درستی‌سنجی نامه «۲۵۰۰ پزشک» در دفاع از ممنوعیت «واکسن آمریکایی»

نامه سرگشاده‌ای که ادعا می‌شود از سوی ۲۵۰۰ نفر از «اساتید و اعضای هیات علمی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور» امضا شده، بازتاب‌هایی را در رسانه‌ها داشته است. علاوه بر خبرگزاری دانشجو، خبرگزاری تسنیم و روزنامه کیهان نیز این نامه را منتشر کرد‌ه‌اند.

واکنش‌ها به این نامه نیز از زمان انتشار آن آغاز شد و همچنان ادامه دارد. به عنوان مثال مهدیار سعیدیان، پزشک و سردبیر ماهنامه دانستنی‌های پزشکی در توییتر خود نوشت: «نامه تحت عنوان ۲۵۰۰ پزشک به رئیس جمهور -که اسامی۱۹۲نفرشان منتشر شده -اساسا یک بیانیه سیاسی است که رنگ و لعاب علمی به آن داده‌اند. به خصوص که پزشکان شاخص امضاکننده آن مدت‌ها مسئولیت‌های سیاسی و اجرایی داشته‌اند. آنها هم که در ظاهر مستقل‌اند، وجهه مناسبی در میان جامعه پزشکی ندارند.»

این نامه روز ۲۳ دی ماه ۱۳۹۹ و خطاب به حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران منتشر شده است و ابتدا شبهه‌هایی را درباره تاییدیه‌ها و همچنین عوارض واکسن‌های آمریکایی، انگلیسی و فرانسوی مطرح می‌کند. نامه سپس با زیر سوال بردن کارایی این واکسن‌ها در برابر ویروس جهش‌یافته و همچنین ایجاد شبهه در فرایند دریافت آن از سوی ایران، از رئیس جمهوری ایران می‌خواهد «علاوه بر اعلام ممنوعیت ورود واکسن‌ از سه کشور آمریکا، انگلیس و فرانسه - که به لطف دقت و تدبیر حکیمانه مقام معظم رهبری- مقرر شد» مواظب واردات سایر واکسن‌ها هم باشد. 

در این نامه ادعاهای زیادی مطرح شده که قابل درستی‌سنجی‌اند. ما در ادامه برخی از این ادعاها را بررسی می‌کنیم اما پیش از آن لازم است چند خطی توضیح دهیم که چرا این نامه و پرداختن به آن اهمیت دارد. یادآوری می‌کنیم در روز انتشار این مطلب، بر اساس گزارش‌های رسمی بیش از ۳۵ میلیون دوز واکسن کرونا به مردم در کشورهای مختلف دنیا تزریق شده است.

دلایل اهمیت این نامه چیست؟

اول، پزشکان گروه مرجع‌اند.

یکی از دلایل اهمیت این نامه، عنوان علمی نویسندگان؛ پزشکان به اعتبار تحصیلات و مدرک دانشگاهی خود، در حوزه سلامت، پزشکی و بهداشت به عنوان یکی از اصلی‌ترین گروه‌های مرجع شناخته می‌شوند. نگاهی به عملکرد سایر کشورها در زمینه اطلاع‌رسانی کرونا نشان می‌دهد بخش زیادی از کسانی که یافته‌های جدید و توصیه‌های معتبر را به جامعه اعلام می‌کنند، پزشکان و متخصصانی‌اند که جامعه به اعتبار تحصیلات و دانشی که دارند به آنها اعتماد می‌کند. این موضوع درباره ایران هم صادق است. اگر ادعاهایی که این افراد مطرح می‌کنند، نادرست باشد، خطر بیشتری جامعه را تهدید می‌کند.

دوم، این نامه روش علمی را زیر سوال می‌برد.

نکته دوم روشی است که نویسندگان در پیش گرفته‌اند. شاید در نگاه اول، این نامه، تنها حمایتی از گفته‌های آیت‌الله خامنه‌ای درباره ممنوعیت واردات واکسن از آمریکا، انگلیس و فرانسه باشد. اما این نامه علاوه بر تکرار ادعاهای رهبر جمهوری اسلامی، ادعاهایی را مطرح کرده که به طور کلی می‌تواند علم پزشکی مدرن، داروسازی و روش‌های علمی رایج و معتبر را زیر سوال ببرد. 

