درباره انفجار بیمارستان الاهلی (المعمدانی) غزه چه می‌دانیم؟

در این مقاله قصد داریم با بررسی منابع ویدیویی، تصویری و صوتی منتشرشده درباره «انفجار بیمارستان الاهلی یا المعمدانی» مرور کنیم که براساس تحقیقات منبع‌باز (OSINT) این منابع چه چیزهایی را نشان می‌دهد. هنوز تا زمان انتشار این گزارش، هیچ شاهد محکمه‌پسند و قابل راستی‌آزمایی مستقلانه منتشر نشده که بر آن اساس بتوان عوامل انفجار پارکینگ بیمارستان الاهلی را دقیقا شناسایی کرد.

بعدازظهر روز سه‌شنبه ۲۵ مهر ۱۴۰۲ (۱۷ اکتبر ۲۰۲۳) انتشار اخباری مبنی بر حمله اسرائيل به بیمارستانی در غزه، توجه بسیاری را برانگیخت و به مرور منجر به واکنش‌هایی در نقاطی از خاورمیانه و جهان شد.

بنا به گفته حسام نعوم، اسقف اعظم کلیسای انگلیکن غزه و رئیس بیمارستان الاهلی (المعمدانی): «ارتش اسرائیل از ۱۴ اکتبر حداقل سه بار با مدیران بیمارستان تماس گرفته و پیامک داده و از بیماران و کارکنان خواسته است که محوطه بیمارستان را ترک کنند.» سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که الاهلی یکی از ۲۲ بیمارستانی است که اسرائیل دستور تخلیه آن را صادر کرده‌‌بود و در بیانیه‌اش از اسرائیل بابت این دستور به شدت انتقاد کرد.

بیمارستان الاهلی در شرایط عادی ۸۰ تخت دارد. با این حال در ابتدا مقام‌های فلسطینی ۲۰۰ تا ۳۰۰ کشته برای انفجار ذکر کردند. در زمانی اندک، تعداد کشته‌شدگان ادعایی در شبکه‌های اجتماعی به ۵۰۰، ۶۰۰، ۸۵۰ و ۱۰۰۰ نفر هم رسید.

با این وجود، تا زمان انتشار این گزارش، نیروی دفاعی اسرائیل نقش خود را در حمله هوایی به بیمارستان تکذیب کرده و کاخ سفید نیز دخالت اسرائیل را در این انفجار قاطعانه رد کرد.

رسانه‌های معتبر در سراسر دنیا در طول چند ساعت، تیتر و عناوینی که برای این خبر منتشر کرده‌بودند را چند بار تغییر دادند که نشان‌دهنده فضای مبهم حول این اتفاق در ساعات اولیه بود.

از زمان انفجار چه می‌دانیم؟

معمولا بررسی زمان و مکان، روشی خوب برای شروع روشن‌کردن مساله است. تقریبا در مورد زمان حادثه، اختلافی بین طرفین وجود ندارد زیرا دوربین پخش زنده خبرگزاری الجزیره، در حال پخش زنده از غزه بود که حادثه رخ داد؛ یعنی ساعت ۱۸:۵۹ به وقت محلی.

از مکان انفجار چه می‌دانیم؟

ابتدا مکان انفجاری را که در پخش زنده شبکه الجزیره دیده شده بررسی می‌کنیم. با زوم روی تصویر در هنگام آتش‌سوزی، چهار علامت پیدا می‌شود که می‌توان در تصاویر ماهواره‌ای از بیمارستان الاهلی در غزه، نیز آنها را مشاهده کرد (عرض: 31.5050171 درجه شمالی و طول: 34.4613932 درجه شرقی):

با حرکت دوربین الجزیره، یکی از ساختمان‌های دانشگاه غزه، مسجدی نزدیک بیمارستان و ساختمان‌های داخلی بیمارستان هم در دیده می‌شود که می‌توان آنها را روی نقشه گوگل هم مشاهده کرد. 

پنل‌های خورشیدی ساختمان بیمارستان که در تصاویر شهری هم عکس آن منتشر شده، در قسمت جلوی نور انفجار دیده می‌شود. تصویر زیر نشان می‌دهد زاویه دوربین پخش زنده الجزیره در هنگام انفجار بیمارستان، رو به چه نمایی بوده‌است:

بنابراین ما در ویدئوی پخش زنده الجزیره در حال تماشای همان انفجار بیمارستان الاهلی (المعمدانی) هستیم. اما ویدیو‌های دیگر نیز از این حادثه منتشر شد. یکی از آنها به خاطر صدای سوت که در آن شنیده می‌شود، در گمانه‌زنی برای علل حادثه مورد توجه قرار گرفته‌است.

