نقل قول شاخ‌دار از تولستوی درباره ارتباط حجاب و افزایش طلاق در اروپا

انتشار نقل‌قول‌هایی از نویسندگان شهیر مانند تولستوی و ویکتور هوگو درباره حجاب و عفاف، روی بنرهای تبلیغاتی نمایشگاه کتاب تهران خبرساز شد.

در این بنرها به نقل از تولستوی، نویسنده روسی نوشته شده:

«مسبب ازدیاد طلاق در اروپا، تمدن فاسد، اختلالات جنسی و نبودن حجاب است».

و از زبان ویکتور هوگو، نویسنده فرانسوی هم آمده:

«وجاهت توام با وقار و عفت، به زن قدرتی می دهد که قوی‌ترین مردان را یارای مقاومت در برابر او نیست و مردان را به خضوع و تعظیم در مقابل زن وامی‌دارد.»

اولین بار نیست که بخش‌های فرهنگی حکومت که متولی تبلیغ «حجاب» هستند، از زبان افراد شهیر غیرمسلمان و یا کسانی که به حجاب اجباری معتقد نیستند به تکریم «حجاب» می‌پردازند.

فارغ از این که نقل قولی نزدیک به این مضامین در نوشته‌های این نویسندگان وجود دارد یا نه اساس ارجاع به این افراد برای توجیه حجاب در جمهوری اسلامی، دستمایه شوخی کاربران شبکه‌های اجتماعی شد و ده‌ها توییت با درون مایه طنز و با همین فرم منتشر شد. تا جایی که این کار مورد انتقاد رسانه‌های نزدیک به سپاه مانند تسنیم هم قرار گرفت.

منابع این نقل قول‌ها درباره حجاب و عفاف چیست و چقدر ترجمه‌ها واقعیست؟

اما فارغ از انگیزه‌های تبلیغاتی، ما سعی کردیم بفهمیم که  آیا واقعا، تولستوی، ویکتور هوگو و یا سایر نویسندگانی که در گوشه و کنار گفته‌هایی در مورد حجاب و عفاف از آنان شنیده می‌شود گفته‌ها یا نوشته‌هایی با این مضمون و یا حتی نزدیک به آن داشته‌اند یا نه؟ سخنانی که نه تنها منطبق بر آرای یک حکومت ایدئولوژیک اسلامی در  ایران است بلکه ادبیات آن هم (با فرض اینکه ترجمه است) نزدیک به ادبیات هواداران  حکومتی در ایران است.

همزمان با فکت‌نامه بعضی از کاربران شبکه‌های اجتماعی هم دست به کار شدند و سعی کردند برای این نقل‌قول‌ها، منبعی پیدا کنند. 

در بخش نظرات توییتی که ما برای یادآوری فکت‌چک‌های قبلی‌مان در این حوزه زدیم، کاربری به نام علی محمدی، منبع احتمالی نقل قول تولستوی را به ما معرفی کرد. این کاربر در رشته توییتی توضیح داد که منبع این نقل قول چه بوده و تاکید کرد که سرنخ آن را از توییت محمد حسن نجمی، روزنامه‌نگار به دست آورده است. 

بر اساس توضیحات آقای علی محمدی که تحقیقات فکت‌نامه هم آن را تایید می‌کند، منبع فارسی این نقل قول از تولستوی جلد اول کتاب «حریم ریحانه» نوشته خانم نعیمه اسلاملو است. از این کتاب به عنوان «اولین و تنها دایره المعارف پوشش و عفاف کشور» یاد می‌شود که مدعی داشتن «نگاهی جامع (درون دینی و برون دینی) به موضوع پوشش و عفاف» است. 

در صفحه ۴۲ کتاب نقل قول از تولستوی را در میان انبوهی از نقل قول‌های دیگر از «بزرگان» در مورد حجاب پیدا کردیم.

