علی خامنهای
رهبر جمهوری اسلامی ایران
مسائل گوناگون کشور قابل رفراندوم نیست، کجای دنیا این کار را میکنند؟
شاخدار
علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی در دیدار روز ۲۹ فروردین ۱۴۰۲ خود با دانشجویان گفت: «مسائل گوناگون کشور قابل رفراندوم نیست، کجای دنیا این کار را میکنند؟»
او در این سخنرانی تاکید کرد:
«برخلاف آنچه بیان شد که «باید از روز اول درباره مسائل مختلف رفراندوم برگزار میکردیم تا حساسیت به وجود نیاید»، مسائل مختلف کشور قابل رفراندوم نیست؛ زیرا هر رفراندوم ۶ ماه همه کشور را درگیر میکند. ضمن اینکه در کجای دنیا برای همه مسائل رفراندوم برگزار میکنند؟»
در روزهای بعد، رسانههای مختلف داخلی مانند خبرگزاری فارس، تسنیم و ایرنا یادداشتها و گزارشهایی در تایید این گفته رهبر جمهوری اسلامی منتشر کردند.
خبرگزاری ایرنا روز ۳۱ فروردین در مطلبی با عنوان «اصلاح یک کجفهمی درباره همهپرسی» این ادعا را تکرار کرد و نوشت:
«در اغلب کشورهای دنیا، همهپرسی یک امر استثنایی است و اصل، اعمال نظر مردم به واسطه نمایندگان آنان است. حتی مهمترین امور سیاسی کشورها مانند استقرار نظام سیاسی و قانون اساسی آنان نیز به رای مستقیم مردم گذاشته نشده است…
کشورهای انگشتشماری را در جهان میتوان یافت که به این شیوه مردمسالاری را اعمال کنند و باید ملاحظات جمعیتی، زیرساختی و سیاسی را نیز درباره آنان مورد توجه قرار داد.»
در بخشی از گزارش فارس هم تاکید شده بود که رفراندومی که در سال ۵۷ در جمهوری اسلامی ایران برگزار شد، در هیچ جای دیگر از دنیا تاکنون برگزار نشده است.
پیش از این در آبان ماه ۱۴۰۱، ما اظهارنظری از محمد حسینی، معاون پارلمانی رئیسجمهوری را فکتچک کرده بودیم که گفته بود: «تنها نظامی هستیم که نظام را بر اساس رفراندوم انتخاب کردهایم.» و به آن نشان نادرست دادیم.
بر اساس پژوهشی که در سال ۲۰۲۰ در ژورنال «فصلنامه سیاسی» منتشر شده در ۲۲۴ سال گذشته، در دنیا ۶۲۰ رفراندوم انجام شده که ۱۳ درصد آن یعنی بیش از ۸۰ رفراندوم درباره قانون اساسی و تعیین نوع حکومت بودهاست. بر همین اساس ۷۰ درصد رفراندومهای تاریخ معاصر توسط دولتهای دموکراتیک، ۱۷درصد توسط حکومتهای دیکتاتوری و ۱۳ درصد توسط دولتهای در حال گذار برگزار شدهاست.
آنچه که در صحبتهای رهبر جمهوری اسلامی و خبرگزاری ایرنا، فارس و تسنیم درباره رفراندوم در بقیه کشورهای دنیا گفته شده به وضوح خلاف واقعیت است. همهپرسی درباره انواع موضوعات کلان و جزئی پدیدهای رایج در اغلب کشورهای دنیاست.
در دهههای اخیر صدها همهپرسی، با موضوعات گوناگون در مقیاسهای ملی و محلی در کشورهای مختلف در سراسر جهان برگزار شده است.
