علی خامنه‌ای
رهبر جمهوری اسلامی ایران
مسائل گوناگون کشور قابل رفراندوم نیست، کجای دنیا این کار را می‌کنند؟
شاخ‌دار
ادعای شاخ‌دار رهبر جمهوری اسلامی درباره برگزار نشدن رفراندوم در کشورهای دیگر
اگر وقت ندارید …
- علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی می‌گوید: «مسائل گوناگون کشور قابل رفراندوم نیست… در کجای دنیا چنین کاری می‌کنند؟»
- بعد از این اظهارنظر طی روزهای بعد، رسانه‌های نزدیک به حاکمیت گزارش‌ها و یادداشت‌هایی در تایید این ادعا منتشر کردند.
- ادعای رهبر جمهوری اسلامی و خبرگزاری ایرنا، فارس و تسنیم درباره رفراندوم به وضوح خلاف واقعیت است. همهپرسی درباره انواع موضوعات کلان و جزئی پدیده‌ای رایج در اغلب کشورهای دنیاست.
- در برخی کشورها اساسا برگزاری رفراندوم در قانون اساسی پیش‌بینی شده، در گروهی از کشورهای با وجود سکوت قانون اساسی، رفراندوم‌های زیادی در سطوح ایالتی و منطقه‌ای برگزار می‌شود.
- در دموکراسی‌های مستقیم مانند ایرلند، اسپانیا و سوئیس برگزاری رفراندوم در قانون تکلیف شده است.
- ما از طریق جست‌وجو در منابع عمومی، دستکم ۲۴۰ رفراندوم را که در سه دهه اخیر در ۲۰ کشور با شرایط سیاسی و اجتماعی متفاوت برگزار شده، شمارش کردیم.
- در میان موارد بررسی شده همهپرسی در مورد امور کلان کشور؛ مانند به رای گذاشتن پیش‌نویس‌های قانون اساسی، تعیین نوع حکومت سیاسی، تغییرات سیستم اقتصادی و قضایی کشور، تغییر پرچم و استقلال مناطق مختلف دیده می‌شود.
- حقوق اقلیت‌های جنسی، قوانین مربوط به طلاق، سقط جنین، توهین به مقدسات، باز ماندن یا بسته‌بودن فروشگاه‌ها در روز یکشنبه، اتانازی، قانونی شدن ماری‌جوانا، تغییر حجم کلاس‌های درسی، پذیرش یا عدم پذیرش مهاجران، قوانین محیط‌زیستی و قانونی کردن کازینوها و… از دیگر موضوعات به رفراندوم گذاشته شده در این کشورها بوده است.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در دیدار روز ۲۹ فروردین ۱۴۰۲ خود با دانشجویان گفت: «مسائل گوناگون کشور قابل رفراندوم نیست، کجای دنیا این کار را می‌کنند؟»
او در این سخنرانی تاکید کرد:
«برخلاف آنچه بیان شد که «باید از روز اول درباره مسائل مختلف رفراندوم برگزار می‌کردیم تا حساسیت به وجود نیاید»، مسائل مختلف کشور قابل رفراندوم نیست؛ زیرا هر رفراندوم ۶ ماه همه کشور را درگیر می‌کند. ضمن اینکه در کجای دنیا برای همه مسائل رفراندوم برگزار می‌کنند؟»
در روزهای بعد، رسانه‌های مختلف داخلی مانند خبرگزاری فارس، تسنیم و ایرنا یادداشت‌ها و گزارش‌هایی در تایید این گفته رهبر جمهوری اسلامی منتشر کردند.
خبرگزاری ایرنا روز ۳۱ فروردین در مطلبی با عنوان «اصلاح یک کج‌فهمی درباره همهپرسی» این ادعا را تکرار کرد و نوشت:
«در اغلب کشورهای دنیا، همهپرسی یک امر استثنایی است و اصل، اعمال نظر مردم به واسطه نمایندگان آنان است. حتی مهم‌ترین امور سیاسی کشورها مانند استقرار نظام سیاسی و قانون اساسی آنان نیز به رای مستقیم مردم گذاشته نشده است…
کشورهای انگشت‌شماری را در جهان می‌توان یافت که به این شیوه مردم‌سالاری را اعمال کنند و باید ملاحظات جمعیتی، زیرساختی و سیاسی را نیز درباره آنان مورد توجه قرار داد.»
