درمان بیماری ویروسی جدید با ختمی و پنیرک و آبلیمو

در شبکه‌های اجتماعی ویدیویی دست‌به‌دست می‌شود که مدعیست برای درمان بیماری ویروسی جدیدی که از آبان‌ماه در ایران شایع شده، از ترکیب جوشانده «ختمی و پنیرک با آبلیمو» استفاده کرده و این بیماری را در ۲۴ساعت درمان کرده‌است. در این پست گفته می‌شود:

این ویروس جدید که آمد و همه را درگیر کرد، علايم کرونا هم دارد، سرفه خشک، تنگی نفس، بدن‌درد، منم گرفتم ولی تو ۲۴ ساعت درمان شدم. ولی خیلی‌ها رو می‌بینم که یک هفته، ده روز است هنوز در جای خود افتاده‌اند. چرا؟ چون هنوز گرمی‌جات می‌خورند؛ دمنوش زنجبیل، آویشن، پونه.
نباید گرمی بخوری. وقتی سرفه خشک داری، وقتی می‌خواهی صحبت کنی، نفس کم می‌آوری، راه می‌ری نفس کم می‌آوری، تنگی نفس داری، این یعنی حرارت کبدت بالاست و چون در مجاورت با ریه است، اکسیژن را در ریه می‌سوزاند. باعث تنگی نفس می‌شود، باعث سرفه خشک می‌شود.
من با ختمی و پنیرک و آبلیمو درمانش کردم. ختمی و پنیرک را اندازه هم بگیر و بجوشان. ولرم که شد، یک سوم استکان آبلیمو بریز داخلش، بخور. شیر فراوان و آب‌سیب فراوان هم بگیر، بخور. ببین چقدر سریع داری نتیجه می‌گیری.

این ویدیو را کاربری به نام «طبیب محمدی» در روز یکشنبه ۲ دی ۱۴۰۳، در اینستاگرام منتشر کرده‌است. طبیب واژه‌ایست که مدعیان شبه‌علم «طب سنتی» یا «طب اسلامی» از آن استفاده می‌کنند. طبیب محمدی در این صفحه اینستاگرام و صفحه دیگری که دارد، ادعاهای خطرناکی مانند «تشویق به توقف استفاده از دارو به اصطلاح شیمیایی» و یا ادعاهای نادرست درباره «واکسن کرونا» هم مطرح کرده و از طریق پیام‌رسان ایتا هم وقت ویزیت صادر می‌کند.

«طبیب محمدی» در این ویدیو چند دلیل برای اثبات مدعای خود می‌گوید: «علت طولانی‌شدن درمان این بیماری ویروسی جدید این است که مردم هنوز گرمی‌جات می‌خورند؛ دمنوش زنجبیل، آویشن، پونه» او همچنین می‌گوید«اگر تنگی نفس داری، این یعنی حرارت کبدت بالاست و چون در مجاورت با ریه است، اکسیژن را در ریه می‌سوزاند و باعث سرفه خشک می‌شود» و سپس مدعی می‌شود «درمانش، ترکیب جوشانده ختمی و پنیرک و آبلیمو» است. هر سه این ادعاها را در ادامه بررسی می‌کنیم.

آیا علت طولانی‌شدن دوره بیماری ویروسی به خاطر مصرف گرمی‌جات است؟ 

شبه‌علم «طب مزاجی» (Humorism) مدعیست، تعادل مزاج‌ها یا چهار طبع «سردی، گرمی، خشکی و رطوبت» به سلامت و عدم تعادل‌شان به بیماری منجر می‌شود. این ادعاها ترکیبی از نقل قول‌هایی از یونان باستان و قرون وسطی است و اکنون منسوخ شده‌است. چنین چیزهایی وجود ندارد.