نویسندگان نامه و امضاکنندگان نسبت به فعالیت نهادی چون سازمان بهداشت جهانی (WHO) بی‌اعتمادند و تئوری‌های توطئه‌ای را مطرح می‌کنند که نه فقط در زمینه کرونا، که در بسیاری از زمینه‌ها، می‌تواند شک و شبهه ایجاد کند.

آیا ۲۵۰۰ استاد دانشگاه و عضو هیات علمی این نامه را امضا کرده‌اند؟

معلوم نیست چند نفر این نامه را امضا کرده‌اند. تاکنون فهرست کامل امضاکنندگان منتشر نشده، اما برخی خبرگزاری‌ها (مثل خبرگزاری میزان و دانشجو)، فهرستی «۱۹۲نفره» از امضا کنندگان را منتشر کرده‌اند که البته مخدوش است. 

این فهرست دو ردیفِ شماره ۸ دارد. ضمن اینکه فهرست، شماره‌های ۱۸، ۳۴ و ۱۵۱ ندارد. از ردیف ۱۷۱ تا ۱۸۲ هم جا افتاده‌ است. اسامی «دکتر حسین لشکر دوست» (ردیف‌های ۱۷۰ و ۶۲) و «سید عبدالعلی موسوی زاده» (ردیف‌های ۱۶۵ و ۱۶۹) نیز دو بار تکرار شده‌اند.

مخدوش بودن فهرست «۱۹۲» امضا از «۲۵۰۰» امضای ادعایی، در نامه‌ای که نویسندگان آن دستاوردهای پزشکی در زمینه کشف واکسن در غرب را بی‌اعتبار جلوه می‌‌دهند، نکته‌ای قابل توجه است.  افرادی که فرایند تایید واکسن را «عجولانه و بی‌دقت» می‌دانند، خودشان موفق نشده‌اند، نام ۱۹۲ نفر را بدون اشتباه فهرست کنند.

۲۵۰۰ استاد و عضو هیات علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی، عدد بسیار بزرگی است. اگر چنین عددی درست باشد، یعنی از هر شش عضو هیات علمی، یک نفر باید پای این نامه را امضا کرده باشد. 

در میان همان نام‌هایی که منتشر شده، افرادی را می‌بینیم که به طور رسمی عنوان استاد یا عضو هیات علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور را ندارند. برای پی بردن به این مساله کافی است به عنوان مثال نگاهی به عنوان سومین نام یعنی دکتر زهره الهیان بیندازیم. نام او به عنوان «استاد و عضو هیات علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور» در سامانه «علم‌سنجی اعضای هیات علمی علوم پزشکی» وجود ندارد و سندی نیز مبنی بر اینکه او چنین فعالیتی داشته باشد، در دسترس نیست و رزومه او در سایت شخصی‌اش هم چنین ادعایی نمی‌کند.

به جز این نام‌هایی در لیست به چشم می‌خورد که حتی دکترای پزشکی نیز ندارند. به عنوان مثال در ردیف شماره ۶۶ فردی به نام علی نمکی وجود دارد. او پزشک نیست. چنین نامی در «سامانه جستجوی اعضای نظام پزشکی» وجود ندارد. 

چنین مواردی ادعای «استاد و عضو هیات علمی» را زیر سوال می‌برد. به نظر می‌رسد باید بر خلاف ادعایی که در نامه دو بار مطرح شده، این افراد نه تنها عضو هیات علمی نیستند که در مواردی دکترای پزشکی نیز ندارند.

بر اساس «قانون مجازات استفاده غیرمجاز از عناوین علمی» استفاده جعلی از عناوین علمی پیگرد قانونی دارد.

نام اول این فهرست، دکتر سید علیرضا مرندی، وزیر پیشین بهداشت و رئیس فعلی فرهنگستان علوم پزشکی است. او سال گذشته جزو کسانی بود که جایزه «مصطفی» را به اوگور شاهین، مدیرعامل بایونتک اهدا کرد؛ جایزه‌ای ۵۰۰ هزار یورویی که دکتر شاهین در آن با اثر «طراحی و ارزیابی بالینی واکسن‌های درمانی ضد سرطان بر پایه mRNA بر اساس موتاسیون هر بیمار» شرکت کرده بود. او مدیرعامل بایوانتک است که با همکاری فایزر، واکسن ضد کووید را تولید کرده‌اند.