در بخشی از گزارش فارس هم تاکید شده بود که رفراندومی که در سال ۵۷ در جمهوری اسلامی ایران برگزار شد، در هیچ جای دیگر از دنیا تاکنون برگزار نشده است.
پیش از این در آبان ماه ۱۴۰۱، ما اظهارنظری از محمد حسینی، معاون پارلمانی رئیس‌جمهوری را فکت‌چک کرده بودیم که گفته بود: «تنها نظامی هستیم که نظام را بر اساس رفراندوم انتخاب کرده‌ایم.» و به آن نشان نادرست دادیم.
بر اساس پژوهشی که در سال ۲۰۲۰ در ژورنال «فصل‌نامه سیاسی» منتشر شده در ۲۲۴ سال گذشته، در دنیا ۶۲۰ رفراندوم انجام شده که ۱۳ درصد آن یعنی بیش از ۸۰ رفراندوم درباره قانون اساسی و تعیین نوع حکومت بوده‌است. بر همین اساس ۷۰ درصد رفراندوم‌های تاریخ معاصر توسط دولت‌های دموکراتیک، ۱۷درصد توسط حکومت‌های دیکتاتوری و ۱۳ درصد توسط دولت‌های در حال گذار برگزار شده‌است.
آیا در کشورهای دنیا رفراندوم برگزار نمی‌شود و یا بسیار نادر است؟
آنچه که در صحبت‌های رهبر جمهوری اسلامی و خبرگزاری ایرنا، فارس و تسنیم درباره رفراندوم در بقیه کشورهای دنیا گفته شده به وضوح خلاف واقعیت است. همهپرسی درباره انواع موضوعات کلان و جزئی پدیده‌ای رایج در اغلب کشورهای دنیاست.
در دهه‌های اخیر صدها همهپرسی، با موضوعات گوناگون در مقیاس‌های ملی و محلی در کشورهای مختلف در سراسر جهان برگزار شده است.
از جمله می‌توان به مسائل کلان سیاسی مانند: تغییر و اصلاح قانون اساسی، تعیین شکل حکومت، حدود اختیارات رییس‌جمهور و نخست‌وزیر، پیوستن یا خروج کشورها از معاهدات بین‌المللی و اتحادیه‌ها، مسائل اقتصادی و توسعه یا توقف انرژی هسته‌ای و همچنین مواردی اجتماعی چون ازدواج همجنس‌گرایان، سقط جنین، مسایل آموزشی، محیط زیست، قانونی شدن مرگ اختیاری به کمک پزشک و استفاده از ماری‌جوانا و موارد دیگر اشاره کرد.
قوانین مربوط به رفراندوم در کشورهای مختلف متفاوت است.
در بعضی از کشورها برگزاری رفراندوم در قانون پیش‌بینی شده مانند فرانسه، ایتالیا، استونی، اکوادور، هلند، سوئد، تایوان و … بعضی از کشورها هم قانون رفراندوم ندارند، مانند؛ نروژ، بلژیک، ایالات متحده آمریکا، عربستان سعودی و کره شمالی. البته این بدان معنا نیست که در همه آنها رفراندوم برگزار نمی‌شود. مثلا در ایالت‌های مختلف کشور ایالات متحده آمریکا، دائما رفراندوم‌های مختلفی برای تعیین تکلیف در مورد موضوعات مناقشه‌برانگیز برگزار می‌شود.
انواع رفراندوم
درباره انواع رفراندوم در کشورهای مختلف دنیا در گزارشی در سایت ایران وایر به تفصیل توضیح داده شده است.
