«مزاج‌شناسی» و تغییر رژیم غذایی اوتیسم را درمان نمی‌کند

در قسمتی از برنامه انارستان که روز ۱۶ آذر از شبکه افق پخش شد، کارشناس برنامه ادعا کرده با شناخت «مزاج» می‌تواند کودک مبتلا به اوتیسم را «درمان قطعی» کند و پس از سه جلسه کودک «کاملا عادی» شود. او در نهایت از نورولوژیست‌ها و روانپزشکان اطفال می‌خواهد کودکان مبتلا به اوتیسم را به متخصصان درمان‌های طب ایرانی ارجاع دهند.

در بخشی از این برنامه ویدیویی کوتاه از کودکی به همراه مادرش نشان داده می‌شود که در حال راه رفتن و حرکات کودکانه است. کارشناس برنامه ادعا می‌کند این کودک اوتیسم داشته و او توانسته با سه جلسه او را درمان کند او می‌گوید:

«این بچه نمی‌تونست فعالیت کنه، نمی‌تونست راه بره ولی نگاه کنید بچه داره راه میره. با فیلم‌بردار ارتباط می‌گیره، قشنگ حواسش جمعه… بچه کاملا عادی شده. مطابق سنش داره رفتار و عمل میکنه. بعد از جلسه اول کلمه می‌گه، ارتباط چشمی برقرار می‌کنه و بعد از جلسه دوم و سوم داره راه می‌ره، مادرش فقط مواظبه نیفته. این خیلی مهمه. این طب ایرانی ماست، این ابن سینای ماست، این طب تمدنی ماست. دوستان دقت کنید؛ اولا یه ذره این مساله پیچیده است. باید حتما پزشک متخصص طب ایرانی یا متبحر در طب ایرانی و آکادمیک شما رو ببینه، هر جایی مراجعه نکنید. دوستان با احترام زیادی که برای عطاری‌های محترم و با تجربه قائل هستم عطار و عطاری محل تشخیص و درمان نیست؛ محل تحویل داروی تجویز شده توسط پزشکه. ما برای بچه‌های طیف اوتیسم کاری که می‌کنیم این است که اول مزاج‌اش رو تشخیص میدیم بعد به مادر میگیم که ایشون مثلا مزاج‌اش گرم و خشکه. تندی نباید بخوره سس تند بخورده بدتر و بدتر و بدتر میشه. پرخاشش بیشتر و بیشتر میشه. یا میاد هی به شیر و ماست می‌ده که کلسیم بخوره قوی شه ولی داره شل و شل‌ترش میکنه.اینا ناشی از ندانستنه. از عزیزان نورولوژیست و روانپزشکان اطفال هم خواهش می‌کنیم که این بچه ها رو ارجاع بدن تا از درمان‌های طب ایرانی محروم نشوند».

این ادعاها نادرست است. اوتیسم درمان‌ قطعی ندارد و تغییرات ناگهانی در گفتار یا راه رفتن در اثر رژیم غذایی یا «مزاج‌درمانی» پشتوانه علمی ندارد؛ بهبود مهارت‌ها ممکن است با مداخلات تخصصی و زمان‌بر رخ دهد.

اوتیسم چیست؟

اختلالات طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorders یا ASD) گروهی از شرایط مربوط به رشد مغز هستند که معمولا با مشکل در تعامل‌های اجتماعی و ارتباطی و الگوهای رفتاری غیرمعمول یا تکراری همراهند. این ویژگی‌ها از فردی به فرد دیگر خیلی متفاوت هستند و به همین دلیل به آن «طیف» می‌گویند.

هیچ آزمایش پزشکی خاصی مثل اسکن مغزی برای تشخیص اوتیسم وجود ندارد و تشخیص بر اساس مشاهده رفتار و ارزیابی متخصصین انجام می‌شود. بنابراین تصویربرداری مغزی ممکن است در تحقیقات علمی و درک بهتر مغز افراد مبتلا مفید باشد، اما به تنهایی نمی‌تواند بیماری را تشخیص دهد.

اوتیسم به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی اتفاق می‌افتد. از جمله عوامل محیطی سن بالای والدین، دیابت مادر، قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا یا برخی فلزات سنگین، تولد زودرس، وزن کم هنگام تولد و استفاده از برخی داروها مثل والپروات در بارداری هستند.

