آیا انتخابات در جمهوری اسلامی ایران همیشه صحیح و سالم برگزار شده؟

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، روز ۲۹ بهمن ۱۴۰۲ در دیدار جمعی از مردم استان آذربایجان شرقی گفت: «انتخابات در کشور همیشه صحیح، سالم و متین برگزار شده است.» او طی سخنانی با بیان اینکه رعایت صحت، سلامت و اتقان انتخابات به عنوان مطالبه‌ای همیشگی از مسئولان مطرح بوده، گفته:

«در این سال‌های متمادی، در این چند دهه که این‌همه انتخابات انجام گرفته، بنده به عنوان یک آدم مسئول که یک وقتی رئیس‌جمهور بودم، بعد هم در این سِمت حضور داشتم، تا حالا هرگز تخلّف انتخاباتی به آن معنایی که دشمن می‌گوید، مشاهده نکرده‌ام؛ بی‌خود می‌گویند. در مواردی بعضی‌ها ادّعا کردند که این انتخابات ــ حالا انتخابات گوناگون ــ دچار اشکال است؛ تحقیق کردیم، بررسی کردیم، افراد را فرستادیم بررسی کردند، معلوم شد که نه، این‌جور نیست که در نتایج انتخابات تغییری به وجود بیاید؛ حالا ممکن است یک گوشه‌کناری بعضی‌ها یک تخلفاتی بکنند، [ولی] در نتیجه‌ی انتخابات هیچ‌گونه تأثیری ندارد. انتخابات بحمدالله در کشور ما همیشه سالم و صحیح و متین انجام گرفته، این دفعه هم ان‌شاءالله همین‌جور خواهد بود.

(لینک بایگانی)

آیا انتخابات در جمهوری اسلامی ایران همیشه صحیح و سالم برگزار شده است؟ آیا تخلفات روی داده در ادوار مختلف انتخابات،‌ نتیجه را تغییر نداده است؟ «فکت نامه» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.

تعریف انتخابات سالم

پیش از اینکه ببینیم انتخابات در جمهوری اسلامی سالم برگزار می‌شود یا نه، اول باید بدانیم انتخابات سالم، آزاد و عادلانه واجد چه ویژگی‌هایی است. معتبرترین سند در دست، سند اصول و معیارهای انتخابات آزاد، سالم و عادلانه (لینک بایگانی) مصوب سازمان بین‌المجالس است که روشن کرده چه انتخاباتی سالم است. براساس مصوبه سازمان بین‌المجالس، که برای ایران نیز لازم‌الاجراست، همه شهروندان باید به طور مساوی از حق انتخاب کردن و انتخاب شدن برخوردار باشند و به عنوان نامزد حق ابراز دیدگاه‌های سیاسی خود را به صورت فردی، گروهی و حزبی داشته باشند.

این قانون تصریح دارد:

• همه شهروندان باید حق انتخاب شدن و فرصت مساوی برای تبلیغ نامزدی خود داشته باشند.
• همه شهروندان حق دارند به تنهایی یا به همراه دیگران حزب و سازمان سیاسی برای رقابت در انتخابات تشکیل دهند.
• همه افراد جامعه حق دارند بدون مزاحمت اظهارنظر سیاسی کنند؛ آزادانه در سراسر کشور برای انتخابات تبلیغ کنند و در شرایط مساوی و برابر با سایر احزاب سیاسی رقابت کنند.
• همه کاندیداها و احزاب سیاسی، باید فرصت برابر در دسترسی به رسانه‌ها برای طرح دیدگاه‌های خود را داشته باشند.
• همه افراد و احزاب سیاسی حق دارند که تحت حمایت قانون در برابر نقض حقوق سیاسی و انتخابی باشند.

این قانون به دولت‌ها اجازه داده تا قانون انتخابات ملی وضع و براساس آن عمل کنند، ولی در عین حال تصریح دارد که محدودیت‌های قانونی نباید در تناقض با تعهدات بین‌المللی دولت‌ها و نباید به گونه‌ای اعمال شود که با اصل عدم تبعیض نژادی، جنسیتی، زبانی، دینی و عقیدتی مغایر باشد.

