ادعای شاخ‌دار حدادعادل درباره «رقابتی» بودن انتخابات مجلس یازدهم

غلامعلی حداد‌عادل رئیس شورای ائتلاف نیروهای انقلاب اسلامی، روز ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ در جلسه‌ای با حضور رؤسای شورای ائتلاف در استان‌ها مدعی شد: «در انتخابات سال ۱۳۹۸ رقابت بود، اصلاح‌طلبان آمدند و رای نداشتند». او در این جلسه اظهار داشت:

«درباره رقابت نیز آنچه از فضای موجود استشمام می‌شود، آن است که این نوبت انتخاباتی رقابتی در پیش است؛ البته سال ۹۸ نیز رقابت بود و اصلاح‌طلبان آمدند، اما رأی نداشتند. جمع‌بندی‌ها نشان می‌دهد که امسال آرایش انتخاباتی تغییر خواهد کرد».

آیا انتخابات سال ۱۳۹۸ رقابتی بود؟ آیا اصلاح‌طلبان امکان حضور در انتخابات و رقابت با جریان اصولگرا را پیدا کردند؟ «فکت‌نامه» در این گزارش به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.

انتخابات رقابتی واجد چه شرایطی است؟

اتحادیه بین‌المجالس، در ۲۶ مارس ۱۹۹۴ با تصویب «اعلامیه معیارهای انتخابات آزاد و منصفانه»،‌ شرایط انتخابات رقابتی را در بند ۱ تا ۴ اصل سوم این اطلاعیه به این شرح مشخص کرده است:

• هرکس حق دارد که در اداره کشورش مشارکت کند و از موقعیت مساوی برای نامزد شدن در انتخابات برخوردار باشد. موازین مشارکت در حکومت طبق قوانین اساسی و عادی ملی تعیین خواهد شد. این قوانین نباید با تعهدات بین‌المللی دولت مغایر باشد.
• هرکس حق دارد که به منظور مبارزه انتخاباتی به حزب یا سازمان سیاسی وارد شود، یا همراه دیگران حزب یا سازمان سیاسی تشکیل دهد.
• هرکس منفردا یا مجتمعا با دیگر افراد حق دارد:
  • دیدگاه‌های سیاسی خود را بدون بیم و نگرانی ابراز کند؛
  • درصدد یا در مقام دریافت یا مبادله اطلاعات باشد و به انتخابی آگاهانه مبادرت ورزد؛
  • برای مبارزات انتخاباتی در کشور آزادانه رفت و آمد کند;
  • بر مبنای مساوی با دیگر احزاب سیاسی از جمله حزب تشکیل دهنده دولت حاکم، به مبارزه انتخاباتی بپردازد.
• هر نامزد انتخاباتی و هر حزب سیاسی باید برای دسترسی به رسانه‌ها به ویژه رسانه های ارتباط جمعی، از موقعیت مساوی با نامزدهای احزاب دیگر برخوردار باشد تا دیدگاه‌های سیاسی خود را ارایه دهد.

براساس این اعلامیه انتخاباتی منصفانه است که رقابتی و سالم برگزار شود و انتخابات رقابتی انتخاباتی است که همه شهروندان حق کاندیدا شدن، حق فعالیت سیاسی، حق برخورداری مساوی از رسانه‌های عمومی و دولتی و از حق آزادی بیان برخوردار باشد.

آیا انتخابات سال ۱۳۹۸ واجد یک انتخابات رقابتی بود؟

خیر؛ نه انتخابات سال ۱۳۹۸ و نه هیچ انتخاباتی در دوره استقرار نظام جمهوری اسلامی، مطابق با استانداردهای انتخابات آزاد، سالم، رقابتی و منصفانه برگزار نشده است. مطابق قانون انتخابات در نظام جمهوری اسلامی شرکت در انتخابات تنها حق معتقدان و افراد ملتزم به قانون اساسی، ولایت فقیه و اسلام است. 