ویدیوی دیگر از تصاویر دوربین‌های مداربسته از روستایی در اسرائیل (Netiv Haasara) است. این ویدیو یکی از مهم‌ترین اسناد در گمانه زنی برای عامل انفجار است. این ویدیو هم مکان‌یابی شده‌است. تایم استمپ روی ویدیو هم زمان انفجار را تایید می‌کند.

ویدیوهای دیگری از داخل بیمارستان منتشر شده (لینک۱ و لینک۲) که مکان‌یابی شده و صحت آنها را تایید شده‌است (لینک۱، لینک۲).

در مورد عامل انفجار چه می‌توان گفت؟

پیش از هر چیزی باید گفت متخصصان زیادی در دنیا در حال تلاش برای کشف علت انفجار بیمارستان الاهلی هستند و تا زمان انتشار این گزارش، هنوز علل قطعی آن مشخص نیست. در ادامه چند نمونه از نکات مهم به‌دست آمده تا زمان انتشار این گزارش را مرور می‌کنیم.

در ویدیوی پخش زنده الجزیره دیده می‌شود که موشکی از سمت غزه به آسمان شلیک شده و پس از انفجار دو مرحله‌ای، ساقط می‌شود. سپس روی زمین هم دو انفجار رخ می‌دهد (ثانیه ۱۵ و ۱۷ ویدیو) که دومی انفجار بسیار بزرگتری است که در آن ساختمان بیمارستان الاهلی دیده می‌شود.

از دوربین مداربسته در روستای اسرائیلی هم دیده می‌شود که رگباری از راکت‌ها از غزه پرتاب می‌شود و به دنبال آن یک انفجار مهیب در افق رخ می‌دهد که ظاهرا ناشی از یک پرتابه شکست‌خورده است.

مقامات اسراییل، گروه شبه‌نظامی «جهاد اسلامی» را عامل شلیک شکست‌خورده موشک اعلام کردند اما جنبش جهاد اسلامی، هرگونه مشارکت خود در این انفجار را تکذیب کرد.

نیروی دفاعی اسرائیل بر اساس داده‌های راداری یک اینفوگرافیک منتشر کرد و ساعاتی بعد تصاویر پهپادی از قبل و بعد از انفجار در بیمارستان الاهلی را منتشر کرد. در این ویدیو، آثار تخریب در پارکینگ بیمارستان با آثار خرابی‌ها و دهانه انفجاری بمب‌های اسرائیلی مقایسه شده‌است.

صبح روز بعد و با طلوع آفتاب، تصاویر بیشتری از محل حادثه منتشر شد. موسسه روزنامه‌نگاری تحقیقی بلینگکت و بخش راستی‌آزمایی بی‌بی‌سی (وریفای) این تصاویر را بررسی و تایید کردند.

تصاویر نشان می‌داد ادعایی که در ویدیوی اسرائیلی مطرح می‌شود و می‌گوید که انفجار، خیلی بزرگ نبوده و با دهانه‌های برخوردی سایر بمب‌های اسرائیلی سازگار نیست، دقت بیشتری دارد. الیوت هیگینز، موسس بلینگکت، در رشته توییت زیر تصاویر را منتشر کرد.

گمانه‌زنی‌ها در مورد بمب اسرائیلی چه می‌گوید؟

یکی از نخستین گمانه‌هایی که مطرح شد این ادعا بود که ممکن است یک جنگنده اسرائیلی هم‌زمان یک بمب هدایت‌شونده (JDAM) به سمت محل انفجار شلیک کرده باشد. مهم‌ترین شاهد هم صدایی بود که شبیه سوت در ویدیو دوم شنیده شد.

با این حال بنابر ادعای گروهی از متخصصان موسسه تحقیقاتی Geoconfirm که بیشتر در حوزه OSINT جنگ اوکراین فعال هستند «تشخیص با گوش دادن به صدا» در این مساله نمی‌تواند وارد باشد. هر بمب، براساس شرایط بیرونی مثل آب و هوا، رطوبت، باد، محیط و ... صدای خود را دارد. یک محقق بریتانیایی حوزه تسلیحات و بمب‌های JDAM هم این اظهارات را تایید کرد:

پس از اینکه تصاویر صبح از محل حادثه منتشر شد و تایید کرد که ادعای شبانه اسرائیل در مورد سایز انفجار و دهانه برخوردی درست بوده و بمب‌های سنگین اسرائیلی نمی‌تواند عامل انفجار باشد، ادعایی دیگر مطرح شد.