۱- همهپرسی در دموکراسی‌های مستقیم
در «دموکراسی مستقیم» مانند سوئیس که در آن براساس قانون اساسی این کشور، هر اصلاحیه‌ای بر قانون اساسی باید به همهپرسی گذاشته شود. علاوه بر آن مردم، دولت و مجلس حق تقاضای برگزاری همهپرسی دارند.
۲- همهپرسی در دموکراسی‌های نمایندگی
در اغلب «دموکراسی‌های نمایندگی»، مراجعه به آرای عمومی در زمانی که حکومت احساس می‌کند تصمیم‌گیری در مساله‌ای نیاز به مشارکت و رای مردم دارد، صورت می‌گیرد و نتیجه آن الزام آور است.
۳- همه‌پرسی‌های اختیاری
«همهپرسی اختیاری» وضعیت سومی است که جنبه مشاوره برای دولت دارد؛ یعنی حکومت می‌تواند در برخی مسایل رفراندوم برگزار کند ولی نتایج آن الزام‌آور نیست؛ مثل رفراندوم اختیاری در قانون اساسی ایتالیا.
رفراندوم‌های برگزار شده در سه دهه اخیر در ۲۰ کشور از قاره‌های مختلف
در ادامه به بعضی از رفراندوم‌های برگزار شده در ۲۰ کشور مختلف دنیا اشاره می‌کنیم.
سعی کردیم در این نمونه آماری کوچک از همه قاره‌ها نماینده‌ای داشته باشیم. به همین دلیل برخی کشورهای مشهور عمدتا اروپایی را که در آنها به دلایل متعدد و مکررا همهپرسی برگزار می‌شود کنار گذاشته‌ایم و به سراغ سایر کشورهای دنیا در قاره‌های مختلف رفتیم.
ایرلند
به طور کلی در ایرلند دو نوع همهپرسی یا رفراندوم وجود دارد.
۱- همهپرسی قانون اساسی
۲- همهپرسی عادی
از زمان تصویب قانون رفراندوم در قانون اساسی ایرلند در سال ۱۹۳۸ تابه‌حال، ۳۸بار همهپرسی قانون اساسی برای اصلاح مفاد آن برگزار شده و ۳۲ بار تغییر پیشنهادی تصویب شده است.
تابه‌حال هیچ همهپرسی معمولی‌ای در ایرلند برگزار نشده است. این همهپرسی در وضعیتی انجام می‌شود که رئیس جمهور طوماری مشترک از هر دو مجلس دریافت کند. شرح ۱۶ رفراندوم اخیر را در این لینک بخوانید.
از جمله این رفراندوم‌ها:
- همهپرسی درباره قوانین طلاق در این کشور در ۲۴ می ۲۰۱۹
- همهپرسی درباره توهین به مقدسات در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۸
- همهپرسی درباره قواعد و مقررات پایان دادن به بارداری در ۲۵ می ۲۰۱۸
اسلوونی
در اسلوونی رفراندوم‌های مشورتی و محلی وجود دارد. بر اساس اطلاعات موجود طی سه دهه اخیر حداقل۲۲ همهپرسی در اسلوونی برگزار شده است. از جمله:
- همهپرسی درباره نیروگاه زغال‌سنگ در این کشور و تامین مالی ساخت آن در سال ۱۹۹۹
- همهپرسی درباره خصوصی‌سازی در سال ۲۰۰۳
- همهپرسی خرید روز یکشنبه در سال ۲۰۰۳، (در این همهپرسی نظر مردم در مورد باز ماندن فروشگاه‌های اقلام ضروری در روزهای یکشنبه پرسیده شد.)
- رفراندوم ژوئن ۲۰۱۱ اسلوونی در مورد امور اساسی کشور مانند سن بازنشستگی، باز کردن آرشیو سرویس‌های اطلاعاتی و مبارزه با کار سیاه یا غیرقانونی و…
- همهپرسی ازدواج همجنس‌گرایان اسلوونی در سال ۲۰۱۵
اکوادور
از سال ۱۹۹۰ دستکم ۱۱ رفراندوم در اکوادور برگزار شده است.