در این کتاب با استناد به کتاب «حکم‌النبی محمد» و به نقل از «تولستوی، فیلسوف روسی» نقل قول منتشر شده به همراه سخنان دیگری در مورد اثر «بی‌حجابی» بر ازدیاد طلاق در اروپا نوشته شده است.

در صفحه ۲۸ کتاب «حکم‌النبی محمد» که ادعا شده ترجمه عربی کتابی با عنوان «گفتار محمد» است که به قلم تولستوی نوشته شده. 

نام این کتاب در هیچ یک از منابع و کتابخانه‌های معتبر دیده نمی‌شود، در واقع این کتاب نه نوشته تولستوی، بلکه نوشته‌ یک نویسنده هندی به نام عبدالله مامون سهروردی است. آقای سهروردی در سال ۱۹۳۵ از دنیا رفته است، اما ظاهرا کتاب «گفتار محمد» را  در سال ۱۹۰۵ نوشته است. ما به محتوای این کتاب دسترسی نداریم، اما برخی سایت‌های نه‌چندان معتبر هندی مدعی شده‌اند که تولستوی به این کتاب علاقه پیدا کرده و قصد ترجمه آن را به زبان روسی داشته. حتی صحبت از این شده که در زمان مرگ او پاره‌ای از صفحات ترجمه این کتاب در جیب پالتوی تولستوی پیدا شده و دختر تولستوی هم آن را تایید کرده است. چنین داستانی در هیچ یک از منابع معتبر نیامده و به احتمال قریب به یقین جعلی است. 

اما صرف نظر از جعلی بودن متن مسوب به تولستوی، نکته جالب توجه اینکه در نسخه عربی متن به احتمال زیاد جعلی منسوب به تولستوی هم چیزی درباره حجاب گفته نشده است: 

«دلیل مسئله طلاق که اکنون افکار عمومی در اروپا را به خود مشغول کرده، تمدنی است که انسان فقط حماقت و فسق را از آن وام گرفته است، این دلیل واقعی طلاق است که رشد روزافزون دارد».

در این نوشته تا پایان این فصل از کتاب هم سخنی از «حجاب» به میان نیامده و در مورد آرای تولستوی در مورد زندگی زناشویی و تقصیر زنان در از هم پاشیدن آن و توصیف زنان طبقات مختلف و ضرب‌المثل‌های روسی در این باره نوشته شده‌است. 

بنابراین حتی با فرض صادق بودن قول منبع عربی هم ترجمه فارسی آنچه که به نقل از تولستوی در کتاب حریم ریحانه و بنرهای نمایشگاه کتاب در مورد رابطه حجاب و طلاق آمده نادرست است و در نقل قول منتسب به تولستوی اثری از حجاب یا مفهومی نزدیک به آن نیست. 

اولین و تنها دایره المعارف پوشش و عفاف کشور

نگاهی به همان صفحه ۴۲ از کتاب «حریم ریحانه» که نقل قول مربوط به تولستوی در آن آمده بود و صفحات قبل و بعد از آن ما را به انبوهی از اظهار نظرهای مشابه، بدون منبع و اغلب نادرست می‌رساند. این اظهارات ذیل فصلی با عنوان «از نگاه دیگران» آمده و مدعی است که «حجاب و عفاف» را از نگاه غیرمسلمانان توضیح می‌دهد. نقل قول‌هایی از فرانتس فانون و خروشچف گرفته تا هیچکاک و چارلی‌ چاپلین و سیمون دوبوار و حتی یک شخصیت به نام «مستر همفر» که اساسا در مورد اینکه شخصیتی واقعی با این نام وجود داشته باشد تردید هست.

ما نقل قول‌ها نسبت داده شده به هیچکاک را هم پیش از این درستی‌سنجی کرده و به آن نشان نادرست دادیم و در یک فکت‌چک نقل قول منسوب به چارلی چاپلین را هم رد کردیم.