حال پرسش این است که آیا در ایران همه شهروندان بدون تبعیض از «حق انتخاب شدن» برخوردارند؟ آیا همه شهروندان طرح دیدگاه‌های سیاسی خود را به صورت فردی و گروهی دارند؟ آیا همه افراد از حمایت قانونی مساوی در فعالیت سیاسی و دسترسی برابر به رسانه ملی برخوردارند؟

«خیر»؛ برخی از حقوق شهروندان با وضع قانون سلب شده مثل حق انتخاب شدن که قانون آن را محدود کرده به افرادی که التزام عملی به اسلام، قانون اساسی، ولایت فقیه (با قرائت شورای نگهبان) دارند و افرادی که مدرک تحصیلی فوق لیسانس به بالا دارند و افرادی که شش سال سابقه مدیریت اجرایی و فعالیت پژوهشی و آموزشی دارند (شرایط انتخاب شدن مندرج در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی).

برخی از حقوق شهروندان نیز نانوشته سلب شده مثل حق انتخاب شدن نامزدهایی که در نتیجه برخورد سلیقه‌ای شورای نگهبان و هیات‌های نظارت و اجرا، رد صلاحیت می‌شوند. یا حق برگزاری تجمعات که برخلاف نص صریح قانون اساسی که این حق به رسمیت شناخته شده، از شهروندان سلب شده و حکومت سابقه نداشته که به مخالفان اجازه برگزاری تجمع دهد.

دستکاری راهبردی انتخابات

برگزاری انتخابات در جمهوری اسلامی به گونه‌ای طراحی شده که در ظاهر، نمی تواند تخلف گسترده‌ای رخ دهد و نتیجه تغییر کند. اما آنچه سبب شده انتخابات در ایران ناسالم برگزار و نتیجه مدیریت شده حاصل شود، «دستکاری راهبری انتخابات» است. در ظاهر اصل برگزاری انتخابات عاری از تخلف گسترده و تغییر نتیجه در صندوق‌ها یا پروسه شمارش آراء است، اما تغییر نتیجه انتخابات به‌صورت راهبردی اتفاق می‌افتد. برای آشنایی با دستکاری راهبردی انتخابات باید به این چند پرسش توجه کرد:

• آیا رسانه‌ها به همه اطلاعات انتخابات دسترسی دارند؟
• آیا نظارتی موثر، برای پیشگیری از هزینه‌کرد منابع دولتی و عمومی به نفع کاندیداهای خاص وجود دارد؟
• آیا صلاحیت کاندیداها در یک فرآیند بی‌طرفانه و بدون تبعیض انجام می‌شود؟
• آیا هیات اجرایی و معتمدان مردمی، دموکراتیک انتخاب یا توسط وزیر کشور دستچین می‌شوند؟
• آیا تغییرات پی‌در‌پی قانون انتخابات، در جهت تقویت اصول دموکراتیک است یا به نفع صاحبان قدرت و نمایندگان فعلی مجلس اعمال می‌شود؟

واضح است که تقلب و تخلفات گسترده در روند برگزاری انتخابات و شمارش آراء، می‌تواند تبعات امنیتی و بین‌المللی برای دولت‌ها داشته باشد همانگونه که تخلفات گسترده در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸، تبعات امنیتی گسترده‌ای هم برای حکومت داشت. بنابراین نظام‌های توتالیتر، آموخته‌اند که به جای تخلف آشکار، با دستکاری هدفمند انتخابات، انتخاباتی کنترل شده برگزار کنند به همین دلیل هم نظام جمهوری اسلامی طی سال‌های اخیر از سوی بسیاری از رهبران سیاسی به «مهندسی انتخابات» متهم بوده است.

نمونه تخلفات اثرگذار بر نتیجه انتخابات

از آنجا که برگزاری انتخابات و نظارت بر آن، نه توسط «کمیسیون مستقل انتخابات» بلکه توسط دولت و شورای نگهبان و بدون حضور «ناظران بین‌المللی» برگزار می‌شود، ایران نه کمیسیون مستقل انتخابات تشکیل داده و نه نظارت بین‌المللی را تاکنون پذیرفته است. پس عملا بسیاری از تخلفات امکان شناسایی و اثبات ندارد.