اوتیسم بر پایه رفتارها و الگوهای رشدی و ارزیابی رفتارهای اجتماعی، ارتباطی و الگوهای رفتاری کودک تشخیص داده می‌شود. مرجع تشخیص نهایی اوتیسم روانپزشک و یا نورولوژیست است که در مسیر تشخیص از ارزیابی‌ها و بررسی‌های گفتاردرمان، کار درمان و روانشناس که تیم همراه او را تشکیل می‌دهند کمک می‌گیرد.

درباره «درمان» اوتیسم چه می‌دانیم؟

تا امروز روش درمانی تایید‌شده‌ای برای اوتیسم شناخته نشده‌است. یعنی هیچ دارو، جراحی یا درمان پزشکی وجود ندارد که بتواند اوتیسم را کاملا «از بین ببرد» یا «درمان کند». اما تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که مداخلات زودهنگام و حمایتی می‌توانند زندگی فرد درگیر با اوتیسم را بهتر کنند؛ مثلا مداخلات برای بهبود مهارت‌های ارتباطی، کمک به تعامل اجتماعی، بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا و خانواده‌ها و نظارت رشد کودک به صورت منظم.

این مداخله‌ها نیاز به تیم درمانی و مراقب اغلب شامل پزشک متخصص رشد یا روان‌پزشک اطفال، گفتاردرمان‌گر، کاردرمان‌گر، روان‌شناس و مربی متخصص کار با کودک اوتیسم دارد و روند تغییر و پیشرفت اغلب آرام و نیازمند زمان است.

تغذیه و «مزاج‌شناسی» در بهبود علائم اوتیسم نقش دارند؟

شواهد کافی برای تایید اثر رژیم‌های غذایی یا مکمل‌ها در درمان اوتیسم وجود ندارد و نتایج مطالعات یکدست نیستند، بنابراین نمی‌توان اوتیسم یا حتی علائم آن را فقط با رژیم غذایی کنترل کرد.

با همین نگرانی از حذف برخی مواد غذایی، مرکز ملی سلامت کودکان در آمریکا بر تغذیه صحیح برای رشد و سلامت کودک اصرار دارد و به والدین توصیه می‌کند با توجه به این که شواهد علمی قوی برای بهبود اوتیسم وجود ندارد اگر می‌خواهند رژیم‌های محدود غذایی را برای فرزندان امتحان کنند، باید حتما با برنامه‌ریزی متخصص تغذیه یا پزشک باشد تا رشد کودک را تحت تاثیر قرار ندهد.

از آنجایی که بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم عادات خاص غذایی دارند که از کودکی به کودک دیگر متفاوت است گاهی به دلیل محدودیت‌های حسی ممکن است نتوانند برخی غذاها را بخورند. حتی بعضی کودکان ممکن است عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت گوارشی داشته باشند که فردبه‌فرد متفاوت است و قانون کلی نیست. بنابراین اهمیت مشورت با متخصص تغذیه برای حذف هر نوع ماده غذایی از رژیم کودک مبتلا به اوتیسم بسیار اهمیت دارد.

کارشناس برنامه چه تخصصی دارد؟

کارشناس این برنامه انارستان شبکه افق، مهدی میرغضنفری است. او پزشک عمومی است و مدرک PhD فیزیولوژی دارد. دکتری فیزیولوژی، مدرکی غیر بالینی و آکادمیک است که هدف آن پژوهش و تحقیق است نه خدمات بالینی و درمان و معنای آن با «تخصص» در پزشکی متفاوت است. کسی که این مدرک را دارد می‌تواند مسئول آزمایشگاه، پژوهشگر و یا استاد دانشگاه باشد اما از لحاظ بالینی این مدرک اجازه «طبابت» نمی‌دهد.

ما پیش از این در راستی‌آزمایی‌های متعددی توضیح دادیم که مزاج سرد و گرم و … شبه‌علم است و انتساب طبع سرد و گرم به خوراکی‌ها و افراد بی‌اساس است.

از این رو توصیه کارشناس برنامه به نورولوژیست‌ها و روانپزشکان برای ارجاع کودکان مبتلا به اوتیسم به متخصصان طب ایرانی که با روش‌هایی مانند «مزاج‌شناسی» کار می‌کنند، می‌تواند خطرناک باشد و امکان بهبود کیفیت زندگی را از این کودکان سلب کند.

با این توضیحات فکت‌نامه به ادعاهای «درمان کودکان مبتلا به اوتیسم با مزاج‌شناسی‌» نشان نادرست می‌دهد.