اهدای جایزه مصطفی به اوگور شاهین مدیرعامل بایونتک که با شرکت فایزر واکسن کرونا را تولید کرده است.
عکس: تسنیم

یکی دیگر از نام‌های آشنای این فهرست، دکتر حسین روازاده است. او از طرفداران مشهور طب سنتی است که دستی هم در نظریه‌پردازی توطئه دارد. به عنوان مثال او در نخستین روزهای امسال در جریان اخراج پزشکان بدون مرز از ایران نقش فعالی داشت. در توییتر خود، آمریکا، فرانسه و انگلیس را «سه ضلع یک مثلث شوم» دانست. او در همان توییت به مساله خون‌های آلوده هم اشاره کرده بود.

یکی دیگر از امضاکنندگان این نامه، دکتر غلامرضا کرد افشاری است. او نیز از مروجان طب سنتی است و حضور فعالی در برنامه‌های تلویزیونی دارد. او در ارائه اطلاعات نادرست نیز سابقه‌دار است. پیش‌تر ادعایی از او را در فکت‌نامه بررسی کردیم و به آن نشان نادرست دادیم.

آیا واکسن‌های تایید‌شده کرونا در مرحله آزمایش است؟

خیر. واکسن‌های تایید شده آمریکا و بریتانیا که در حال تزریق همگانی در کشورها هستند، مرحله کارآزمایی بالینی خود را نیز پشت سر گذاشته‌اند و ادعای نامه که می‌گوید: «جان و سلامتی مردم عزیزمان را به عنوان نمونه آزمایشگاهی، برای آزمایش و بررسی کارایی واکسن بر روی یک جمعیت خاص، در اختیار سازندگان واکسن آمریکایی یا انگلیسی قرار دهیم» ادعایی گمراه‌کننده است. در یکی از مقالات به طور مفصل توضیح داده‌ایم که واکسن‌های آمریکایی، بریتانیایی و روسی چگونه مراحل آزمایشی را پشت سر گذاشته‌اند. واکسن‌های آمریکایی فایزر و مدرنا، از سوی کشورهای سازنده، نهادهای بین‌المللی و همچنین کشورهایی که در آنها واکسیناسیون تایید شده است، بررسی شده‌اند و در مرحله آزمایشی نیستند. در این لیست می‌توانید اطلاعات مربوط به همه واکسن‌های تایید شده را مرور کنید.

آیا فرایند اعطای تاییدیه به واکسن فایزر ابهام دارد؟

خیر. نامه «۲۵۰۰ پزشک» ادعا می‌کند «ابهامات جدی و قابل تأمل در خصوص سیر اعطا تائیدیه‌های رسمی به واکسن‌های تولیدی شرکت‌های آمریکایی وجود دارد.» واکسنی که محصول همکاری مشترک فایزر و بایونتک است، بر اساس اسناد سازمان بهداشت جهانی با نام غیر تجاری Tozinameran و با نام تجاری Comirnaty هم شناخته می‌شود. 

این واکسن تا کنون از سوی اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا مجوز تولید و استفاده را دریافت کرده است. سازمان بهداشت جهانی نیز مجوز استفاده از این واکسن را صادر کرده است.

بنابراین برخلاف ادعای نامه، ابهامی در این زمینه وجود ندارد و اعطای تاییدیه، بر اساس روندهای قانونی انجام شده است. در این مطلب فکت‌نامه در زمینه فرایند اعطای مجوز توضیح داده‌ایم.

با توجه به گسترش همه‌گیری ویروس کرونا، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نیز مجوز قانونی را برای تولید انبوه این واکسن صادر کرده است. این اتفاق بر اساس قانون و به صورت شفاف رخ داده و ابهامی در آن وجود ندارد. طبق قانون در شرایط اضطراری، FDA به جای طی کردن فرآیند مرسوم BLA یا «درخواست لیسانس بیولوژیک»،‌ می‌تواند از EUA یا «اجازه استفاده اضطراری» استفاده کند. گزارش رسمی FDA نشان می‌دهد این فرایند قانونی و بدون ابهام، درباره واکسن‌های مدرنا و فایزر نیز به کار رفته است. 

این گزارش و اسناد نشان می‌دهد بر اساس قانون، در شرایطی چون پاندمی، واکسن باید موثر باشد و مشخص باشد که مزایای آن از خطرات «شناخته‌شده» و «بالقوه» بیشتر است. در واقع FDA پس از بررسی این خطرات بالقوه،‌ از بی‌خطر بودن آن را تایید کرده و مجوز تولید انبوه آن را صادر کرده است. 

