عباسعلی کدخدایی
سخنگوی شورای نگهبان
آیت‌الله احمد جنتی با در دست داشتن لیست انتخاباتی اصولگرایان هنگام رای‌گیری مرتکب تخلف نشده است.
نادرست
آیا جنتی تخلف انتخاباتی مرتکب شده؟
عباسعلی کدخدایی شامگاه دوشنبه ۲۸ آبان ۹۷ با شرکت در برنامه «بدون توقف» شرکت کرد و به سوالاتی در خصوص روند انتخابات در ایران پاسخ داده است. در این گفت‌وگو به عکسی از زمان رای دادن احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان و رییس هیات مرکزی نظارت بر انتخابات، در انتخابات مجلس دهم در سال ۱۳۹۴ اشاره می‌شود که نشان می‌دهد او برگه رای خود را از روی لیست اصولگرایان کامل می‌کند. سخنگوی شورای نگهبان این اقدام جنتی را تبلیغ و تخلف ندانسته است.
عباسعلی کدخدایی در توضیح با بیان اینکه «اصولا قانون اجازه نداده هیچ یک از مسئولین اجرایی یا نظارتی در روند انتخابات جانبداری، طرفداری یا تبلیغی در روز انتخابات انجام دهند و در صورت مشاهده باید حتما از طریق بازرس وزارت کشور و هیات‌های نظارت، چنین مواردی گزارش، پیگیری و برخورد شود» اظهار داشته: «به هر حال اعضای شورای نگهبان مانند سایرین به محلی می‌روند و رای می‌دهند. البته دوستان رسانه هم به دنبال خبر داغ هستند و توانسته بودند آن عکس را بگیرند. شما که قطعا موافق نیستید بگویید همه افراد مانند شما فکر کنند یا شما مثل ما فکر کنید؟ ولی در کار و انجام وظیفه باید مستقل باشید. آقایان هر لیست «الف» یا «ب» که در دست داشتند و از آنان عکس گرفته شد چه باید کنند؟ این یک تبلیغ و تخلف نیست. برای مثال زمانی که من رای خود را درون صندوق می‌اندازم و یک دوربین حرفه‌ای تصویر رای من را بگیرد، آیا به معنای تخلف من است؟»
فکت‌نامه با بررسی قانون انتخابات و معیارها و اصول انتخابات آزاد، سالم و عادلانه می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که آیا ادعای عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان مبنی بر «تبلیغ و تخلف نبودن اقدام احمد جنتی» صحیح است یا خیر؟
معیارهای انتخابات آزاد، سالم و عادلانه
سازمان بین المجالس به عنوان یک نهاد بین‌المللی، معیارهای انتخابات آزاد، سالم و عادلانه را تعیین کرده که حکم قانون را دارد و برای کشورهای عضو (از جمله ایران) الزام آور است. در ماده شش این قانون آمده: «مقامات دولتی بایستی اطمینان حاصل نمایند که رای‌گیری به‌صورتی انجام می‌گیرد که از هر گونه تقلب و یا اقدام غیرقانونی دیگر جلوگیری شود، امنیت و صحت روند انتخابات حفظ گردیده و شمارش آراء توسط افراد آموزش دیده، زیر نظر بازرسی و یا بازبینی بی‌طرفانه صورت می‌گیرد.»
براساس این قانون جلوگیری از تقلب و تخلف در انتخابات است ضمن اینکه هیات نظارت بر انتخابات باید بی‌طرف باشد.
ماده ۹ همین قانون نیز می‌گوید: «دولت‌ها بایستی اطمینان حاصل نمایند که تخطی از حقوق بشر و شکایات مربوط به فرآیند انتخابات به سرعت در چارچوب زمانی فرآیند انتخابات و به‌طور موثر از سوی مقامی مستقل و بی‌طرف مثل کمیته و یا دادگاه‌های انتخاباتی رسیدگی گردد.» در واقع در این ماده نیز بر مستقل و بی‌طرف بودن هیات نظارت بر انتخابات و داور رسیدگی کننده به شکایات انتخاباتی تصریح دارد.