ماده ۲۸ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی «اعتقاد و التزام عملی به اسلام»، «التزام عملی به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران»، «ابراز وفاداری به قانون اساسی و اصل مترقی ولایت مطلقه فقیه» و «داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد یا معادل آن» و … را شرط انتخاب شدن تعیین کرده و معین نموده که احراز صلاحیت داوطلبان باید به تایید شورای نگهبان برسد. یعنی یک شورای ۱۲ نفره منصوب رهبر (مستقیم و غیرمستقیم) تعیین می‌کنند که کاندیداها واجد شرایط ماده ۲۸ هستند یا خیر. 

بنابراین با این شرایط، بخشی از شهروندان اساسا حق انتخاب شدن ندارند و انتخابات محدود شده به دایره حامیان نظام ولایت فقیه. ضمن اینکه حق تشکیل حزب سیاسی و فعالیت سیاسی هم آزاد نیست و تنها حامیان نظام ولایت فقیه از این حق برخوردارند. صدا و سیما در انحصار حکومت است و تریبون این نهاد به مخالفان و منتقدان حکومت جز در موارد استثناء واگذار نمی‌شود. بنابراین انتخابات اساسا در نظام جمهوری اسلامی به معنای بین‌المللی آن آزاد، منصفانه و رقابتی نیست.

آیا در انتخابات سال ۱۳۹۸ یک رقابت حداقلی میان دو طیف درون حکومت (اصلاح‌طلبان/اصولگرایان) وجود داشت؟

خیر؛ در پاره‌ای از انتخابات در نظام جمهوری اسلامی، یک رقابت حداقلی بین دو طیف درون حکومت مشهور به اصلاح‌طلب و اصولگرا وجود داشته، ولی در انتخابات سال ۱۳۹۸ به گواه اطلاعات و آمار و اظهار نظر رئیس جمهور وقت، چنین رقابتی میان این دو جریان سیاسی وجود نداشت.

در انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۸ بالغ بر ۱۶ هزار نفر برای ورود به انتخابات مجلس یازدهم اعلام کاندیداتوری کردند که در نهایت، صلاحیت حدود ۳۰ درصد آنها تایید شد. یعنی ۷۰ درصد از گرودنه رقابت پیش از برگزاری انتخابات حذف شدند که البته برخی از آنها قبل از رد صلاحیت اعلام انصراف دادند که دلیل انصراف بسیاری از آنها بی‌ارتباط با رد صلاحیت احتمالی نبود. شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح طلبان در واکنش به رد صلاحیت‌های گسترده اعمال شده توسط هیات‌های اجرایی و نظارتی با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد صلاحیت بیش از ۹۰ درصد کاندیداهای جبهه اصلاحات رد شده است در این بیانیه آمده بود: «برخلاف آنچه که با مغالطه به جامعه اعلام می‌شود از مجموع بیش از ۱۶ هزار نفر ثبت نام کننده، تاکنون تنها حدود ۵۰۰۰ نفر تایید صلاحیت شده‌اند. حدود هزار و پانصد نفر یا انصراف داده‌اند و یا پس از رد صلاحیت توسط هیات‌های اجرایی، اعتراض قانونی نکرده‌اند. حدود نه هزار و پانصد نفر نیز یا احراز صلاحیت نشده‌اند و یا رد صلاحیت شده‌اند. متاسفانه بیش از ۹۰ درصد کاندیداهای شناخته شده احزاب اصلاح طلب رد صلاحیت شده‌اند.» شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان در این بیانیه با بیان اینکه «تقریبا اکثریت قریب به اتفاق اصلاح‌طلبان یا رد صلاحیت شده‌اند یا احراز صلاحیت نشده‌اند» اعلام کرد در حوزه‌های انتخابیه که کاندیدای شناخته شده نداشته باشند کسی را به مردم معرفی نمی‌کنند. در واقع آنها انتخابات را به دلیل نداشتن کاندیدای شاخص در بیشتر حوزه‌های انتخابیه تحریم کردند.