نکته مهم این است که اتفاقا نظارت FDA بر واکسنی که در این شرایط مجوز گرفته، از واکسن‌های عادی بیشتر است و شرکت‌ها باید در ادامه فرآیند واکسیناسیون، قواعد سختگیرانه‌تری را به نسبت شرایط BLA رعایت کنند. 

FDA درباره واکسن کرونای فایزر و مدرنا اعلام کرد تنها پس از یک کارآزمایی بالینی فاز سوم که به درستی طراحی و اجرا شده، امنیت و تاثیر واکسن را در شرایطی بدون ابهام بررسی می‌کند و کمپانی‌ها را ملزم کرده که به ارسال داده‌ها درباره واکسن خود ادامه دهند. FDA همچنین از مدرنا و فایزر خواسته است داده‌های مربوط به حداقل دو ماه از نیم یا بیشتر دریافت‌کنندگان واکسن به این سازمان ارسال کند.

این فرایند را می‌توانید به طور مفصل در مطلبی که سایت درستی‌سنجی معتبر factcheck.org منتشر کرده است مطالعه کنید.

استدلالی که وجود دارد این است که پس از طی کردن سه مرحله تست و آزمایش بر روی ده‌ها هزار نفر و همچنین با توجه به نظارت بر شرایط دریافت‌کنندگان واکسن، دانشمندان به این نتیجه می‌رسند ریسک ابتلای جامعه به کرونا، بیشتر از ریسک احتمالی واکسنی است که هنوز شواهدی مبنی بر اثرات ناگوار آن مشاهده نشده است.

بنابراین ادعای ابهام در تایید واکسن کرونا، ادعایی نادرست است. واکسن کرونای فایزر و مدرنا بر اساس فرایندی شفاف و از پیش‌تعیین‌شده مجوز گرفته‌اند.

آیا واکسن‌های نسل جدید عوارض ناشناخته و جبران‌ناپذیر به جا می‌گذارد؟

خیر. چنین ادعایی بی‌اساس است. در بخشی از این نامه «۲۵۰۰ پزشک» می‌خوانیم: «واکسن آن به خصوص واکسن‌های نسل جدید یعنی واکسن‌های ژنتیکی (مانند واکسن mRNA تولید شرکت فایزر، مادرنا و ...) می‌تواند، عوارض ناشناخته و گاه جبران‌ناپذیری به جای بگذارد.» در این نامه همچنین ادعا شده واکسن‌ها عوارض فوری مثل «موارد فوت احتمالی و یا ابتلا به عوارض گوناگون» داشته‌اند. نامه همچنین ادعا کرده است هنوز حتی زمان لازم برای مشخص شدن کامل عوارض کوتاه مدت این واکسن‌ها نیز سپری نشده است.

این‌ها ادعاهایی بی‌اساس و نادرستند.

گزارش‌های منتشر شده درباره عوارض تزریق واکسن کرونا نشان می‌دهد واکسن‌های مدرنا و فایزر در مراحل آزمایشی، در هنگام تزریق حالت درد را ایجاد کرده‌اند و در برخی از افراد نیز سردرد یا تب نیز گزارش شده است. گزارش رسمی FDA پس از بررسی نتایج علمی به دست آمده اعلام می‌کند هیچ واکنش خطرناکی پس از تزریق دیده نشده است. بر اساس این گزارش تنها برخی از افراد بین یک یا دو روز نیاز به استراحت داشته‌اند و نتوانسته‌اند به سر کار بروند. 

پیش از این در فکت‌نامه ادعای مربوط به فلج‌شدن ۳۱۵۰ بعد از تزریق واکسن را بررسی کردیم و نشان دادیم عوارض حساسیت‌‌زای این واکسن چیست. تحقیقات نشان می‌دهد بعد از تزریق دو میلیون دوز، تنها ۲۱ نفر که ۱۵ نفر آنها سابقه حساسیت آلرژیک داشته‌اند، به این واکسن حساسیت نشان داده‌اند که همان روز مرخص شده‌اند. مسئولان بهداشتی در کشورها توصیه کرده‌اند اگر افراد سابقه آلرژیک دارند، این واکسن را تزریق نکنند.

