آمار آشفته رئیسی و رسانه‌ها درباره آمار «اخبار دروغ علیه ایران»

بر اساس گزارش رسمی سایت ریاست جمهوری، ابراهیم رئیسی روز ۲۷ شهریور ۱۴۰۲ در شهر نیویورک و در «نشست با مدیران رسانه‌های آمریکایی» گفت: «در جریان اغتشاشات سال گذشته ایران، ظرف ۴۸ هفته بیش از ۱۳۶ هزار دروغ در رسانه‌ها علیه ایران تولید شد که با هیچ معیاری قابل توجیه نیست.»

او در این سخنرانی توضیح بیشتری درباره مفاهیمی چون «علیه ایران» و «خبر دروغ» نداده اما می‌توان حدس زد بر اساس زمینه صحبت‌ها، بخشی از خبرهایی باشد که رسانه‌ها درباره برخورد جمهوری اسلامی ایران با معترضان منتشر کرده‌اند.

از سویی دیگر خبرگزاری ایرنا خبرگزاری رسمی دولت جمهوری اسلامی در خبری که ۲۸ شهریور ۱۴۰۲ از همین نشست منتشر کرده، به عدد ۳۶ هزار دروغ در مدت ۴۸ روز اشاره کرده است.

خبرگزاری ایرنا در خبر دیگری که چند ساعت بعد از خبر قبلی، درباره همین نشست منتشر کرده، از قول ابراهیم رئیسی می‌نویسد: «۳۶ هزار دروغ علیه جمهوری اسلامی تنها در ۴۸ ساعت تابستان و پاییز» که به نظر می‌رسد منظور نویسنده گزارش، ۴۸ ساعت نبوده و در انتقال گفته‌های رئیسی اشتباه کرده است.

بنابراین به طور خلاصه، در سه خبر منتشر شده که نقل قولی از رئیس‌جمهور ایران درباره «دروغ رسانه‌ها» است، رسانه‌های رسمی دولت، عددهای مختلفی اعلام کرده‌اند؛ ۴۸ هفته، ۴۸ روز، ۴۸ ساعت، ۱۳۶ هزار دروغ و ۳۶ هزار دروغ.

اما چیزی که ماجرا را پیچیده‌تر می‌کند، ویدئویی تقطیع‌شده است که با تاخیر، در سایت رسمی دولت منتشر شده است. رئیسی در این ویدئو می‌گوید: «ظرف ۴۸ روز، [کات] ۳۶ هزار دروغ تولید شد فقط در رسانه‌ها علیه جمهوری اسلامی.»

مشخص نیست در چه فرایندی، سایت رسمی دولت به این نتیجه رسیده که در گزارش خود، ۴۸ روز را به ۴۸ هفته تبدیل کند.

سایر رسانه‌ها از جمله ایسنا و فارس نیز همان «۱۳۶ هزار دروغ در عرض ۴۸ هفته» را منتشر کرده‌اند که به نظر می‌رسد بر اساس گزارش رسمی سایت دولت باشد. ملاک ما هم برای بررسی گفته ابراهیم رئیسی، سایت رسمی دولت است.

سابقه خبر در خبرگزاری فارس

تا زمان انتشار این گزارش، آمار یا سندی به صورت عمومی منتشر نشده که در آن به این ۱۳۶ هزار خبر اشاره شده باشد اما شبیه این ادعا، پیش از این نیز گفته شده است.

ما در فکت‌نامه، پیشتر در گزارشی، ادعای فارس را بررسی کرده بودیم که به «۱۷ هزار دروغ در ۲۵ روز» اشاره کرده بود:

خبرگزاری فارس روز ۱۹ مهر ۱۴۰۱ اعلام کرد: «پنج رسانه بی‌بی‌سی فارسی، ایران اینترنشنال، صدای آمریکا، رادیو فردا و من‌وتو در ۲۵ روز، بیش از ۱۷ هزار دروغ درباره حوادث اخیر ایران منتشر کرده‌اند.»

فارس حدود یک ماه بعد خبر جدیدی منتشر کرد که ادعا می‌کرد: «این پنج رسانه در ۴۶ روز، بیش از ۳۸ هزار خبر دروغ درباره حوادث اخیر ایران منتشر کرده‌اند.»

خبرگزاری فارس در تاریخ ۲۴ شهریور هم از انتشار کتابی با عنوان «دروغ زن، زندگی آزادی» خبر داد که زیر عنوان آن آمده «ماجرای ۳۸ هزار دروغ در ۴۶ روز». این کتاب با قیمت ۱۵۰ هزار تومان (با تخفیف، ۹۰ هزار تومان) در فروشگاه انتشارات خبرگزاری فارس فروخته می‌شود.

حدس ما این است اعدادی که قرار بوده ابراهیم رئیسی بگوید، همین‌ها بوده اما او به جای «۳۶ هزار دروغ» گفته ۱۳۶ هزار و به جای ۴۶ روز گفته ۴۸ روز؛ تقریبا ۱۰۰ هزار اختلاف در عدد.

