توان خود را در صرفه‌جویی و محافظت از قطره قطره آب بکار گرفته تا بحران پیش رو منجر به قطع آب نگردد.»

۲- در ۱۹ تیر ۱۴۰۲ شرکت آب و فاضلاب استان یزد در اطلاعیه‌ای با اعلام هشدار وضعیت قرمز آبی در استان یزد؛ صرفه‌جویی را تنها راهکار دانست.

۳- در ۲ مرداد ۱۴۰۲ مجید آخوندزاده سرپرست امور آبرسانی شهرستان یزد از افزایش ساعت ایستگاه‌های برداشت آب در یزد از ساعت ۶ تا ۲۳ خبر داد:

«ایستگاه های آب شیرین کن در سه منطقه خیابان رجایی، بلوار دانشجو و خیابان مسکن به منظور تامین آب شرب شهروندان فعال است.»

او همچنین در واکنش به درخواست شهروندان برای فعالیت دستگاه‌های آب شیرین کن در ساعات نیمه شب گفته بود:

«با توجه به فعالیت دستگاه شامل سرویس و نگهداری، بک واش داخلی، ساخت کلر، تزریق آنتی اسکالانت و ذخیره آب در مخزن ۱۰ متر مکعبی به صورت روزانه دستگاه قادر به فعالیت بیشتر در ساعات دیگر نیست و باید این روند به صورت خودکار انجام شده تا آب مورد نیاز تولید و تامین شود.»

بررسی‌های ما نشان می‌دهد که ماجرای کم آبی در یزد محدود به تابستان گذشته نبوده و حتی در ۲۵ دی ماه جاری هم گزارش‌هایی از درخواست مسئولان برای حداکثر صرفه جویی در مصرف آب منتشر شده است.

محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور در جلسه بررسی پیشرفت انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی گفته است که یزد در تابستان سال جاری با کوچکترین مسئله تنش آبی مواجه نبوده است. منظور آقای مخبر از تنش آبی دقیقا مشخص نیست. تعاریف متفاوتی از تنش آبی وجود دارد، سازمان ملل از دست رفتن ۲۵ درصد از منابع آب شیرین تجدیدپذیر در یک منطقه را تنش آبی می‌نامد. در یک تعریف دیگر که بر اساس شاخص تنش آبی فالکنمارک صورت گرفته اگر در منطقه‌ای سرانه سالانه آب به ازای هر نفر کمتر از ۱۷۰۰ متر مکعب باشد آن منطقه درگیر تنش آبی است؛ در هر دو صورت تنش آبی باعث زوال منابع آب شیرین از نظر کمی می‌شود. نگاهی به مصاحبه مدیر عامل شرکت آبفای یزد در مهر ماه ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که نهادهای دولتی با استناد به «تامین آب شرب شهر یزد به وسیله انتقال آب به این شهر و نصب آب‌شیرین‌کن» مدعی عدم تنش آبی در این شهر شده‌اند.

بررسی‌های ما نشان می‌دهد در تیرماه و مرداد ماه گذشته مقامات استان یزد بارها با صدور اطلاعیه‌هایی خواستار حداکثر صرفه جویی شهروندان در مصرف آب شده‌اند. همچنین گزارش‌هایی از تعبیه ایستگاه‌های آب‌شیرین‌کن در سطح شهر یزد و درخواست مردم برای افزایش ساعات کاری آنها وجود دارد. تمام این گزاره‌ها نشان‌دهنده از بین رفتن بخش قابل توجهی از منابع آب شیرین تجدیدپذیر در این منطقه و نیاز به تامین آن در دیگر منابع است بنابراین فکت‌نامه به این ادعای محمد مخبر که یزد در تابستان سال جاری با کوچکترین مسئله تنش آبی مواجه نبوده نشان نادرست می‌دهد.