در این ادعا از بمب‌های مجهز به فیوز منفجر شونده در ارتفاع، به‌عنوان کاندیدا برای عامل حادثه یاد شد. با این حال الیوت هیگینز از بلینگکت، این ادعا را با نوع و شکل خرابی ایجاد شده، مغایر دانسته و آن را رد کرد.

گمانه‌زنی‌ها در مورد موشک شکست‌خورده چه می‌گوید؟

روز سه شنبه ۲۵ مهر ساعت ۲۰:۱۴ به وقت محلی رسانه‌های نزدیک به حماس از عملیاتی علیه حیفا خبر داده‌اند (لینک۱، لینک۲): «گردان‌های القسام در پاسخ به کشتار غیرنظامیان، حیفا را با موشک R160 بمباران کردند.» این گروه در کمتر از ۱۵ دقیقه بعد از اعلام حمله به حیفا بیانیه‌ای در محکومیت حمله موشکی به بیمارستان الاهلی صادر کرد. در زیر اسکرین‌شاتی از کانال تلگرامی «حرکة حماس» را می‌بینیم.

ساعاتی بعد، ارتش اسرائیل تماس ضبط شده‌ای را از تلفنی که ادعا می‌کرد رهگیری‌شده بین دو نیروی حماس است منتشر کرد که در مورد موشک شکست‌خورده جهاد اسلامی که روی بیمارستان غزه فرود آمد، صحبت می‌کردند. در این فایل صوتی دو نیروی حماس صحبت از استفاده جهاد اسلامی فلسطین از قبرستان پشت بیمارستان برای شلیک موشک می‌کنند. هنوز اصالت این فایل صوتی مستقلا تایید نشده‌است. برنامه اخبار از شبکه انگلیسی Channel 4 مدعی شده خبرنگاران مستقل عرب به لهجه و گویش و تن صدای پخش شده ایراد گرفته‌اند.

فارغ از اصالت این فایل صوتی، ببینیم آیا ممکن است «قبرستان پشت بیمارستان» نقطه پرتاب موشک‌ها باشد؟

تصویر بالا نشان می‌دهد که بیمارستان و قبرستان چقدر به هم نزدیک هستند و این سوال پیش می‌آید که چگونه ممکن است که موشک روی بیمارستان سقوط کند، در حالی که به‌نظر می‌رسد از کنار آن عبور کرده‌است؟ در ثانیه ۵ ویدیو پخش زنده شبکه الجزیره یک انفجار کوچک قابل مشاهده است که جهت موشک را تغییر می‌دهد. در ثانیه ۷ باز هم یک انفجار دوم دیده می‌شود که دوباره جهت را تغییر می‌دهد.

ثانیه ۱۰ موشک منفجر شده، کلاهک و موتور از هم جدا می‌شوند. جدایی موتور و کلاهک و تغییر جهت آن دو، در ثانیه ۱۱ با تفکیکی بهتردیده می‌شود که می‌تواند عامل انفجار کوچک اول باشد (در فیلم الجزیره، ۲ انفجار دیده شده‌بود).

بنابراین حتی اگر صدایی که نیروی دفاعی ارتش اسرائیل پخش کرده،‌ جعلی باشد، باز هم نمی‌توان احتمال پرتاب موشک از قبرستان را به کل رد کرد.

با توجه به انفجارهای پیاپی کلاهک و موتور موشک، به راحتی جهت آن عوض شده و حتی ممکن است از سمت مقابل (شمال شرق) روی پارکینگ بیمارستان فرود بیاید. به‌خصوص اینکه اگر موشک در نخستین ثانیه‌های پرتاب باشد، سوخت آن هنوز مصرف نشده و می‌تواند آن را به عنوان احتمالی برای توضیح سایز بزرگ شعله‌های انفجار در نظر گرفت.

لازم به ذکر است که آنچه در ویدیو بالا دیدیم، به تنهایی نمی‌تواند ثابت کند همین پرتاب شکست‌خورده، عامل انفجار بوده‌است. تیم سند (بخش تحقیقات دیجیتال شبکه الجزیره) با انتشار ویدیویی، این ادعا را مطرح کرده، که این انفجار به دلیل فاصله زمانی نمی‌تواند عامل انفجار بیمارستان غزه باشد.

اما همین اتفاق می‌تواند شاهدی باشد که موارد مشابه امکان‌پذیر است. بنابراین ممکن است که موشک دیگری که در ویدیوها دیده نمی‌شود، در ارتفاع پایین شکست‌خورده و مسیرش به سمت پارکینگ بیمارستان الاهلی منحرف شده‌باشد.