توضیحات دقیق‌تر در مقالاتی از رضا منصوری، کیارش آرامش و عرفان کسرایی. مقاله‌ای از فکت‌نامه درباره اعتبار «طب‌های جایگزین»:

آیا گرمی یا گرمای کبد باعث سوختن اکسیژن در ریه و سرفه خشک می‌شود؟

ادعای دوم مبنی بر اینکه «حرارت کبدت بالاست و چون در مجاورت با ریه است، اکسیژن را در ریه می‌سوزاند» شاخ‌دار است. واژه «گرمی» که در طب مزاجی به‌کار می‌رود (sanguine، دموی، خون، Haima و …) قدمتی ۲۵۰۰ ساله دارد. این واژه، تعریف دقیق و درستی ندارد و مدعیان شبه‌علم طب سنتی، هیچ معیاری ارائه نمی‌دهند که براسان اساس بتوان پیش‌بینی کرد که چه ترکیبی گرمی است و چه ترکیبی سردی است. حتی در بعضی موارد اختلاف‌نظر اساسی هم داشته و همدیگر را نقض می‌کنند (مثال: طبع سیر).

در مقابل واژه «گرما» یا حرارت که در دانش ترمودینامیک استفاده می‌شود، معنی دقیقی دارد و فارغ از هر ادعایی که هرجایی مطرح می‌شود، فیزیک‌دانان ابزارهایی نظری و عملی توسعه داده‌اند که با استفاده از آنها می‌توان گرمای منتقل شده و تغییر انرژی حرارتی هر سیستمی را در همه‌جای کیهان و با هر ابعادی اندازه‌گرفت و آن را با واحد ژول یا کالری، به‌طور دقیق با عدد بیان کرد. این روش‌ها در قرن هجدهم توسعه پیدا کرده‌اند.

همچنین عبارت «اکسیژن می‌سوزد» کاملا غلط است. بلکه مواد دیگر با اکسیژن ترکیب شده و اکسید می‌شوند. اکسیژن خودش نمی‌سوزد! بلکه مواد دیگر (مواد سوختنی) هستند که با اکسیژن ترکیب شده و می‌سوزند.

بیوشیمی بدن انسان نیز در قرن بیستم شناخته شده‌است. متابولیسم (Metabolism) یا سوخت‌وساز، مجموعه‌ای از واکنش‌های شیمیایی در سلول‌ها و بافت‌های بدن است که به حفظ حیات کمک می‌کنند. این فرآیند شامل تمام فعالیت‌هایی است که بدن برای تولید انرژی، ساختن مولکول‌های ضروری، و تجزیه مولکول‌های غیرضروری یا مصرف‌شده انجام می‌دهد. گرمایی که در بدن تولید می‌شود حاصل متابولیزم (کاتابولیسم) است.

تعاریف دقیق علمی که از عمر آنها مدت کوتاهی می‌گذرد و با استفاده از ابزارهای موجود به دقت بالایی قابل اندازه‌گیری و راستی آزمایی است با واژه‌های شبه‌علمی که شبیه آنهاست، متفاوت است. «گرمی کبد» در طب سنتی کاملا با «گرما» که در ترمودینامیک استفاده می‌شود متفاوت است و این دو، به هم هیچ ربطی ندارند. سرفه خشک ربطی به گرما (یا گرمی) در کبد ندارد و این ادعا بی‌اساس است و هیچ منبعی معتبری آن را تایید نمی‌کند.

آیا درمان ویروس با ختمی و پنیرک و آبلیمو ممکن است؟

پژوهشگران در رشته‌های زیرشاخه پزشکی، مانند علوم پایه پزشکی، میکروبیولوژی و ویروس‌شناسی، پاتولوژی، داروشناسی و … سالانه بودجه‌های تحقیقاتی زیادی را صرف می‌کنند را بتوانند روش‌های بهتر، ارزان‌تر و به صرفه‌تری برای درمان بیماری‌ها پیدا کنند.

سرنخ تحقیقات برای درمان بیماری‌ها، ممکن است هر چیزی باشد؛ از یک کشف جدید و شگفت‌انگیز در حوزه مولکولی (مانند ساختار واکسن‌های mRNA) گرفته تا یک نقل قول قدیمی و باستانی (مانند تاثیر شلغم بر سرماخوردگی). به‌هرحال برای دانش پزشکی، منبع صادرکننده این ادعاها اصلا نقشی در اعتبار آن ندارند بلکه آنچه مهم است این است که این ادعا بتواند در آزمون‌های دوسو کور (Double-Blinded Studies) و کارآزمایی‌های بالینی مخصوصا در سه فاز اول در کارآزمایی بالینی (Clinical trials) نتایجی داشته باشند که اثر آنها را در مقابل دارونما (Placebo) نشان دهد.