در واقع ما با گشتی در این کتاب به منبع اصلی بسیاری از اطلاعات، شاخ‌دار، نادرست و گمراه‌کننده‌ای که در مورد «حجاب» منتشر می‌شود دست یافتیم. کتاب در فصل‌های مختلف و به شکل سیستماتیک به انتشار ادعاهای جعلی و بدون منبع پرداخته است. در یک نمونه دیگر در فصلی با عنوان «تاریخچه پوشش در ایران» ادعاهایی در مورد پوشش و «حجاب» زنان ایران در دوره های مختلف تاریخی مطرح شده است. ما این ادعا را در مورد پوشش زنان در زمان اشکانیان پیش از این درستی‌سنجی کردیم و به آن نشان گمراه‌کننده دادیم.

می‌توان رساله‌ای در رد ادعاهای مطرح شده در دایره‌المعارف عفاف و حجاب منتشر کرد. در واقع به غیر از بخش‌هایی که نقل قول‌های مستقیم از منابع اسلامی است (که آنها هم جای بحث و بررسی و تفسیر دارد) با تقریب خوبی می‌توان گفت که ادعاهای مطرح شده در سایر بخش‌های کتاب یا بی‌پایه و اساس است و منبعی برای آن ذکر نشده، یا نادرست است و یا در بهترین حالت اطلاعات به صورت گزینشی و گمراه کننده به خواننده داده شده است.

طی روزهای اخیر انتشار نقل‌قول‌هایی از نویسندگان شهیر مانند تولستوی و ویکتور هوگو درباره حجاب و عفاف، روی بنرهای تبلیغاتی نمایشگاه کتاب تهران خبرساز شد. به نقل از تولستوی نویسنده روسی نوشته شده: «مسبب ازدیاد طلاق در اروپا، تمدن فاسد، اختلالات جنسی و نبودن حجاب است». 

اولین بار نیست که چنین نقل قول‌های در فضای عمومی منتشر می‌شود. ما با کمک مخاطبان فکت‌نامه دریافتیم منبع فارسی نقل قول منتسب به تولستوی جلد اول کتاب «حریم ریحانه» است. از این کتاب به عنوان «اولین و تنها دایره المعارف پوشش و عفاف کشور» یاد می‌شود. در صفحه ۴۲ کتاب حریم ریحانه نقل قولی از تولستوی را در میان انبوهی از نقل قول‌های دیگر از «بزرگان» در مورد حجاب پیدا کردیم. منبع این نقل قول کتاب «حکم‌النبی محمد» ذکر و ادعا شده این کتاب ترجمه عربی کتابی است که تولستوی با عنوان «گفتار محمد» نوشته است. 

در واقعیت اما تولستوی هرگز چنین کتابی ننوشته. آنچه به او نسبت داده شده زایده تخیل برخی نویسندگان هندی است، اما صرف نظر از جعلی بودن متن اصلی، آنچه در ترجمه فارسی به اسم تولستوی چاپ شده، حتی با متن عربی جعلی هم‌خوانی ندارد. در متن عربی و نقل قول جعلی منسوب به تولستوی هرگز اشاره‌ای به حجاب نشده و صرفا مطالبی درباره طلاق و فساد گفته شده است. 

اما کتاب «حریم ریحانه» که از آن به عنوان اولین و «تنها دایره المعارف پوشش و عفاف» یاد می‌شود، منبع انبوهی از اظهارنظرهای مشابه، بدون منبع و اغلب نادرست است. در این کتاب نقل قول‌هایی از افراد متعدد از فرانتس فانون و خروشچف گرفته تا هیچکاک و چارلی‌ چاپلین و سیمون دوبوار، در تایید حجاب و عفاف نقل شده است. به نظر می‌رسد این دایره‌المعارف یکی از منابع اصلی اطلاعات جعلی در حوزه حجاب و منبع بسیاری از نهادهای فرهنگی در جمهوری اسلامی و مدافعان حجاب اجباری است. 

با این اوصاف روشن است نقل قول منسوب به تولستوی درباره حجاب، یک برداشت و ترجمه دستکاری شده و جعلی از یک کتاب جعلی است، به همین دلیل فکت‌نامه به آن نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.