با این وجود در برخی از انتخابات، تخلفاتی رخ داده که در نتیجه هم بی‌‌تاثیر نبوده که برای نمونه می توان به این موارد اشاره کرد:

• گزارش مصطفی تاجزاده رئیس ستاد انتخابات مجلس ششم از ابطال غیرقانونی ۷۰۰ هزار رای مردم تهران در جریان انتخابات مجلس ششم و حذف علی‌رضا رجایی از فعالان ملی و مذهبی،
• تخلف شورای نگهبان در انتخابات مجلس ششم، در ابطال ۲۱ صندوق در حوزه انتخابیه خلخال و ابطال ۳۱ صندوق در حوزه انتخابیه اراک که منجر به تغییر نتیجه شد و نمایندگان مجلس ششم رای به رد اعتبارنامه دو منتخب معرفی شده توسط شورای نگهبان دادند.
• باور به تخلف گسترده در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ و اعلام پیروزی محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهور وقت که به اعتراضات میلیونی مردم ایران منجر و وقایع سال ۸۸ رقم خورد. گزارش کمیته صیانت از آرای میرحسین موسوی، به جزئیات تخلفات منجر به تغییر نتیجه انتخابات را منتشر کرد.
• تبلیغ علنی احمد جنتی دبیر شورای نگهبان و عالی ترین مقام نظارتی انتخابات مجلس دهم به نفع اصولگرایان، اگرچه ممکن است بگوییم در نتیجه انتخابات مجلس دهم تاثیر گذار نبود ولی ادله قابل استنادی از جانبدار بودن شورای نگهبان در روند تایید صلاحیت کاندیداها و برگزاری انتخابات دلالت داشت. اقدامی که همان زمان توسط فکت نامه بررسی و تخلف بودن آن محرز شناخته شد.
• بیانیه مشترک خاتمی و کروبی روسای وقت جمهور و مجلس در خصوص انتخابات مجلس هفتم که در آن آورده اند: «بار ديگر اعلام می‌کنيم که انتخاباتی که در حدود ۱۹۰ کرسی آن رقابت به هيچ وجه وجود نداشته باشد و در بقيه موارد نيز غالبا رد و قبول صلاحيت‌ها به صورتی باشد که شانس يک طرف و يک گرايش را بيشتر کند، ابدا شايسته نظام مردم‌سالاری دينی و ديدگاه‌های حضرت امام خمينی در مورد مجلس شورای اسلامی و مناسب با شان والای ملت شريف ايران نيست.» نمونه دیگری از تخلفات تاثیرگذار بر نتیجه انتخابات است.

خودداری خامنه‌ای از شرکت در انتخابات به دلیل شائبه تخلف

خود رهبر جمهوری اسلامی یک بار در اعتراض به وجود شائبه تخلف گسترده، انتخابات را تحریم و تهدید به بی اعتبار خواندن انتخابات کرده است. ماجرا از این قرار است که مجری انتخابات شورای دوم شهر روستا، دولت اصلاح‌طلب خاتمی و ناظر آن مجلس اصلاح‌طلب ششم بود. به همین دلیل هم یکی از آزادترین انتخابات جمهوری اسلامی لقب گرفت و بخش وسیع و متنوعی از کاندیداها تایید صلاحیت شدند و از آنجا که این انتخابات پس از پیروزی قاطع محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری و پیروزی قاطع اصلاح‌طلبان در انتخابات مجلس ششم برگزار می‌شد، این احتمال وجود داشت که طیف‌های دگر‌اندیشی که در این انتخابات تایید صلاحیت شده بودند، خصوصا در شهر تهران، که اعضای نهضت آزادی ایران با لیستی کامل وارد رقابت‌های انتخاباتی شده بودند، پیروز انتخابات شوند.

آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی، برای اولین‌بار در ایام انتخابات به استان سیستان و بلوچستان سفر کرد و از آنجا که مطابق قانون انتخابات شوراها نمی‌توانست در حوزه‌ای خارج از حوزه محل سکونت خود، یعنی تهران رای دهد، روز رای‌گیری تنها یک پیام انتخاباتی شفاهی داد و بر یک نکته مهم تاکید کرد که نشان از سفر عامدانه او برای خودداری از رای دادن داشت، او گفت: «حالا به‌ من‌ گزارش‌ داده‌اند که‌ در برخی از جاها برای تشخیص‌ صلاحیت‌ها، کوتاهی‌هایی شده‌ است‌، من‌ تحقیق‌ خواهم‌ کرد که‌ اگر چنانچه‌ افرادی نابجا و برخلاف‌ مقررات‌ راه‌ یافته‌ باشند، انتخابات‌ آنجا اعتباری نخواهد داشت‌.» این انتخابات از معدود انتخاباتی بود که رهبر جمهوری اسلامی کمتر امکان دستکاری هدفمند انتخابات یا به عبارت دیگر امکان مهندسی انتخابات را نداشت، به همین دلیل در روز انتخابات از احتمال «بی‌اعتباری» انتخابات سخن گفت. هرچند نتیجه انتخابات برخلاف برآورد‌ها بود و با تحریم گسترده انتخابات توسط مردم و پیروزی قاطع اصولگرایان، گزارش‌هایی که از روند تایید صلاحیت‌ها به دست رهبر رسیده بود، بلاموضوع شد و اعتبار انتخابات تایید شد. بنابراین انتخابات در نظام جمهوری اسلامی حتی اگر در روز انتخابات با تخلف و تقلب همراه نباشد، به دلیل دستکاری هدفمند انتخابات توسط صاحبان قدرت، انتخاباتی ناسالم، غیردموکراتیک و کنترل شده است.

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران می‌گوید انتخابات در ایران «همیشه صحیح، سالم و متین برگزار شده» است.

این ادعا خلاف واقعیت است.

قانون انتخابات و قانون فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی در جمهوری اسلامی، در تناقض آشکار با ویژگی‌های انتخابات سالم، مصوب سازمان بین‌المللی بین‌المجالس است.

«دستکاری هدفمند انتخابات» از طریق محدود کردن حق انتخاب شدن، حق دسترسی به رسانه‌ها، محدود کردن رسانه‌ها، محدود کردن فعالیت سیاسی و آزار و اذیت منتقدان از ویژگی‌های انتخابات در جمهوری اسلامی است.

مجری و ناظر انتخابات در ایران، نه کمیسیون مستقل، بلکه حکومت و نهادهای ذی‌نفع در قدرت است. وقتی ناظران مستقل داخلی و خارجی اجازه نظارت بر انتخابات ندارند، ادعای حکومت درباره سلامت انتخابات، بی‌اعتبار است.

علاوه بر این گزارش‌های زیادی از مواردی از تخلفات آشکار و سازمان‌یافته در انتخابات وجود دارد که که در نتیجه انتخابات تاثیر داشته‌اند.

به عنوان نمونه می‌توان به ابطال هدفمند برخی صندوق‌های انتخابات مجلس ششم، برای تغییر فرد منتخب اشاره کرد.

به عنوان نمونه دیگر می‌توان به انتخابات ۱۳۸۸ اشاره کرد که گزارش‌های مستند زیادی از تخلفات گسترده و سازمان‌یافته برای دستکاری نتیجه انتخابات وجود دارد.

اعتراض به سلامت انتخابات محدود به مخالفان و منتقدان رهبر جمهوری اسلامی نیست. خود خامنه‌ای نیز یک بار در سال ۱۳۸۱ به دلیل شائبه تخلف گسترده در انتخابات شورای شهر دوم از حضور در انتخابات خودداری کرد و انتخابات را بی‌اعتبار خواند.

فکت‌نامه نیز به دلیل مجموعه این موارد، به ادعای رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر سالم بودن انتخابات در ایران نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.