- در رفراندومی در سال ۱۹۹۴ از اکوادوری‌ها هفت سوال در مورد امور کلان کشور مانند بودجه، انتخاب نامحدود سیاستمداران و مواردی از این دست پرسیده شد.
- در سال ۲۰۰۸ رفراندومی برای تصویب یا رد قانون اساسی پیش‌نویس شده توسط مجلس مؤسسان اکوادور برگزار شد.
- در سال ۲۰۱۷ رفراندومی درباره ممنوعیت داشتن حساب‌های بانکی یا شرکت‌های مصون از مالیات برای سیاستمداران و کارمندان دولتی برگزار شد. این پیشنهاد توسط رای دهندگان تایید شد.
- در فوریه ۲۰۲۳ هم از رای‌دهندگان خواسته شد که در مجموع به هشت سوال در مورد تغییرات در قانون اساسی اکوادور پاسخ دهند. این سوالات از تغییرات در سیستم قضایی تا سوالات محیط زیستی را شامل می‌شد.
ایتالیا
در ایتالیا از سال ۱۹۹۰ دستکم ۱۶ رفراندوم برگزار شده است.
- همهپرسی در مورد محدود کردن شکار در این کشور در سه ژوئن سال ۱۹۹۰
- همهپرسی ۱۸ آوریل ۱۹۹۹ درباره تغییر سیستم انتخاباتی کشور که به دلیل به حد نصاب نرسیدن شرکت‌کنندگان باطل شد.
- در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷ از رای‌دهندگان خواسته شد در مورد استقلال منطقه ونتو تصمیم‌گیری کنند و در سال ۲۰۱۷ در مورد لومباردی هم سوال مشابهی پرسیده شد.
- در همهپرسی ۱۲ ژوئن ۲۰۲۲ از رای دهندگان خواسته شده بود در مورد لغو پنج ماده یا فرمان مربوط به عملکرد سیستم قضایی ایتالیا تصمیم بگیرند.
- و …
برزیل
در برزیل از سال ۱۹۹۰ دستکم چهار رفراندوم برگزار شد.
- رفراندوم قانون اساسی در سال ۱۹۹۳
- همهپرسی در مورد سلاح گرم و مهمات در سال ۲۰۰۵ که از مردم پرسیده شد آیا تجارت اسلحه و مهمات در برزیل باید ممنوع شود؟ که پاسخ رای‌دهندگان نه بود.
- همهپرسی سال ۲۰۱۰ در آکر برزیل درباره حفظ تغییری که در تایم‌زون این ایالت داده شده بود.
- رفراندوم سال ۲۰۱۱ در مورد تقسیم ایالت پارا برای ایجاد ایالت جدید کاراخاس.
بولیوی
در بولیوی از سال ۱۹۹۰ دستکم هشت رفراندوم برگزار شد.
- رفراندوم ۱۸ ژوئیه ۲۰۰۵ در مورد ذخایر گاز طبیعی در بولیوی. از رای دهندگان پنج سوال در مورد سیاست دولت در مورد گاز طبیعی پرسیده شد که هر پنج مورد تایید شدند.
- رفراندوم استقلال منطقه‌ای بولیوی در ژوئیه ۲۰۰۶ که در مورد اعطای خودمختاری بیشتر به بخش‌های بولیوی برگزار شد و رای نیاورد.
- رفراندوم قانون اساسی در سال ۲۰۱۶. اصلاح پیشنهادی قانون اساسی به رئیس جمهور و معاون رئیس جمهور اجازه می داد تا برای سومین دوره متوالی بر اساس قانون اساسی سال ۲۰۰۹ نامزد شوند که رای نیاورد.
- و…
بلاروس
از سال ۱۹۹۰ در بلاروس سه رفراندوم برگزار شد.
- رفراندوم فراگیر بلاروس در سال ۱۹۹۵ که در آن در مورد سیاست‌های کلان کشور در مورد زبان رسمی، پرچم،ارتباط با روسیه، اصلاح قانون اساسی و مواردی از این دست سوال شده بود.