قانون انتخابات چه می‌گوید؟
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نظارت بر انتخابات مجلس شورای اسلامی را برعهده شورای نگهبان گذاشته است بنابراین احمد جنتی به عنوان دبیر شورای نگهبان و رییس هیات مرکزی نظارت بر انتخابات، عالی‌ترین مقام نظارتی در انتخابات مجلس شورای اسلامی تلقی می‌شود. آیا چنین مقامی در روز انتخابات می‌تواند از روی لیست یک جریان سیاسی در جایی که امکان شکار شدن توسط خبرنگاران وجود دارد، رای دهد؟
قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی در ماده ۶۰ تصریح کرده است که: «اعضای هیات‌های اجرایی و نظارت انتخابات، حق تبلیغ له یا علیه هیچ یک از داوطلبان انتخاباتی را نخواهند داشت.»
اولین پرسش این است که آیا رای دادن از روی لیست تبلیغاتی یک جریان سیاسی، در نقطه‌ای که امکان تصویربرداری آن توسط خبرنگاران وجود دارد، تبلیغ به حساب می‌آید یا خیر؟ آیا احمد جنتی با این اقدام، حمایت خود را از یک جریان سیاسی به طور علنی در روزگیری اعلام کرده است یا خیر؟
ماده ۶۲ همین قانون نیز تصریح دارد: «هرگونه آگهی و آثار تبلیغاتی باید قبل از شروع اخذ رای از محل شعبه ثبت نام و اخذ رای توسط اعضای شعب امحاء گردد.» براساس این ماده نیز تبلیغ کاندیداها در شعبه اخذ رای ممنوع است پس پرسش این است که آیا در دست داشتن برگه تبلیغاتی یک حزب سیاسی، توسط عالی‌ترین مقام نظارتی که هر حرکت او در محل اخذ رای بازتاب گسترده خبری خواهد داشت، تبلیغ به حساب می‌آید یا خیر؟
قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی در فصل هفتم به جرایم و تخلفات انتخاباتی پرداخته است. بند ۱۲ ماده ۶۶ این قانون «توصیه به نوشتن اسم کاندیدای معین در ورقه رای از طرف اعضای شعبه اخذ رای، ناظرین و بازرسان» را تخلف انتخاباتی برشمرده است. حال پرسش این است که آیا به همراه داشتن لیست تبلیغاتی یک جریان سیاسی و رای دادن از روی آن به‌صورت علنی، می‌تواند مصداق توصیه به نوشتن اسم نامزدی خاص به مخاطبین تلقی شود؟ آیا به دیدن این تصویر حجت بر حامیان احمد جنتی و مقام سیاسی مافوق او، تمام نمی‌شود که باید به لیست مورد حمایت احمد جنتی رای داد؟ پاسخ به این پرسش‌ها می‌تواند صحت یا رد ادعای عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان را روشن سازد.
نظر ستاد انتخابات کشور
عباسعلی کدخدایی در حالی این مساله را تخلف نمی داند که ستاد انتخابات وزارت کشور پیش از انتخابات مجلس دهم و خبرگان پنجم با صدور اطلاعیه رسما اعلام کرده به همراه داشتن بروشور تبلیغاتی در محل رای گیری تخلف است. در اطلاعیه شماره ۱۲ این ستاد آمده است: «با عنایت به اینکه براساس ماده ۵۶ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و ماده ۲۳ آیین‌نامه اجرایی قانون انتخابات مجلس خبرگان رهبری، تبلیغات از ساعت ۸ صبح روز پنجشنبه ششم اسفند ماه ممنوع است، لذا ضمن تشکر از تمام هواداران فهیم نامزدهای انتخاباتی تقاضا می‌شود پس از پایان زمان تبلیغات، از هر گونه تبلیغ له یا علیه نامزدها پرهیز کرده و در سطح شهر و به‌خصوص زمان حضور در شعب اخذ رأی نیز از همراه داشتن هر گونه نماد تبلیغاتی نامزد خاص (مثل عکس، بروشور و...) خودداری کنند.»