از جمله میتوان به مسائل کلان سیاسی مانند: تغییر و اصلاح قانون اساسی، تعیین شکل حکومت، حدود اختیارات رییسجمهور و نخستوزیر، پیوستن یا خروج کشورها از معاهدات بینالمللی و اتحادیهها، مسائل اقتصادی و توسعه یا توقف انرژی هستهای و همچنین مواردی اجتماعی چون ازدواج همجنسگرایان، سقط جنین، مسایل آموزشی، محیط زیست، قانونی شدن مرگ اختیاری به کمک پزشک و استفاده از ماریجوانا و موارد دیگر اشاره کرد.
قوانین مربوط به رفراندوم در کشورهای مختلف متفاوت است.
در بعضی از کشورها برگزاری رفراندوم در قانون پیشبینی شده مانند فرانسه، ایتالیا، استونی، اکوادور، هلند، سوئد، تایوان و … بعضی از کشورها هم قانون رفراندوم ندارند، مانند؛ نروژ، بلژیک، ایالات متحده آمریکا، عربستان سعودی و کره شمالی. البته این بدان معنا نیست که در همه آنها رفراندوم برگزار نمیشود. مثلا در ایالتهای مختلف کشور ایالات متحده آمریکا، دائما رفراندومهای مختلفی برای تعیین تکلیف در مورد موضوعات مناقشهبرانگیز برگزار میشود.
درباره انواع رفراندوم در کشورهای مختلف دنیا در گزارشی در سایت ایران وایر به تفصیل توضیح داده شده است.
در «دموکراسی مستقیم» مانند سوئیس که در آن براساس قانون اساسی این کشور، هر اصلاحیهای بر قانون اساسی باید به همهپرسی گذاشته شود. علاوه بر آن مردم، دولت و مجلس حق تقاضای برگزاری همهپرسی دارند.
در اغلب «دموکراسیهای نمایندگی»، مراجعه به آرای عمومی در زمانی که حکومت احساس میکند تصمیمگیری در مسالهای نیاز به مشارکت و رای مردم دارد، صورت میگیرد و نتیجه آن الزام آور است.
«همهپرسی اختیاری» وضعیت سومی است که جنبه مشاوره برای دولت دارد؛ یعنی حکومت میتواند در برخی مسایل رفراندوم برگزار کند ولی نتایج آن الزامآور نیست؛ مثل رفراندوم اختیاری در قانون اساسی ایتالیا.
در ادامه به بعضی از رفراندومهای برگزار شده در ۲۰ کشور مختلف دنیا اشاره میکنیم.
سعی کردیم در این نمونه آماری کوچک از همه قارهها نمایندهای داشته باشیم. به همین دلیل برخی کشورهای مشهور عمدتا اروپایی را که در آنها به دلایل متعدد و مکررا همهپرسی برگزار میشود کنار گذاشتهایم و به سراغ سایر کشورهای دنیا در قارههای مختلف رفتیم.
به طور کلی در ایرلند دو نوع همهپرسی یا رفراندوم وجود دارد.
۱- همهپرسی قانون اساسی
۲- همهپرسی عادی
از زمان تصویب قانون رفراندوم در قانون اساسی ایرلند در سال ۱۹۳۸ تابهحال، ۳۸بار همهپرسی قانون اساسی برای اصلاح مفاد آن برگزار شده و ۳۲ بار تغییر پیشنهادی تصویب شده است.
تابهحال هیچ همهپرسی معمولیای در ایرلند برگزار نشده است. این همهپرسی در وضعیتی انجام میشود که رئیس جمهور طوماری مشترک از هر دو مجلس دریافت کند. شرح ۱۶ رفراندوم اخیر را در این لینک بخوانید.
از جمله این رفراندومها:
در اسلوونی رفراندومهای مشورتی و محلی وجود دارد. بر اساس اطلاعات موجود طی سه دهه اخیر حداقل۲۲ همهپرسی در اسلوونی برگزار شده است. از جمله:
از سال ۱۹۹۰ دستکم ۱۱ رفراندوم در اکوادور برگزار شده است.
در ایتالیا از سال ۱۹۹۰ دستکم ۱۶ رفراندوم برگزار شده است.