- دو رفراندوم قانون اساسی در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۲۲ هم در این کشور برگزار شد. در سال ۲۰۰۴ لوکاشنکو از رای دهندگان پرسیده بود که آیا به او به عنوان اولین رئیس جمهور بلاروس اجازه می‌دهند بار دیگر در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کند؟ پاسخ اعلام شده مثبت بود.
- در سال ۲۰۲۲ هم لوکاشنکو، اولین و تنها رییس‌جمهور بلاروس خواهان تغییری در قانون اساسی شده بود که به واسطه آن تا سال ۲۰۳۵ در سمت خود باقی بماند. خروجی این رفراندوم نیز مثبت بود.
تایوان
همهپرسی در تایوان در دو سطح ملی و محلی برگزار می‌شود. از سال ۱۹۹۰ تا به امروز دستکم ۲۲ رفراندوم محلی در تایوان برگزار شد. همچنین ۲۰ رفراندوم ملی در ۶ دوره رای‌گیری از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۲۲ برگزار شد.
- در سال ۲۰۰۸ در کائوسیونگ برای کاهش حجم کلاس‌ها در مدارس ابتدایی و دبیرستان برگزار شد.
- چهار رفراندوم محلی در سال‌های ۲۰۰۹، ۲۰۱۲، ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ تلاش کردند تا کازینوها را قانونی کنند.
- ساکنان ایالت هسینچو در سال ۲۰۲۱ یک همهپرسی درباره فاضلاب را تصویب کردند.
- مردم تایوان در سال ۲۰۱۶ در یک رفراندوم ملی رای دادند که ممنوعیت واردات مواد غذایی از استان‌های ژاپن که از زمان فاجعه هسته‌ای فوکوشیما دایچی در سال ۲۰۱۱ برقرار شده بود همچنان باقی بماند.
- و …
تایلند
در تایلند از سال ۱۹۹۰ تاکنون دو رفراندوم قانون اساسی برگزار شد.
- بعضی از اصلاحات پیشنهادی که در سال ۲۰۰۷ به رای گذاشته شد عبارت بود از؛ محدود شدن دوران نخست وزیری به ۲ سال، انتصابی شدن نیمی از سناتورها و تسهیل استیضاح نخست وزیر و سایر وزرا.
- در سال ۲۰۱۶ پیش نویس قانون اساسی و تداوم اصلاحات در کشور به رای گذاشته شد.
ترکیه
ترکیه از زمان تأسیس خود در سال ۱۹۲۳، هفت رفراندوم در سطح ملی برگزار کرده است. از سال ۱۹۹۰ در این کشور سه رفراندوم مربوط به اصلاحات قانون اساسی در سال‌های ۲۰۰۷، ۲۰۱۰ و ۲۰۱۷ انجام شده است.
رومانی
از زمان سقوط کمونیسم در رومانی در سال ۱۹۸۹، هشت رفراندوم در این کشور برگزار شده است.
بعضی از این رفراندوم‌ها عبارتند از:
- همهپرسی در مورد سیستم انتخاباتی رومانی در سال ۲۰۰۷
- همهپرسی در مورد استیضاح رییس‌جمهوری در همان سال ۲۰۰۷
- در سال ۲۰۱۸ در یک همهپرسی محلی درباره تغییر نام شهرستان Olt-Romanați به نام Olt County سوال شد که با آن مخالفت شد.
- در همان سال ۲۰۱۸ یک رفراندوم قانون اساسی در رومانی برگزار شد که از رای‌دهندگان می‌پرسید که آیا با قانون بازنگری قانون اساسی رومانی به شکل تصویب شده در پارلمان موافق هستند، پاسخ مثبت بود.
شیلی
در شیلی از سال ۱۹۹۸ سه رفراندوم برگزار شد.
- رفراندوم قانون اساسی در سال ۱۹۹۸ که رای آورد.
- همهپرسی درباره اینکه آیا قانون اساسی جدید باید تدوین شود یا خیر در سال ۲۰۲۰ که مصوب شد.