گروه تحقیقاتی Forensic Architecture با بازسازی سه‌بعدی محل و انطباق جهت پاشش مواد در دهانه برخوردی (در ویدیو زیر) نشان داد که جهت پرتاب، با نقشه راداری که اسرائیل از مسیر پرتاب حماس ارائه‌داده، انطباق ندارد.

یک گروه روزنامه‌نگاری تحقیقاتی دیگر که اختصاصا روی «صدا» کار می‌کند (earshot) صداهای ویدیوهای مختلف را تحلیل (داپلر) کرده و احتمال پرتاب از جهت ادعایی رادارهای اسرائیل (پرتاب از جنوب غربی بیمارستان) را پایین می‌داند.

همه اینها نشان می‌دهد هنوز تا زمان انتشار این گزارش، هیچ شاهد محکمه‌پسند و قابل راستی‌آزمایی مستقلانه منتشر نشده که بر آن اساس بتوان عوامل انفجار پارکینگ بیمارستان الاهلی را شناسایی کرد.

تلفات و خسارات این انفجار چقدر سنگین است؟

از زمان وقوع انفجار در پارکینگ بیمارستان تاکنون آمار و تصاویر مختلفی درباره کشته شدگان و آسیب دیدگان این حادثه منتشر شده است. مقامات بهداشتی در غزه تعداد کشته‌ها را حدود ۵۰۰ نفر اعلام کردند. بخش راستی‌آزمایی بی‌بی‌سی (وریفای) دو تصویر منتشر کرد که ابعاد انفجار را نشان می‌دهد.

در این تصویر ساختمان‌های بیمارستان با رنگ سبز، ساختمان کلیسا با دایره قرمز و محل اصابت موشک با علامت انفجار مشخص شده است. 

تصویر پهپاد‌ی نیروی دفاعی اسرائیل که در زیر آمده لحظاتی بعد از انفجار، شعاع موثر را نشان می‌دهد. 

اگر فضای پارکینگ را خالی از هر گونه ماشین در نظر بگیریم و فضای سبز کنار پارکینگ را مملو از جمعیت در نظر بگیریم به گونه‌ای که در هر متر مربع یک نفر ایستاده باشند ظرفیت تمام این پارکینگ به زحمت به ۱۰۰۰ نفر می‌رسد.

ما اطلاع دقیقی از آمار کشته‌شدگان و مجروحان این حادثه نداریم اما با توجه به گستره انفجار و آثار قدرت تخریب به ساختمان‌های بیمارستان وارد شده دو گزینه را باید درنظر گفت: یا جمعیت زیادی از آوارگان در محوطه پارکینگ حضور داشته‌اند یا احتمال اینکه مجروحین و کشته‌شدگان این انفجار کمتر از ۵۰۰ نفر باشد می‌رود. برای نمونه؛ برآورد جدید منابع آمریکایی (لینک ۱، لینک۲) از ۱۰۰ تا ۳۰۰ کشته و ادعایی منسوب به مقامات امنیتی اروپایی (لینک۱، لینک۲) از ۱۰ تا ۵۰ کشته است. باید توجه کرد که اینها صرفا ادعایی منسوب به مقامات امنیتی و بدون ارائه مدارک تکمیلی برای راستی‌آزمایی مستقل است.

در پایان باید گفت هنوز تا زمان انتشار این گزارش، هیچ شاهد محکمه‌پسند و قابل راستی‌آزمایی مستقلانه منتشر نشده که بر آن اساس بتوان عوامل انفجار پارکینگ بیمارستان الاهلی را شناسایی کرد و این گزارش با انتشار اطلاعات جدید، به‌روز می‌شود.

بعدازظهر روز سه‌شنبه ۲۵ مهر ۱۴۰۲ (۱۷ اکتبر ۲۰۲۳) انتشار خبر حمله هوایی اسرائیل به بیمارستان الاهلی (المعمدانی) در غزه، توجه بسیاری را برانگیخت و به مرور منجر به واکنش‌هایی در سراسر جهان شد که هنوز هم ادامه دارد.

الاهلی یکی از ۲۲ بیمارستانی است که اسرائیل دستور تخلیه آن را صادر کرده‌‌بود و اسرائیل حداقل سه بار با مدیران بیمارستان تماس گرفته و پیامک داده و خواسته بود که محوطه بیمارستان را ترک کنند.

در ابتدا مقام‌های فلسطینی ۲۰۰ تا ۳۰۰ کشته برای انفجار ذکر کردند. در زمانی اندک، تعداد کشته‌شدگان ادعایی در شبکه‌های اجتماعی به ۵۰۰، ۶۰۰، ۸۵۰ و ۱۰۰۰ نفر هم رسید.

