بررسی منشا شی نورانی در آسمان تهران و رشت و باکو

در نخستین ساعات بامداد روز دوشنبه ۲۱ آبان ۱۴۰۳، ویدیوهایی از تهران، رشت، آستارا، باکو و … منتشر شد که نشان‌دهنده شی نورانی، با درخشندگی بسیار بیشتر از معمول بود که در ارتفاع نسبتا بالا و در مسیری تقریبا مستقیم حرکت کرده و ردی طولانی از آتش به دنبال آن در آسمان کشیده شده‌بود.

مشاهده چنین پدیده‌هایی در آسمان شب، در شرایط و منطقه‌ای عادی، امر نادری نیست. در ادامه منشا چنین پدیده‌هایی را که ممکن است طبیعی یا بشرساز باشد را بررسی می‌کنیم. اما در شرایط جنگی منطقه بین جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل، وقوع چنین پدیده‌هایی عامل پخش شایعات می‌شود؛ از جمله یکی از فعالان رسانه‌ای حامی جمهوری اسلامی ایران این پدیده را منسوب به آزمایش موشک بالستیک قاره‌پیمای جمهوری اسلامی دانست.

البته پخش چنین شایعاتی بی‌مبنا هم نبود زیرا دو روز قبل و در شامگاه جمعه ۱۸ آبان ویدئویی منتشر شده‌بود که نشان می‌داد یک پرتابه در آسمان «شاهرود» در حال صعود در آسمان است. حساب کاربری منتسب به فرماندهی فضایی سپاه در شاهرود توییتر نوشت: «پیام ما از شاهرود به تل‌آویو ارسال شد» که نشان می‌داد این یک آزمایش موشکی سپاه از پایگاهی بوده که روز ۵ آبان ۱۴۰۳، اسرائیل به آن حمله کرده‌بود.

گمانه‌زنی‌هایی با اشاره به نوع صعود آن موشک احتمال دادند که ممکن است آزمایش موشک قاره‌پیمای «خرمشهر ۴» با سوخت مایع باشد. خرمشهر مارک ۴ (خیبر) توانایی حمل کلاهک هسته‌ای طراحی‌شده در پروژه «آماد» را دارد که اهمیت چنین آزمایشی را نشان می‌دهد. بعضی رسانه‌های ایرانی (تابناک، همشهری، عصر ایران، اقتصاد آنلاین) این آزمایش موشکی را به حمله جمهوری اسلامی ایران به ماهواره جاسوسی اسرائیل منتسب کردند. 

با این حساب منشا شی نورانی که در آسمان ایران دیده شد چیست؟ آیا می‌تواند یک آزمایش موشک بالستیک جمهوری اسلامی ایران باشد؟

آیا شی نورانی می‌تواند یک موشک بالستیک قاره‌پیما باشد؟

در ویدیو می‌بینیم که پرتابه از سمت جنوب اندکی مایل به جنوب شرق (SES) به سمت شمال غرب می‌رود. برای مقایسه می‌توان تابلو «لوازم یدکی پویا» در بلوار قلی‌پور رشت را با جهت حرکت تراز کرد.

نتیجه چندان دور از انتظار نیست که با توجه به ارتفاع بالای پرتابه، در ادامه در آسمان باکو هم دیده شود:

حال به خود پرتابه بپردازیم. چیزی که در یکی از تصاویر (به‌خصوص در ویدیوی باکو) به چشم می‌خورد، جسمی شبیه موشک است. یعنی با ساختار استوانه‌ای و آتش در پشت آن شبیه خروجی اگزوز پیشران است. این تصویر را نخستین بار چند حساب کاربری نزدیک به جمهوری اسلامی منتشر کردند. به نظر می‌رسد تصویر برای بهبود کیفیت، به‌شدت دستکاری شده‌است. ممکن است چیز خاصی به تصویر اضافه نشده‌باشد. اما برای بالابردن وضوح و زوم روی شی، کیفیت دستکاری شده و پارامترهای تصویر دیجیتال، تغییر کرده‌است. چنین دستکاری‌هایی به شدت گمراه‌کننده هستند. بنابراین بالابردن کیفیت به این صورت، منجر به تولید داده‌های اشتباه و گمراه‌کننده می‌شود. 

نکته دوم مسیر پرتابه است. پرتابه‌های بالستیک، با استفاده از یک بوستر قوی جامد یا مایع، به ارتفاع چند ۱۰ کیلومتری رسیده و سپس رها می‌شوند. در موشک‌های جمهوری اسلامی ایران، مانند انواع دیگر، در مرحله نهایی یا ترمینال، که موشک بالستیک وارد جو شده و به سمت هدف نشانه می روند، استفاده از موتورهای کوچک سوخت جامد قدرت مانور و رسیدن به سرعت هایپرسونیک را به آنها می‌دهد. اما آنچه ما در این تصویر می‌بینیم، اگر موشک بالستیک بوده باشد، در فاز ترمینال نیست. برای مقایسه، ویدیوهای منتشر شده از لحظه برخورد موشک‌های سپاه به پایگاه‌های اسرائیل در حمله وعده صادق ۲ را ببینید.