نظر حقوقدان
سعید دهقان وکیل دادگستری در گفت‌وگو با «فکت‌نامه» به این پرسش‌ها از منظر حقوقی پاسخ گفته است. او می‌گوید: «اول باید توجه کرد که از منظر حقوقی در اینجا دو بحث مطرح می‌شود؛ آیا این اقدام جرم است یا یک تخلف اداری؟ اگر تخلف است، آیا منجر به اقدام مجرمانه می‌شود یا تخلف اداری باقی می‌ماند؟ اگر تخلف می‌ماند، آیا قانون‌گذار مجازاتی هم برای آن در نظر گرفته است یا نه؟»
این حقوقدان می‌افزاید: «در این مورد خاص، قانون انتخابات در زمره معدود قوانینی است که جرایم و تخلفات را ذیل یک فصل خاص در کنار هم آورده است و به نوعی تخلف را نیز هم طراز با جرم دیده است. مضافاً اینکه قانون به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم، بر بی‌طرفی مجریان و ناظران انتخابات تاکید کرده است. بنابراین، اگر عکس منتشره به نوعی توصیه غیر مستقیم به رای به لیست مشخص و مورد تایید مقام تایید کننده نهایی انتخابات در کشور محسوب شده و مشمول بند ۱۲ از ماده ۶۶ قانون انتخابات مجلس است که عملاً فراتر از یک تخلف بوده و می تواند مطابق ماده ۷۶ همین قانون، مجازات حبس، جزای نقدی، انفصال موقت از خدمات دولتی و محرومیت از عضویت در هیات‌های نظارت را در بر داشته باشد.»
دهقان در ادامه می‌گوید: «در این‌گونه مسائل شخصا معتقدم باید قائل به دو بحث بود، یکی «روال» و دیگری «قرار»؛ وقتی صحبت از قرار می‌شود، یعنی حتی اگر مساله‌ای به صورت دقیق یا جزیی در قانون پیش بینی نشده باشد، باز هم بر حسب موضوع و مسئولیت، قرار نیست گفتار یا کرداری داشت که روح قانون نقض شود. در اینجا حتی اگر فرضاً موضوعی در قانون مشخصاً پیش‌بینی هم نشده بود، روح قانون همان است که می‌گوید نهاد ناظر و ناظران باید بی‌طرف باشند. کما اینکه در قانون انتخابات مجلس پیش‌بینی شده که برخی مقامات از جمله اعضای شورای نگهبان اگر بخواهند در انتخابات شرکت کنند، باید شش ماه قبل از انتخابات از سمت خود استعفا دهند و این بدان معناست که قرار نیست که نهاد ناظر بتواند با اقدام یا اقداماتی از دایره بی‌طرفی خارج شود.»
دهقان می‌افزاید: «اما برخی از مسائل، روال است و یا با عملکرد پاره‌ای از مسئولان، روال می‌شود. ولی چنانچه آن عملکرد در تناقض با قانون باشد، قطعاً روالی است غیرقانونی که با رفتاری جناحی و توجیهات و استثنائات فراوان، عملاً قاعده را مخدوش و قانون را نقض می‌کند که طبیعتاً قابل دفاع نبوده و نخواهد بود.»
وی می‌گوید: «آن چیزی که در این عکس و در آن فضا دیده می شود، نقض قانون انتخابات و تخلف انتخاباتی است. خصوصاً اینکه جایگاه این نهاد در قانون اساسی به عنوان نهاد عالی نظارتی در کشور مورد توجه قرار گرفته، ولی ناظر بدون توجه به قانون، عملاً از بی طرفی خارج شده است.»
آیا احمد جنتی می توانسته همچون دیگر شهروندان در روز رای گیری لیستی که می خواهد به آنها رای دهد را با خود به حوزه رای گیری ببرد؟ این وکیل دادگستری در پاسخ می گوید: «خیر، چرا که اولاً لیست‌های جناح‌های سیاسی در تراکت‌های خاص تبلیغی طراحی می‌شود که به نوعی آثار تبلیغاتی موضوع ماده ۶۲ قانون انتخابات است که به حکم این قانون، باید از محل شعبه اخذ رای امحاء گردد. ثانیاً فلسفه درج و نصب اسامی و عکس تمامی نامزدهای انتخابات به صورت مشابه و در ابعاد واحد در محل شعبه اخذ رای همین است که نیازی به آوردن لیست‌هایی از این دست که شائبه تبلیغ دارد، به محل اخذ رای نباشد. و این موضوعی است که حتی شهروندان عادی نیز که نقشی در وضع چنین مقرراتی نداشته اند، ملزم به رعایت آن هستند.»
او می‌افزاید: «حال ممکن است برخی از شهروندان از این مقرره تخلف کنند و تراکت‌هایی از این دست را با خود ببرند، ولی این مساله نه تنها حقی برای مجریان و ناظران ایجاد نمی‌کند، بلکه از قضا موقعیت رسمی و حقوقی آنها حکم می‌کند که بیش از دیگران پاسدار سلامت انتخابات باشند.»