نتایج چنین آزمون‌هایی، در صورت موفقیت، به سرعت در مقالات مرتبط و کتب پایه پزشکی درج شده (این منابع عموما سالانه به روز می‌شوند) و به سرعت از طریق شبکه‌های پزشکی و درمان در اختیار سیستم‌های درمانی در سراسر دنیا قرار می گیرد. واکسن و داروهای کرونا، مثال خوبی از این شرایط هستند.

با این وجود در هیچ منبع پزشکی، هیچ ادعای معتبر و تایید شده‌‌ای درباره اثر جوشانده «ختمی» (Hollyhocks با نام علمی Alcea) و «پنیرک» (Mallow با نام علمی Malva) وجود ندارد و درباره ترکیب آن با لیمو یا آبلیمو در هیچ منبع پزشکی چیزی که موثر باشد، گزارش نشده‌است. بنابراین این ادعا هم بی‌اساس است.

ادعای بیماری ویروسی جدید چقدر صحت دارد؟

هم در زمان وقوع همه‌گیری کووید ۱۹ و هم تجربیات پس از آن نشان داد که ویروس کرونا، همانند ویروس آنفولانزا، فعلا در کنار بشر خواهد بود و سویه‌های مختلف آن برحسب شرایطی که منجر به فرگشت آن در محیط‌های مختلف دارند، آثار کم و بیش متفاوتی خواهند داشت (نمونه مشابه در سال گذشته همین زمان: لینک).

به این ترتیب انتظار می‌رود، هرچند مدت، سویه جدیدی از این ویروس، مجددا همه‌گیری‌هایی را (البته احتمالا نه به اندازه شرایط سال ۱۳۹۹) ایجاد کند. خبرهای شیوع این سویه‌ها هم کم و بیش شنیده می‌شود. از اواخر مهرماه نیز خبر انتشار سویه جدیدی به نام XEC از ویروس کرونا منتشر شد و رسانه‌های زیادی در داخل و خارج از کشور، نیز به زبان فارسی این موضوع را پوشش داده بودند. لازم به ذکر است که در این میان اغراق‌هایی هم شده‌بود.

سویه جدید ویروس کرونا XEC که از زیرگونه‌های قبلی اومیکرون پدید آمده، ابتدا در تابستان گذشته در آلمان شناسایی شد و مطالعه آن نشان داد «از حیث انتقال تواناتر» است اما واکسن‌ها همچنان می‌توانند در برابرشان به‌خوبی از ما محافظت کنند. به دلیل عملکرد بهتر ویروس در انتقال، انتظار می‌رود در زمستان ۱۴۰۳ (ماه‌های جاری و پیش رو) این سویه به زیرگونه غالب ویروس کرونا در جهان تبدیل شود.

نشانه‌های این سویه ویروس کرونا مشابه علائم سرماخوردگی یا آنفولانزا هستند: «تب بالا، بدن‌درد، خستگی، سرفه یا گلودرد». بیشتر افراد ظرف چند هفته بعد از ابتلا به کووید احساس بهبودی می‌کنند، اما ممکن است بهبودی کامل زمان بیشتری نیاز داشته باشد.

در مجموع باید بدانیم در سال‌های آینده، انتشار سویه‌های جدید از کرونا، آنفولانزا یا حتی گونه‌های جانوری آنها مانند H1N1، چندان پدیده نادری نخواهد بود. با این حال با وجود واکسیناسیون سراسری کووید و تقویت آن با تزریق‌های سالانه و همین‌طور استفاده از واکسن‌های سالانه آنفولانزا، می‌توان مقاومت بالایی نسبت به آثار این ویروس‌ها در طول بیماری، در بدن ایجاد کرد.