نه سرعت و نه زاویه آنها با این ویدیوها منطبق نیست. آنها با سرعت بسیار بالا با زاویه حمله بسیار بالا از ورای جو وارد آسمان منطقه هدف می‌شوند. اما این شی با زاویه تقریبا افقی در حال حرکت است. اصولا این زاویه حرکت در پروفایل پرواز بالستیک زمین به زمین دیده نمی‌شود. یک پرواز بالستیک از نوعی که جمهوری اسلامی ایران بتوند با ادعای توان نصب کلاهک هسته‌ای روی آن بازدارندگی ایجاد کند، مانند تصویر زیر است:

برای موشک بالستیک قاره‌پیما، این ارتفاع، باید چند صد کیلومتر باشد. برای مثال موشک بالستیک قاره‌پیمای کره شمالی «هواسونگ ۱۵» که به صورت نظری به همه خاک ایالات متحده دسترسی پیدا کرد حدود ۴۵۰۰ کیلومتر ارتفاع می‌گیرد.

بنابراین زاویه حرکت، احتمال اینکه این پرتابه موشکی باشد که با نیروی پیشران به جلو رانده می‌شود را کم می کند. شاهد دیگر در تصویر، دنباله آتش است.

نسبت اندازه جسم (نقطه زردرنگ) به طول دنباله (خط قرمز) در تصویر زیر با زبانه آتش پیشران سوخت جامد یا مایع، هم‌خوانی ندارد. به عبارت دیگر دنباله بسیار بیشتر از حد معمول، دراز است. از طرف دیگر حداقل سه رنگ در دنباله دیده می‌شود که هر کدام به معنی مواد مختلف هستند. اما وقتی ماده‌ای در موتور موشک می‌سوزد، چه مایع و چه جامد، یک ماده است. همچنین خروجی اگزوز موشک، یکنواخت است ولی در دنباله باقی مانده از این حرکت به‌خصوص در قسمت سوم (نارنجی رنگ) به نظر می رسد اجسام بسیار ریزی از قطعه اصلی جدا شده و در آسمان رها می‌شوند. یعنی یکنواخت نیست و قطعاتی در آن دیده می‌شود.

منشا شی نورانی که در آسمان ایران دیده شد چیست؟ 

آنچه در ویدیویی می‌بینیم نشان‌دهنده مسیر مستقیم و تکانه بالای جسم است. بنابراین جسمی که با سرعت بالایی در فضا در حال حرکت بوده، انرژی از دست داده و وارد جو شده‌است. در برخورد با جو در اثر اصطکاک، به دمای ذوب رسیده و در حال سوختن در آسمان است. این پدیده نادری نیست و در همه‌جای دنیا اتفاق می‌افتد.

آن جسم می‌تواند یک شهاب سنگ (Meteor) بوده باشد. روزانه ۵۰ تن سنگ، در قطعاتی کوچک تا صخره‌هایی چند متری وارد زمین می‌شوند. بسیاری از آنها در همان لایه‌های بالای جو می‌سوزند. شهاب سنگ‌هایی که  کمی بزرگ‌تر هستند، دنباله‌هایی به بلندی آنچه در این ویدیوها دیده می‌شود دارند به آنها «آذرگوی» (Bolide) می‌گویند و می‌توانند منشائی برای این پدیده باشند.

اما وجود ترکیبات مختلف در دنباله (تفاوت رنگ‌ها) یک احتمال دیگر را تقویت می‌کند که این جسم، نه یک تکه سنگ طبیعی بلکه یک زباله فضایی باشد. این روزها در فضا ترافیک سنگین است. چند پرتاب استارلینک، پرتاب‌های سفارشی شرکت‌های دیگر، ناسا، و همین طور پرتاب‌های چینی انجام شده‌است. برای مثال چند ساعت پیش از ظهور این شی در آسمان ایران، پدیده مشابهی در جنوب غرب ایالات متحده دیده شد:

بعدا مشخص شد این ها بقایای احتمالا یک ماهواره استارلینک STARLINK-4682 هستند که دوسال پیش در مدار قرار گرفته بود و حالا در حال متلاشی شدن و آتش گرفتن پس از ورود به جو زمین است.

بنابراین با توجه به ظاهر تصاویر منتشر شده تا اینجا می‌توان گفت که نوع پرتاب با پروفایل پروازی موشک بالستیک زمین به زمین متفاوت است و قطعا آزمایش موشکی نبوده‌است. اما می‌تواند یک پدیده طبیعی برخورد به جو باشد که حاصل یک جسم طبیعی مانند شهاب‌سنگ و آذرگوی بوده یا زباله فضایی ناشی از پرتاب‌های اخیر یا ماهواره‌های مستعمل باشد.