- در همان سال ۲۰۲۰ همهپرسی دیگری در مورد نحوه تنظیم قانون اساسی جدید هم برگزار شد.
فیلیپین
از سال ۱۹۹۰ دستکم پنج رفراندوم منطقه‌ای و هشت رفراندوم استانی در فیلیپین برگزار شد. مردم فیلیپین می توانند بر اساس قانون برای برگزاری رفراندوم‌ها ملی، منطقه‌ای و استانی پیشنهاد بدهند. پیش از برقراری دموکراسی مستقیم در فیلیپین این کشور بین سال‌های ۱۹۳۵ تا ۱۹۸۷ تعداد ۹ رفراندوم قانون اساسی داشت.
- رای‌گیری برای خودمختاری مناطق مختلف در سال‌های ۱۹۹۸، ۲۰۰۱، ۲۰۱۹
- همهپرسی در مورد ایجاد استان‌های جدید در سال‌های ۲۰۰۱، ۲۰۰۶، ۲۰۰۸، ۲۰۱۳
کرواسی
از سال ۱۹۹۰ دستکم ۶ رفراندوم در کرواسی برگزار شده است. برخی از آنها عبارتند از:
- همهپرسی استقلال کرواسی در سال ۱۹۹۱
- رفراندوم تمامیت ارضی اسلوونی شرقی در سال ۱۹۹۷. که از رای‌دهندگان پرسیده شده بود که آیا می‌خواهند اسلوونی شرقی به عنوان یک واحد سرزمینی باقی بماند یا به دو منطقه تقسیم شود که تصمیم بر باقی ماندن شد.
- همهپرسی عضویت کرواسی در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۲
- همهپرسی قانون اساسی در سال ۲۰۱۳ که از رای دهندگان می‌پرسید که آیا می‌خواهند که در قانون اساسی کرواسی، تعریف ازدواج، ازدواج زن و مرد باشد؟ پاسخ مثبت بود.
لهستان
از سال ۱۹۹۰، چهار رفراندوم در لهستان پسا کمونیستی برگزار شده است:
- در سال ۱۹۹۶ دو همهپرسی: اعطای حق رای شهروندان، همهپرسی با چهار سوال در مورد دارایی‌های خصوصی شده
- همهپرسی قانون اساسی در سال ۱۹۹۷
- همهپرسی برای پیوستن به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۳
- همهپرسی سال ۲۰۱۵ با سه سوال در مورد مجلس نمایندگان لهستان (Sejm)، بودجه احزاب سیاسی و حل اختلاف قانون مالیاتی
مجارستان
از سال ۱۹۹۰ چندین رفراندوم ملی در مجارستان برگزار شده است. برخی از آنها عبارتند از:
- ۱۹۸۹ و ۱۹۹۰ همهپرسی تحکیم گذار دموکراتیک کشور
- همهپرسی الحاق مجارستان به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۳
- همهپرسی سال ۲۰۱۶ در مورد مهاجران در این کشور با این سوال که آیا شما موافق هستید که اتحادیه اروپا بتواند درباره اقامت افراد غیرمجار در خاک مجارستان، حتی بدون تصویب پارلمان کشور تصمیم گیری کند؟ به دلیل تعداد پایین رای‌های معتبر رای‌گیری باطل شد.
- در سال ۲۰۲۲ هم یک همهپرسی درباره مسائل مرتبط با حقوق دگرباشان جنسی در لهستان برگزار شده و از انها در مورد کم و کیف آموزش کودکان در مورد حقوق دگرباشان جنسی سوال شد که این رفراندوم هم باطل شد.
مراکش
از سال ۱۹۹۰ تاکنون دست کم پنج رفراندوم در مراکش برگزار شده است. این شامل:
- همهپرسی قانون اساسی مراکش در سال ۱۹۹۲. در این رای‌گیری درباره افزایش تعداد کرسی‌های پارلمان و افزایش اختیارات نخست وزیر از رای‌دهندگان پرسیده شد.