در شبکه‌های اجتماعی ویدیویی دست‌به‌دست می‌شود که مدعیست برای درمان بیماری ویروسی جدیدی که از آبان‌ماه در ایران شایع شده، از ترکیب جوشانده «ختمی و پنیرک با آبلیمو» استفاده کرده و این بیماری را در ۲۴ساعت درمان کرده‌است. 

این ویدیو را کاربری به نام «طبیب محمدی» در روز یکشنبه ۲ دی ۱۴۰۳، در اینستاگرام منتشر کرده‌است. او ادعاهای خطرناکی مانند «تشویق به توقف استفاده از دارو به اصطلاح شیمیایی» و یا ادعاهای نادرست درباره «واکسن کرونا» هم مطرح می‌کند.

شبه‌علم «طب مزاجی» مدعیست، تعادل مزاج‌ها یا چهار طبع «سردی، گرمی، خشکی و رطوبت» به سلامت و عدم تعادل‌شان به بیماری منجر می‌شود. این ادعاها ترکیبی از نقل قول‌هایی از یونان باستان و قرون وسطی است و اکنون منسوخ شده‌است. 

واژه «گرمی» که در طب مزاجی به‌کار می‌رود، تعریف دقیق و درستی ندارد و مدعیان شبه‌علم طب سنتی، هیچ معیاری ارائه نمی‌دهند که براسان اساس بتوان پیش‌بینی کرد که چه ترکیبی گرمی است و چه ترکیبی سردی است. حتی در بعضی موارد همدیگر را نقض می‌کنند.

در مقابل واژه «گرما» یا حرارت که در دانش ترمودینامیک استفاده می‌شود، معنی دقیقی دارد و می‌توان آن را  اندازه‌گرفت و با واحد ژول یا کالری، به‌طور دقیق با عدد بیان کرد. 

عبارت «اکسیژن می‌سوزد» غلط است. بلکه مواد دیگر با اکسیژن ترکیب شده و اکسید می‌شوند. اکسیژن خودش نمی‌سوزد. بلکه مواد دیگر (مواد سوختنی) هستند که با اکسیژن ترکیب شده و می‌سوزند.

«گرمی کبد» در طب سنتی کاملا با «گرما» که در ترمودینامیک استفاده می‌شود متفاوت است و این دو، به هم هیچ ربطی ندارند. سرفه خشک ربطی به گرما (یا گرمی) در کبد ندارد و این ادعا بی‌اساس است و هیچ منبعی معتبری آن را تایید نمی‌کند.

سرنخ تحقیقات برای درمان بیماری‌ها، ممکن است هر چیزی باشد؛ اما برای دانش پزشکی، منبع صادرکننده این ادعاها اصلا نقشی در اعتبار آن ندارند بلکه آنچه مهم است این است که این ادعا بتواند در آزمون‌های دو سو کور و کارآزمایی‌های بالینی نتایجی داشته باشند که اثر آنها را در مقابل دارونما نشان دهد.

در هیچ منبع پزشکی، هیچ ادعای معتبر و تایید شده‌‌ای درباره اثر جوشانده ختمی و پنیرک و ترکیب آن با لیمو یا آبلیمو وجود ندارد و این ادعا بی‌اساس است.

از اواخر مهرماه نیز خبر انتشار سویه جدیدی به نام XEC از ویروس کرونا منتشر شد و رسانه‌های زیادی در داخل و خارج از کشور، نیز به زبان فارسی این موضوع را پوشش داده بودند. 

سویه جدید ویروس کرونا XEC که از زیرگونه‌های قبلی اومیکرون پدید آمده «از حیث انتقال تواناتر» است و ممکن است در زمستان ۱۴۰۳ (ماه‌های جاری و پیش رو) این سویه به زیرگونه غالب ویروس کرونا در جهان تبدیل شود. اما همچنان واکسن‌های قبلی بهترین راه پیشگیری از آن است.

بنابراین در مجموع فکت‌نامه به ادعای «درمان ویروس جدید با ختمی و پنیرک و آبلیمو» نشان شاخ‌دار می‌دهد.