در برزیل از سال ۱۹۹۰ دستکم چهار رفراندوم برگزار شد.
در بولیوی از سال ۱۹۹۰ دستکم هشت رفراندوم برگزار شد.
از سال ۱۹۹۰ در بلاروس سه رفراندوم برگزار شد.
همهپرسی در تایوان در دو سطح ملی و محلی برگزار میشود. از سال ۱۹۹۰ تا به امروز دستکم ۲۲ رفراندوم محلی در تایوان برگزار شد. همچنین ۲۰ رفراندوم ملی در ۶ دوره رایگیری از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۲۲ برگزار شد.
در تایلند از سال ۱۹۹۰ تاکنون دو رفراندوم قانون اساسی برگزار شد.
ترکیه از زمان تأسیس خود در سال ۱۹۲۳، هفت رفراندوم در سطح ملی برگزار کرده است. از سال ۱۹۹۰ در این کشور سه رفراندوم مربوط به اصلاحات قانون اساسی در سالهای ۲۰۰۷، ۲۰۱۰ و ۲۰۱۷ انجام شده است.
از زمان سقوط کمونیسم در رومانی در سال ۱۹۸۹، هشت رفراندوم در این کشور برگزار شده است.
بعضی از این رفراندومها عبارتند از:
در شیلی از سال ۱۹۹۸ سه رفراندوم برگزار شد.
از سال ۱۹۹۰ دستکم پنج رفراندوم منطقهای و هشت رفراندوم استانی در فیلیپین برگزار شد. مردم فیلیپین می توانند بر اساس قانون برای برگزاری رفراندومها ملی، منطقهای و استانی پیشنهاد بدهند. پیش از برقراری دموکراسی مستقیم در فیلیپین این کشور بین سالهای ۱۹۳۵ تا ۱۹۸۷ تعداد ۹ رفراندوم قانون اساسی داشت.
از سال ۱۹۹۰ دستکم ۶ رفراندوم در کرواسی برگزار شده است. برخی از آنها عبارتند از:
از سال ۱۹۹۰، چهار رفراندوم در لهستان پسا کمونیستی برگزار شده است:
از سال ۱۹۹۰ چندین رفراندوم ملی در مجارستان برگزار شده است. برخی از آنها عبارتند از:
از سال ۱۹۹۰ تاکنون دست کم پنج رفراندوم در مراکش برگزار شده است. این شامل:
در مصر از سال ۱۹۹۰ دستکم ۹ رفراندوم برگزار شده است.
از سال ۱۹۹۰ تاکنون دست کم چهار رفراندوم در مکزیک برگزار شده است. همچنین از سال ۱۹۹۰ بیست و چهار رفراندوم غیررسمی نیز در این کشور برگزار شده است نتایج رفراندومهای غیر رسمی ضمانت اجرایی ندارند. برخی از رفراندومهای رسمی عبارتند از:
از سال ۱۹۹۰ تاکنون ۱۲ رفراندوم در نیوزیلند برگزار شده است.
بنابراین با استناد به شواهد و مدارک موجود و همچنین جستجوی فکتنامه درباره ۲۰ کشوری که از قارههای مختلف مورد بررسی قرار گرفتهاند، ادعای رهبر جمهوری اسلامی و رسانههای داخلی در مورد اینکه «مسائل گوناگون کشور قابل رفراندوم نیست، کجای دنیا این کار را میکنند؟» شاخدار است.
برگزاری رفراندوم بر سر مسائل مختلف، در نظامهای سیاسی متفاوت، نه نادر و نه استثناست و به کرات حتی در کشورهایی که ساختار دموکراتیک ندارند، به قصد کسب مشروعیت و یا انگیزههای متفاوت دیگر انجام میشود.
شاخدار
گفته یا آمار، به قدری نادرست و مضحک است که حتی مرغ پخته هم به خنده میافتد!
درباره نشانهای میرزاروش کار ما