رد صلاحیت‌های انتخابات مجلس یازدهم اینقدر گسترده بود که حسن روحانی رئیس جمهور وقت در یک سخنرانی اعلام کرد: «به مردم نگوییم که در برابر یک صندلی مجلس ۱۷ نفر، ۱۷۰ و یا۱۷۰۰ نفر کاندیدا هستند، ببینیم از چند جناح ۱۷۰۰ نفر کاندیدا هستند؟ ۱۷ نفر از چند جناح، از یک جناح؟ اینکه انتخابات نمی‌شود. مثل اینکه در مغازه‌ای از یک جنس، ۲ هزار عدد وجود داشته باشد.» در واقع عالی‌ترین مقام اجرایی کشور که مسئول برگزاری انتخابات بود، پیش از برگزاری انتخابات اعلام کرد که این نام‌اش انتخابات نیست، چون کاندیداهای تایید صلاحیت شده از یک جناح هستند.

اسدالله بادامچیان دبیرکل حزب موتلفه اسلامی نیز روز ۸ بهمن ۱۳۹۸ در سخنانی ادعا کرده بود که اصلاح‌طلبان در تهران ۱۳۰ نامزد تایید صلاحیت شده دارند که افراد گمنامی هم نیستند. او گفته بود «اصلاح‌طلبان در تهران بیش از ۱۳۰ نامزد تایید صلاحیت شده دارند که افراد گمنامی هم نیستند. بین آنها فرماندار، استاندار، معاون وزیر، وزیر و مقامات بلندپایه در دولت‌های گذشته وجود دارد. لذا جوسازی آنهایی که می‌گویند ما نامزد نداریم، خلاف واقع است. عملکرد منفی اصلاح‌طلبان راست گرا و چپ‌گرا مردم را ناراضی کرده است و مردم تمایلی برای رای دادن به آنها ندارند.» فکت نامه این ادعا را بررسی و به آن نشان «شاخدار» داده بود، چراکه بررسی‌های فکت نامه نشان می‌داد «شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاحات، ۳۰ حزب اصلاح‌طلب عضو شورای عالی سیاست‌گذاری هستند. از این ۳۰ حزب، جمعا ۶۲۷ نفر در انتخابات مجلس یازدهم در کل کشور ثبت نام کرده‌اند که تنها صلاحیت ۴۴ نفر آنها توسط هیات‌های نظارت شورای نگهبان تایید شده است. صلاحیت کاندیداهای ۱۵ حزب اصلاح‌طلب در کل کشور به طور ۱۰۰ درصد رد شده است.»

رد صلاحیت‌ها در انتخابات مجلس یازدهم محدود به فعالان احزاب اصلاح‌طلب نبود و حتی ۹۰ نماینده وقت مجلس شورای اسلامی رد صلاحیت شدند (جدا از ۴۱ نماینده‌ای که اساسا اعلام کاندیداتوری نکرده بودند که برخی از آنها اگر کاندیدا می‌شدند حتما رد صلاحیت می‌شدند) عباسعلی کدخدایی سخنگوی وقت شورای نگهبان پس از برگزاری انتخابات در گفت‌وگویی با وب سایت الف در مورد تعداد نمایندگان رد صلاحیت شده کاندیدای ورود به مجلس یازدهم گفته بود: «در مرحله ابتدایی احراز صلاحیت‌ها ممکن است آمار بیشتر از این باشد، چون هیئت‌های نظارت و مرکزی هستند اما ماحصل چیزی که شورای نگهبان به عنوان مرجع نهایی تایید کرد ۷۵ نفر بود. نمی‌دانم با مجلس ششم مقایسه می‌کنید یا هر مجلس دیگری اما فکر نمی‌کنم تعداد زیاد باشد. چون تعداد بیشتری از کسانی که ما تأیید کردیم مردم رای ندادند. مردم به ۱۱۷ نفر از نمایندگان مجلس فعلی رای ندادند.»