- همهپرسی قانون اساسی در سال ۱۹۹۵ در مورد تغییر تاریخ تصویب بودجه سالانه.
- رفراندوم سال ۲۰۱۱ هم بعد از یک سری تظاهرات عمومی در کشور، درباره برای کاهش اختیارات پادشاه، انتخاب نخست وزیر از حزبی که اکثریت پارلمان را دارد و مواردی از این دست بود.
مصر
در مصر از سال ۱۹۹۰ دستکم ۹ رفراندوم برگزار شده است.
- همهپرسی انحلال پارلمان مصر در سال ۱۹۹۰
- همهپرسی تایید ریاست جمهوری مصر در سال‌های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۹
- همهپرسی قانون اساسی در سال‌های ۲۰۰۵، ۲۰۰۷، ۲۰۱۱، ۲۰۱۲، ۲۰۱۴ و ۲۰۱۹
- اصلاحات به رای گذاشته شده در سال ۲۰۱۹ عبارت بودند از بازگرداندن دوره ریاست جمهوری به شش سال، و حذف محدودیت دو دوره ریاست جمهوری که رای آورد.
مکزیک
از سال ۱۹۹۰ تاکنون دست کم چهار رفراندوم در مکزیک برگزار شده است. همچنین از سال ۱۹۹۰ بیست و چهار رفراندوم غیررسمی نیز در این کشور برگزار شده است نتایج رفراندوم‌های غیر رسمی ضمانت اجرایی ندارند. برخی از رفراندوم‌های رسمی عبارتند از:
- همهپرسی درباره فساد در سال ۲۰۲۱، از مردم پرسیده شد آیا می‌توان روسای جمهوری قبلی را به دلیل فساد تحت پیگرد قانونی قرار داد یا نه.
- در سال ۲۰۲۲ هم از آنان پرسیده شد که آیا آندرس مانوئل لوپز اوبرادور، رئیس جمهور وقت مکزیک، به دلیل از دست دادن اعتماد مجلس، مسئولیتش را لغو کند یا تا پایان دوره خود به ریاست جمهوری ادامه دهد؟
- در سال‌های ۱۹۹۵، ۱۹۹۹ و ۲۰۱۸ هم مجموعه‌ای از رفراندوم‌های غیر رسمی در این کشور در مورد حقوق بومیان، راه‌آهن، موضوعات مربوط به آموزش عمومی، سلامت و … برگزار شد.
نیوزیلند
از سال ۱۹۹۰ تاکنون ۱۲ رفراندوم در نیوزیلند برگزار شده است.
- در سال ۱۹۹۲ و ۲۰۱۱ درباره تغییر سیستم انتخاباتی رفراندوم برگزار شد
- در سال ۱۹۹۷ از مردم پرسیده شد که آیا یک طرح بازنشستگی اجباری بايد ارايه شود یا نه.
- در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ در مورد تغییر پرچم کشور سوال شد.
- رفراندوم سال ۲۰۲۰ هم درباره قانونی شدن اتانازی و قانونی شدن استفاده از ماری‌جوانا بود.
جمع‌بندی
بنابراین با استناد به شواهد و مدارک موجود و همچنین جستجوی فکت‌نامه درباره ۲۰ کشوری که از قاره‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته‌اند، ادعای رهبر جمهوری اسلامی و رسانه‌های داخلی در مورد اینکه «مسائل گوناگون کشور قابل رفراندوم نیست، کجای دنیا این کار را می‌کنند؟» شاخ‌دار است.
برگزاری رفراندوم بر سر مسائل مختلف، در نظام‌های سیاسی متفاوت، نه نادر و نه استثناست و به کرات حتی در کشورهایی که ساختار دموکراتیک ندارند، به قصد کسب مشروعیت و یا انگیزه‌های متفاوت دیگر انجام می‌شود.
شاخ‌دار
گفته یا آمار، به قدری نادرست و مضحک است که حتی مرغ پخته هم به خنده می‌افتد!
درباره نشان‌های میرزاروش کار ما