در گزارشی که ۲۰ مهر در سایت فکت‌نامه منتشر کردیم به این مساله اشاره کردیم که معلوم نیست «۱۷ هزار خبر دروغ» چگونه شمرده‌ شده زیرا تعداد کل پست‌هایی که در کانال تلگرامی این پنج رسانه منتشر شده‌اند، روی هم بیش از ۱۲ هزار عنوان نیست که همه آنها نیز مربوط به اعتراض‌ها نیستند. ممکن است خبرگزاری فارس پست‌های تکراری در همه پلتفرم‌ها را چند بار شمرده باشد که در این صورت عنوان «۱۷ هزار خبر» عنوان درستی نیست.

اما علاوه بر این، آنچه فارس «خبر جعلی» خوانده نیز در این پیمایش ادعایی مبهم و نامشخص است. برخی از مواردی که فارس به آنها اشاره کرده را نمی‌توان به عنوان خبر جعلی در نظر گرفت. مثلا خبرگزاری فارس ضرب و شتم مهسا امینی، کشته شدن نیکا شاکرمی یا انتشار خبر حمله نیروهای امنیتی به دانشگاه شریف را مصداق خبر جعلی می‌داند.

تولید ۱۳۶ هزار خبر در ۴۸ هفته چه معنایی دارد؟

اما اگر به سراغ ادعای ابراهیم رئیسی برویم، باید فرض کنیم رسانه‌ها به طور شبانه‌روزی در هر ساعت بیشتر از ۱۷ «خبر دروغ» را منتشر کرده‌اند. در این صورت است که می‌توان گفت ۱۳۶ هزار خبر در ۴۸ هفته تولید شده است؛ ادعایی که با آنچه از حجم تولیدات رسانه‌ها می‌دانیم، مطابقت ندارد.

اگر به «کل پست‌های تلگرامی» پنج شبکه اصلی فارسی‌زبان بیرون از ایران نگاه کنیم می‌بینیم که در اوج اعتراض‌ها، تعداد ۲۶۱ خبر در یک روز از سوی من و تو منتشر شده است؛ یعنی به طور متوسط ۱۰ خبر در یک ساعت در شبانه‌روز. این عدد تقریبا به اندازه نیمی از آن چیزی است که ابراهیم رئیسی ادعا می‌کند «به طور متوسط» در طول حدود یک سال به صورت شبانه‌روزی منتشر شده است. ضمن اینکه باید در نظر بگیریم که در فرض ما، تمام ۲۶۱ خبری که در این کانال منتشر شده، مربوط به اعتراض‌های ایران بوده و خبر نادرست بوده است.

سایت رسمی ریاست جمهوری ایران گزارش داده که ابراهیم رئیسی در نیویورک در نشستی با خبرنگاران رسانه‌های آمریکایی گفته رسانه‌ها طی ۴۸ هفته بیش از ۱۳۶ هزار خبر دروغ درباره اعتراض‌های ایران منتشر کرده‌اند.

این نقل قول در سایت رسمی ریاست جمهوری ایران منتشر شده، اما دو روایت دیگر نیز در خبرگزاری جمهوری اسلامی، ایرنا از این صحبت‌های رئیسی وجود دارد: در یکی گفته شده «۳۶ هزار دروغ در ۴۸ هفته» در دیگری «۳۶ هزار دروغ در ۴۸ ساعت». خبرگزاری فارس هم پیش‌تر در گزارش‌هایی از «۳۸ هزار دروغ در ۴۶ روز» و «۱۷ هزار دروغ در ۲۵ روز» صحبت کرده است.

ارجاع این اعداد و ارقام ضد و نقیض به مطالبی است که با عنوان «پیمایش ملی» در قالب مقاله و کتاب منتشر شده‌اند.

این «پیمایش» بر خلاف ظاهر آن، بر اساس داده‌های جعلی و مخدوش تهیه شده است. تعداد خبرهایی که برچسب «دروغ» خورده‌اند، از تعداد کل خبرهای منتشر شده در رسانه‌های فارسی‌زبان بیشترند. علاوه بر این خبرهایی که در این «پیمایش» برچسب «دروغ» خورد‌ه‌اند، اخبار درستی هستند که حتی در رسانه‌های معتبر داخلی نیز منتشر شده‌اند. به عنوان نمونه خبر «حمله نیروهای امنیتی به دانشگاه شریف» یکی از مصادیق خبر «دروغ» عنوان شده است.

به جز این مشکل ساختاری، در صورتی که بخواهیم عدد اعلام شده از سوی ابراهیم رئیسی را بپذیریم باید فرض کنیم در طول ۴۸ هفته، به صورت شبانه‌روزی هر ساعت ۱۷ خبر در رسانه‌ها منتشر شده که هم مربوط به اعتراض‌ها بوده و هم خبر دروغ بوده است؛ فرضی که با واقعیت‌ها منطبق نیست.

فکت‌نامه به این ادعای ابراهیم رئیسی و آنچه با عنوان آمار «خبرهای دروغ رسانه‌ها» درباره ایران در زمان اعترا‌ض‌های ۱۴۰۱ نشان شاخ‌دار می‌دهد.