بنابراین فکت‌های متعدد وجود دارد که نشان می‌دهد در انتخابات سال ۱۳۹۸ رقابتی میان اصلاح‌طلبان و اصولگرایان وجود نداشت. اصلاح‌طلبان در بسیاری از حوزه‌های انتخابیه هیچ کاندیدای شاخصی نداشتند و شرکت نکردند در تهران نیز گروه‌ای از کاندیداهای تایید صلاحیت شده فهرستی با عنوان «یاران اصلاحات» به سرلیستی مجید انصاری منتشر کردند که روشن بود مستقل از جبهه اصلاحات در انتخابات شرکت کرده‌اند و حتی به تعداد کرسی‌های انتخاباتی تهران در مجلس کاندیدا نداشتند و تنها با لیستی ۲۰ نفره در انتخابات شرکت کردند.

غلامعلی حداد‌عادل رئیس شورای ائتلاف نیروهای انقلاب اسلامی، مدعی است: «در انتخابات سال ۱۳۹۸ رقابت بود، اصلاح‌طلبان آمدند و رای نداشتند». بررسی‌های «فکت نامه» نشان می‌دهد که این ادعا هیچ نسبتی با واقعیت ندارد. 

1. انتخاباتی رقابتی است که همه شهروندان حق انتخاب شدن، حق فعالیت سیاسی، حق تشکیل حزب و تشکل سیاسی، حق دسترسی برابر به رسانه‌های عمومی و دولتی داشته باشد و بتواند تفکر خود را تبلیغ کند. چنین انتخاباتی اساسا در نظام جمهوری اسلامی وجود خارجی نداشته و ندارد.
2. قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، رقابت را محدود به معتقدان و افراد ملتزم به قانون اساسی، ولایت فقیه و اسلام می‌داند و احراز صلاحیت را منوط به نظر مثبت شورای نگهبان کرده است. بنابراین بخشی از شهروندان ایرانی اساسا حق انتخاب شدن ندارند.
3. گروه سیاسی اصلاح‌طلبان به عنوان یکی از دو جناح سیاسی درون نظام جمهوری اسلامی که در برخی انتخابات‌ها امکان رقابت با جریان اصولگرا را داشتند در انتخابات سال ۱۳۹۸،‌ قبل از برگزاری انتخابات از گردونه رقابت‌ها حذف شدند به طوری که رئیس جمهور وقت با بیان یک جمله اعتراضی که «این دیگر انتخابات نیست که همه کاندیداها از یک جناح باشند» بر این واقعیت مهر تایید زد که اصلاح‌طلبان توسط شورای نگهبان حذف شدند.
4. شورای عالی اصلاح‌طلبان با صدور بیانیه‌ای در سال ۱۳۹۸ اعلام کرد که بیش از ۹۰ درصد کاندیداهای این شورا رد صلاحیت شده‌اند. بررسی‌های فکت نامه نیز نشان می‌داد که از مجموع ۶۲۷ کاندیدای حزبی جریان اصلاح‌طلب تنها ۴۴ نفر تایید صلاحیت شدند و آنها در شهری مثل تهران حتی به تعداد کرسی‌های انتخاباتی این شهر در مجلس کاندیدا نداشتند و گروهی تحت عنوان یاران اصلاحات با ۲۰ کاندیدا مستقل از شورای عالی سیاست‌گذاری جبهه اصلاحات وارد رقابت‌های انتخاباتی شدند.

بنابراین «فکت‌نامه» به ادعای غلامعلی حداد‌عادل رئیس شورای ائتلاف نیروهای انقلاب اسلامی، مبنی بر اینکه: «در انتخابات سال ۱۳۹۸ رقابت بود، اصلاح‌طلبان آمدند و رای نداشتند»، نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.