نیروی دفاعی اسرائیل، هرگونه دخالت در انفجار بیمارستان را تکذیب کرده و اعلام کرد که عامل انفجار، موشک‌های جهاد اسلامی هستند که به‌سوی اسرائیل پرتاب‌شده اما دچار مشکل شده‌اند.

اسرائیل فایل صوتی منتشر کرده که مدعیست  تماس ضبط شده تلفنی بین دو نیروی حماس است که درباره استفاده جهاد اسلامی فلسطین از قبرستان پشت بیمارستان برای شلیک موشک صحبت می‌کنند اما کارشناسان عرب مدعی شدند لهجه و گویش و تن صدای پخش شده با لهجه ساکنان غزه متفاوت است.

اسرائیل، تصاویر پهپادی منتشر کرد که نشان می‌داد ابعاد انفجار بسیار کوچک‌تر است و همین طور آثار بمب‌های خود را منتشر کرد که مدعی شد بسیار عمیق‌تر می‌تواند باشد. همچنین اسرائیل نقشه‌ای راداری منتشر کرد که چنین پرتابی از جنوب غربی بیمارستان را تایید می‌کرد.

صبح روز بعد، با انتشار تصاویر در روشنایی روز، به نظر می‌رسید ابعاد انفجار آن‌قدر که گفته شده بزرگ نیست و در بخشی از محوطه پارکینگ بیمارستان رخ داده‌است.

دو روز بعد برآورد منسوب به مقامات امنیتی آمریکایی ۱۰۰ تا ۳۰۰ کشته و ادعایی منسوب به مقامات امنیتی اروپایی از ۱۰ تا ۵۰ کشته در حادثه انفجار بیمارستان الاهلی است.

چندین ویدیو از حادثه منتشر شده که بسیاری از آنها جعلی هستند، اما حداقل پنج ویدیو متفاوت وجود دارد که با راستی‌آزمایی عناصر بصری داخل آن می‌توان اصالت آنها را تایید کرد.

مهم‌ترین ویدیو از حادثه انفجار بیمارستان الاهلی را دوربین خبرگزاری الجزیره ضبط و در همان لحظه به‌صورت زنده پخش کرده‌بود که در آن تصاویر شکست‌خوردن راکت‌هایی دیده می‌شود که از سمت غزه به‌سوی اسرائیل شلیک شده‌اند.

در ویدیو دیده می‌شود که چطور موشک پرتاب‌شده از سوی غزه، در آسمان متلاشی شده و سپس به چند تکه تبدیل شده و چند بار تغییر جهت می‌دهد. با این حال، نمی‌توان گفت که همین موشک است که عامل انفجار بیمارستان بوده‌است.

گروه روزنامه‌نگاری تحقیقاتی «بلینگ‌کت» و تیم راستی‌آزمایی بی‌بی‌سی «وریفای» تصاویر روز حادثه را بررسی کرده و نشان داده که ابعاد انفجار بسیار کمتر آن چیزیست که شب قبل ادعا شده‌بود.

گروه روزنامه‌نگاری تحقیقاتی «سند» از شبکه الجزیره با انتشار ویدیویی، این ادعا را مطرح کرده، که انفجار مشاهده شده در آسمان در زمان پخش زنده، به دلیل فاصله زمانی نمی‌تواند عامل انفجار بیمارستان غزه باشد.

گروه روزنامه‌نگاری تحقیقاتی «جیوکانفرم» نشان داد اگر موشک در نخستین ثانیه‌های پرتاب باشد که شکست خورده باشد، سوخت آن هنوز مصرف نشده و می‌تواند آن را به عنوان احتمالی برای توضیح سایز بزرگ شعله‌های انفجار در نظر گرفت.

گروه روزنامه‌نگاری تحقیقاتی «فورِنزیک آرکیتکت» با بازسازی سه‌بعدی محل و انطباق جهت پاشش مواد در دهانه برخوردی نشان داد که جهت پرتاب (از جنوب غربی بیمارستان) با نقشه راداری که اسرائیل از مسیر پرتاب ارائه‌داده، انطباق ندارد.

گروه روزنامه‌نگاری تحقیقاتی «ایر شات» صداهای ویدیوهای مختلف را تحلیل (داپلر) کرده و جهت ادعایی رادارهای اسرائیل (پرتاب از جنوب غربی بیمارستان) را با احتمال درست بودنش پایین می‌داند.

هنوز تا زمان انتشار این گزارش، هیچ شاهد محکمه‌پسند و قابل راستی‌آزمایی مستقلی منتشر نشده که بر آن اساس بتوان عوامل انفجار بیمارستان الاهلی را شناسایی کرد.