جمع‌بندی
اخیرا در یک گفت‌و‌گوی تلویزیونی با عباسعلی کدخدایی به عکسی از زمان رای دادن احمد جنتی در انتخابات مجلس دهم اشاره می‌شود که نشان می‌دهد او برگه رای خود را از روی لیست اصولگرایان کامل می‌کند. سخنگوی شورای نگهبان این اقدام جنتی را تخلف ندانسته و معتقد است مصداق تبلیغ غیرقانونی نیست.
فکت‌نامه ادعا «تبلیغ و تخلف نبودن اقدام احمد جنتی» را با به لحاظ حقوقی مورد بررسی قرار داد تا به درستی یا نادرستی این ادعا پی ببرد. سنجش فکت‌نامه نشان می‌دهد:
۱- احمد جنتی به عنوان عضو هیات نظارت بر انتخابات قانونا نمی‌توانسته به نفع یا علیه هیچ کدام از کاندیداها تبلیغ کند. اما اینکه رای دادن از روی لیست یک جریان خاص، تبلیغ به حساب می‌آید یا نه، موضوعی است که ستاد انتخابات وزارت کشور به‌عنوان مجری قانونی انتخابات، پیش از برگزاری انتخابات در اطلاعیه شماره ۱۲ به آن پاسخ داده و اعلام کرده «به همراه داشتن بروشور تبلیغاتی در محل رای گیری ممنوع است.» ستاد انتخابات وزارت کشور به همراه داشتن بروشور را تبلیغات و تخلف اعلام کرده است. سعید دهقان حقوقدان و وکیل دادگستری نیز معتقد است این اقدام صددرصد بار تبلیغی دارد و مخالف مُر صریح قانون انتخابات و تخلف آشکار است.
۲- فکت‌نامه احتمال می داد ممکن است این یک روال باشد که شهروندان هنگام رای دادن لیست جریان سیاسی مورد نظرشان را همراه ببرند چون تعداد کرسی‌های انتخاباتی ۳۰ مورد است و افراد نیاز داشته باشند اسامی را همراه داشته باشند و جنتی نیز از همین روال استفاده کرده باشد. اما سعید دهقان این احتمال را با قاطعیت رد کرده و معتقد است نه احمد جنتی و نه هیچ شهروند دیگری حق بردن لیست نامزدها در محل رای‌گیری را ندارند و مجریان و ناظران با این مساله برخورد می‌کنند. او می‌افزاید حتی اگر شهروند عادی تخلف کند و لیستی با خود ببرد، رییس هیات نظارت به طریق اولیٰ باید مُر و روح قانون را رعایت کند.
۳- طبق قانون توصیه به رای دادن به کاندیدایی خاص، از سوی یک عضو هیات نظارت، تخلف انتخاباتی است. تکمیل برگه رای از روی لیست انتخاباتی یک جریان سیاسی در مقابل دوربین عکاسان خبری، می‌تواند ادله‌ای بر توصیه به رای دادن تلقی شود و این می‌تواند تخلف باشد هر چند نیت احمد جنتی توصیه نباشد.
۴- بی‌طرفی داور یک اصل حقوقی است. عضو هیات نظارت بر انتخابات، در مقام داور قرار دارد. رای دادن از روی لیست انتخاباتی یک جریان خاص توسط یک عضو هیات نظارت، می‌تواند ادله‌ای بر طرفداری او از یک جریان سیاسی خاص باشد چرا که اصولا طرفداران و سمپات‌های یک جریان سیاسی، عینا از روی لیست آن جریان رای می‌دهند و این شایسته یک عضو هیات نظارت، آن هم عالی‌ترین مقام نظارتی نیست و می‌تواند اعتماد به سلامت انتخابات را خدشه‌دار کند.
بنابراین فکت‌نامه براساس مستندات قانونی معتقد است حتی اگر اقدام احمد جنتی را تنها یک غفلت (بی‌توجهی به امکان شکار شدن توسط عکاسان) تلقی کنیم، باز نمی‌توانیم بگوییم که این اقدام تخلف نبوده است. بلکه می‌توان گفت تخلفی است که از روی غفلت صورت گرفته، پس به گفته عباسعلی کدخدایی نشان «نادرست» می‌دهیم.
https://www.sharethefacts.co/share/8d70bf76-2ac7-4c2a-9426-5456db388d4e