آيا واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی در برابر جهش کرونا بی‌اثرند؟

خیر این ادعا که در نامه «۲۵۰۰ پزشک» هم مطرح شده و می‌گوید واکسن‌های تایید شده در برابر جهش‌ کرونا بی‌اثرند، ادعایی بی‌اساس است. اعلام چنین ادعایی نیاز به بررسی علمی دارد. آنچه تا کنون به صورت علمی بررسی شده، خلاف این ادعا را ثابت می‌کند. مطالعه‌ای که از سوی پژوهشگران بر روی واکسن فایزر انجام شده نشان می‌دهد این واکسن توانسته در برابر دو نوع جهش یافته کرونا (معروف به بریتانیا و آفریقای جنوبی) موثر باشد. نتایج این مطالعات در رسانه‌های معتبر نیز بازتاب داشته است.

استفاده از عبارت «تردید جدی در مورد کارایی واکسن‌های تازه به بازار آمده در مقابل جهش‌های مکرر ویروس کرونا» در نامه‌ای که ادعا می‌کند ۲۵۰۰ استاد و عضو هیات علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی آن را امضا کرده‌اند، ادعایی نادرست است. 

آیا سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و داروی آمریکا ادعا کردند نسخه شفابخش کرونا دارند؟

خیر. این ادعا که نهادهای معتبر علمی و بین‌المللی مانند سازمان بهداشت جهانی یا FDA ادعا کرده‌ باشند نسخه شفابخش کرونا دارند، ادعایی نادرست است. سازمان بهداشت جهانی از ابتدای ظهور و همه‌گیری ویروس کرونا اعلام کرد هیچ گونه دارویی برای درمان این بیماری وجود ندارد و افراد تنها باید با رعایت فاصله اجتماعی و شستن دست‌ها، از ابتلا به این بیماری خودداری کنند. 

حتی پس از حدود یک سال پژوهش، آزمایش و تولید واکسن‌های موثر هم تاکید نهادهای معتبری مانند CDC بر این است که همچنان باید فاصله اجتماعی و شستن دست‌ها به طور مداوم رعایت شود. مشخص نیست این ادعا که در نامه «۲۵۰۰ پزشک» آمده و می‌گوید: «تجربه تلخِ داروهای بی‌اثر و ناکارآمدی که به عنوان نسخه شفابخش کرونا طی ۱۰ ماه اخیر میلیاردها دلار به جیب شرکت‌های دارویی ریخت و اتفاقا تائیدیه FDA آمریکا و یا WHO را نیز داشت.» به چه دارو و نسخه شفابخشی اشاره می‌کند. 

آنچه در وبسایت سازمان بهداشت جهانی (WHO) تا کنون به روز شده است، توصیه عمومی به استفاده از اکسیژن در کنار حداکثر مراقبت‌ها برای بیمارانی است که در شرایط ناگوار به سر می‌برند. WHO همچنین توصیه می‌کند دگزامتازون به عنوان دارویی برای «کمک به کاهش زمان استفاده از ونتیلاتور» استفاده شود. این سازمان تاکید می‌کند که افراد به صورت خودسرانه از مصرف داروها بپرهیزند. در این توصیه‌ها آنطور که نویسندگان بیانیه ادعا می‌کنند، هیچ «نسخه شفابخشی» وجود ندارد.

البته ما در ماه‌های گذشته نسخه‌های شفابخش داخلی مانند ادرار شتر، بو کردن ویکس، مشت زدن به سینه، استفاده از زالو، استفاده از جوشانده سعال و استفاده از نمک را بررسی کردیم و نشان دادیم چنین ادعاهایی برای درمان و مقابله با کرونا نادرست و بی‌اساس است.

پاسخ سازمان بهداشت جهانی به سوال‌های رایج درباره واکسن کرونا

در پایان این مطلب بد نیست به این موضوع اشاره کنیم که سازمان بهداشت جهانی،‌ به عنوان نهادی بین‌المللی و وابسته به سازمان ملل متحد که در ایران نیز به طور قانونی حضور دارد، به شبهه‌ها و سوالاتی که درباره واکسن کرونا وجود دارد، پاسخ داده است.

ما به طور جداگانه به ترجمه و انتشار پاسخ این سوالات خواهیم پرداخت اما اگر تمایل داشته باشید اطلاعات بیشتری درباره ایمن بودن واکسن کرونا به دست بیاورید، می‌توانید به این صفحه مراجعه کنید؛ جایی که کارشناسان این نهاد،‌ توضیح می‌دهند چرا باید واکسن کرونا زد، چه واکسن‌هایی مجوز دریافت کرده‌اند و فرایند پژوهش، تولید، آزمایش، توزیع و واکسیناسیون در کشورهای جهان چگونه است.