ادعای نادرست درباره اینکه کودکان تمام هوش خود را از مادر به ارث می‌برند

ادعایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که می‌گوید کودکان تمام هوش خود را از مادر به ارث می‌برند (لینک۱ ، لینک۲ ، لینک۳ ،‌ لینک۴ ، لینک۵). براساس این ادعا چون زن‌ها دو کروموزوم X دارند و مردها یکی، ژن‌های مربوط به هوش از طرف مادر منتقل می‌شوند. این ادعا می‌افزاید:

«پژوهشگران ژن‌های «شرطی‌شده» را بررسی کردند، ژن‌هایی که بسته به این‌که از مادر به ارث رسیده‌اند یا پدر، عملکرد متفاوتی دارند. جالب این‌جاست که ژن‌های مرتبط با هوش که از مادر منتقل می‌شوند در بخش قشر مخ مغز فعال می‌شوند، بخشی که مسئول حافظه، تفکر، زبان و عملکردهای پیچیده است.»

در این مطالب ادعا شده که منبع این پژوهش‌ها دانشگاه کمبریج است.

بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد که این ادعا نادرست است.

آیا پژوهشی در دانشگاه کمبریج وجود دارد که این ادعا را تایید کند؟

ناشران این ادعا چه در شبکه‌های اجتماعی و چه در رسانه‌های غیرفارسی، این ادعا را به نتیجه‌ پژوهشی در دانشگاه کمبریج نسبت می‌دهند. با این وجود هیچ ارجاع مستقیمی به هیچ مقاله‌ای که مربوط به دانشگاه کمبریج باشد وجود ندارد.

در طرف مقابل دست کم دو نهاد راستی‌آزمایی این ادعا را بررسی کرده و آن را نادرست تشخیص داده‌اند.

جستجوی ما در منابع دانشگاه کمبریج به هیچ مقاله علمی انسانی که تایید کند هوش کودک عمدتا یا کاملا از مادر به ارث می‌رسد و یا این که دو کروموزم ایکس، منجر به برتری ژنتیکی می‌شوند، نرسید.

با این وجود مطالعاتی در دانشگاه کمبریج بر روی موش‌ها انجام شده و نقش ژن‌های شرطی‌شده در آنها بررسی شده است. اما هیچ کدام از آنها به هوش ارتباط ندارند.

ژنتیک درباره «هوش» انسان چه می‌گوید؟

اگر هوش را «توانایی شناختی» بدانیم، این عامل تا حدی وراثتی است. اما این وراثت ساده و تک‌ژنی و وابسته به تنها یکی از والدین نیست. هزاران تغییر ژنتیکی کوچک در کنار هم در افزایش یا کاهش این توانایی نقش دارند. مطالعات حوزه ژنتیک روی صدها هزار نفر نشان داده‌اند که صدها ناحیه ژنتیکی با توانایی شناختی مرتبط هستند.

چرا استدلال کروموزوم ایکس نادرست است؟

بیشتر ژن‌های انسان روی کروموزوم ایکس نیستند بلکه روی ۲۲ جفت کروموزوم غیر جنسی هستند که کودک نصف آن را از مادر و نصف دیگر را از پدر می‌گیرد.

از طرف دیگر زنان دو کروموزوم ایکس و مردان یک X و یک Y دارند. در نهایت برای شکل گیری نطفه، تخمک تنها یکی از ایکس‌های مادر را نگه می‌دارد و دیگری را از پدر می‌گیرد.

داستان ژن‌های شرطی شده چیست؟

ژن‌های شرطی‌شده یا Genomic imprinting واقعیت علمی هستند. یعنی بعضی ژن‌ها بسته به این‌که از مادر آمده‌اند یا از پدر، ممکن است بیشتر یا کمتر فعال شوند.

در پژوهشی که روی موش‌های کیمری انجام شده، نشان می‌دهد سلول‌های با منشا ژنتیکی مادری و پدری در برخی بخش‌های مختلف مغز موش الگوهای متفاوتی دارند. همچنین پژوهش‌های دیگری نشان داده‌اند که «اثر والد منشا» (parent-of-origin) می‌تواند در مغز موش، وابسته به جنس و ناحیه‌ مغزی، الگوهای پیچیده‌ای داشته باشد. مثلا ژن‌های مادر در قسمت قشر مخ و ژن‌های پدر روی لیمبیک اثر جداگانه‌ای بگذارند.

هیچ کدام از این موارد در مورد انسان‌ها نیستند و «هوش» در هیچ کدام از این پژوهش‌ها مورد بررسی قرار نگرفته است.

چرا گمان می‌شود «هوش مادر» مهم است؟

برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که «تحصیلات مادر» و نه «هوش» او همبستگی بالایی با عملکرد شناختی کودک دارد. یک دلیل مهم این همبستگی این است که در بسیاری از جوامع، مادر در سال‌های اولیه نقش پررنگ‌تری در محیط خانه، گفت‌وگو، کتاب‌خوانی، تغذیه، پیگیری مدرسه و شکل دادن به تجربه‌های روزمره‌ کودک دارد. هیچ کدام از این به معنای وراثت ژنتیکی و دریافت «ژن هوش» از مادر نیست.

ما پیش‌تر به فاکتورهایی مانند IQ و مشکلات اندازه‌گیری آن هم در فکت‌نامه پرداخته و نشان دادیم هر چند تست IQ برای یک فرد بی‌ارزش نیست، اما در تحلیل نتایج آن اغراق می‌شود و به‌کاربردن آن برای یک ملت دقیق نیست و صحت و اعتبار لازم را ندارد.

بنابراین با توجه به اطلاعات موجود فکت‌نامه به این ادعا که کودکان تمام هوش خود را از مادر به ارث می‌برند نشان «نادرست» می‌دهد.