ماجرای ویدئوی جعلی از وصیت‌نامه مریم میرزاخانی چیست؟

این روزها در شبکه‌های اجتماعی و به‌خصوص در اینستاگرام، ویدئویی به اشتراک گذاشته می‌شود که ادعا می‌شود وصیت‌نامه مریم میرزاخانی، ریاضی‌دان سرشناس ایرانی (۱۳۵۶-۱۳۹۶) است. بخش‌هایی از این ویدئو با عنوان‌های Time to Go و «صحبت‌های مریم میرزاخانی با دخترش» به صورت گسترده در حال بازنشر است.

ویدئو به زبان انگلیسی است و در آن صدای زنی شنیده می‌شود که ظاهرا مریم میرزاخانی است. زن در حال خواندن متنی است که خطاب به دخترش نوشته و در آن جملات انگیزشی به گوش می‌خورد. جملاتی مانند اینکه «عمر کوتاه است و فرصت‌ها کمند» یا «بلند شو و حرکت کن».

صدایی که شنیده می‌شود،در ابتدا و انتهای ویدئو می‌گوید که قرار است در تاریخ ۱۴ جولای از دنیا برود و به همین دلیل است که دست به نوشتن این وصیت‌نامه کرده است.

اما آیا این ویدئو واقعی است و مربوط به خانم میرزاخانی است؟ آیا مریم میرزاخانی چنین صدایی ضبط کرده یا اساسا چنین نامه یا وصیت‌نامه‌ای نوشته است؟

آیا این ویدئو با مریم میرزاخانی ارتباطی دارد؟

خیر. هم این ویدئو و هم تمامی متن‌هایی که با عنوان وصیت‌نامه مریم میرزاخانی یا نامه مریم میرزاخانی به دخترش، منتشر می‌شود، اساسا جعلی است و نسبتی با واقعیت ندارد.

در هیچ کدام از سخنرانی‌ها و نوشته‌هایی که از خانواده، همسر یا نزدیکان مریم میرزاخانی وجود ندارد، اشاره‌ای به چنین وصیت‌نامه‌ای نشده است. 

صفحه اینستاگرام هواداران مریم میرزاخانی نیز عکسی را منتشر کرده که در این مورد از دکتر یان وندراک، همسر خانم میرزاخانی سوال پرسیده شده است. بر اساس آنچه در این عکس دیده می‌شود، پاسخ او این است: «چنین چیزی واقعی نیست. افرادی این ویدئو را درست کرده و منتشر کرده‌اند اما راستس اینها از طرف مریم نیست.»

به غیر از آن، شواهدی هم وجود دارد که نشان می‌دهد که ویدئو، یک متن خیالی است. به عنوان مثال گوینده در ابتدا و انتهای ویدئو از قول مریم میرزاخانی می‌گوید که دکترها از درمان او ناامید شده‌اند و او در بستر بیماری است و قرار است در تاریخ ۱۴ جولای از دنیا برود. به نظر می‌رسد این جمله بعد از این اتفاق نوشته شده باشد زیرا تعیین تاریخ دقیق مرگ افراد بر اثر بیماری، شبیه به یک پیش‌گویی خیالی است و مبنای معتبری ندارد.

آیا این ویدئو جدید است؟

خیر. هر چند این روزها موج جدیدی از انتشار این ویدئو به راه افتاده اما این ویدئو مربوط به این روزها نیست و نشانه‌هایی از انتشار آن در ماه‌های گذشته به چشم می‌خورد. به نظر می‌رسد یکی از اصلی‌ترین مروجان این ویدئو، یک موسسه آموزش زبان در ایران بوده است. در نسخه‌ای که با نام «وقت رفتن» دست‌به‌دست می‌شود، در بخش انتهایی ویدیو، ادعا می‌شود که مریم میرزاخانی در این ویدئوی ساختگی از اهمیت یادگیری زبان صحبت کرده است.

نامه‌های ساختگی؛ از میرزاخانی تا چارلی چاپلین

استفاده از جملات به اصطلاح «انگیزشی» مانند اینکه وقت را دریابیم، تلاش کنیم، به ندای درون خود گوش کنیم و جملاتی شبیه به این، گاهی اوقات با تکنیک «نامه از زبان یک فرد مشهور» بیان می‌شوند. هدف بسیاری از این گونه نوشته‌ها این است که از جایگاه نام افراد مشهور در ذهن استفاده کنند تا شنونده، توجه بیشتری به جمله‌ها بکند؛ مانند اینکه شرکت‌های تبلیغاتی برای تاثیرگذاری بیشتر بر بینندگان، از چهره‌های مشهور در تبلیغات خود استفاده می‌کنند.

یکی از مشهورترین نامه‌های جعلی و ساختگی از زبان چهره‌های مشهور، نامه‌ای است که با عنوان «نامه چارلی چاپلین به دخترش» سال‌هاست در ایران منتشر شده و دست‌به‌دست می‌شود. واقعیت این است که این نامه، اساسا ساختگی است.

یک روزنامه‌نگار ایرانی به نام فرج‌الله صبا می‌گوید که این متن را نخستین بار در مجله روشنفکر منتشر کرده و چاپلین، هرگز چنین نامه‌ای را به دختر خود ننوشته است. گزارشی که ایسنا منتشر کرده، این روایت صبا را توضیح می‌دهد.

به نظر می‌رسد در مورد خانم میرزاخانی نیز چنین اتفاقی رخ داده و احتمالا قرار است تا سال‌های سال نامه‌ای خطاب به دختر مریم میرزاخانی را به عنوان جمله‌هایی «انگیزشی» بخوانیم؛ نامه‌‌ای جعلی و ساختگی.

این روزها ویدئویی با عنوان «وصیت مریم میرزاخانی به دخترش» در شبکه‌های اجتماعی و به‌خصوص اینستاگرام دست‌به‌دست می‌شود. زبان این ویدئو انگلیسی است و گفته می‌شود بر اساس وصیت و صحبت‌های مریم میرزاخانی به دخترش، ساخته شده است. آنچه سازندگان این ویدیو ادعا می‌کنند نادرست است و هیچ متنی به عنوان وصیت‌نامه یا نامه مریم میرزاخانی به دخترش، وجود ندارد. همسر او نیز می‌گوید این نوشته‌ها متعلق به مریم میرزاخانی نیست.

نسبت‌دادن جمله‌ها به افراد مشهور و موفق، یکی از تکنیک‌های تاثیرگذاری محتواست و شبیه به استفاده شرکت‌ها از چهره‌های مشهور در تبلیغات تلویزیونی است. این نوع نامه‌ها نیز بی‌سابقه نیستند. به عنوان مثال نامه‌ای ساختگی با عنوان «نامه چارلی چاپلین به دخترش» دهه‌هاست منتشر می‌شود. فرج‌الله صبا، روزنامه‌نگار ایرانی در مصاحبه‌های متعددی اعلام کرده که این نامه را او نوشته و چارلی چاپلین نویسنده این نامه ساختگی نیست.

فکت‌نامه به ویدئویی که ادعا می‌کند که بازخوانی متن وصیت‌نامه مریم میرزاخانی به دخترش است، نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.