از حمله ۵ آبان اسرائیل به ایران چه می‌دانیم؟

پس از بیش از چهار دهه مناقشه و مخاصمه بین جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل در سطوح مختلف، سرانجام در بامداد روز ۵ آبان ۱۴۰۳ (۲۶ اکتبر ۲۰۲۴) اسرائیل برای اولین بار به طور رسمی اعلام کرد که به اهدافی در خاک ایران حمله نظامی کرده‌است. سخنگوی ارتش اسرائیل، در پیام ویدیویی کوتاهی در دقایق اولیه پس از شنیدن صدای انفجار در تهران و شهرهای دیگر، گفت:

در پاسخ به ماه‌ها حملات مداوم رژیم در ایران به اسرائیل، در حال حاضر نیروهای دفاعی اسرائیل در حال انجام حملات دقیق به اهداف نظامی در ایران هستند. رژیم ایران و نیروهای نیابتی آن در منطقه، از ۷ اکتبر تاکنون در هفت جبهه از جمله حملات مستقیم از خاک ایران، به اسرائیل حمله کرده‌اند. مانند هر کشور مستقل دیگری در جهان، اسرائیل حق و وظیفه دارد که پاسخ دهد. قابلیت‌های دفاعی و تهاجمی ما به‌طور کامل بسیج شده‌اند...

واکنش اولیه مقامات جمهوری اسلامی به حمله

رسانه‌های جمهوری اسلامی در ابتدا به انکار تاثیر این حمله پرداختند و بعضی از واکنش‌ها از جمله در یک برنامه پخش زنده تلویزیون ایران، به خاطر اعلام خبر کشته‌شدن حداقل چهار نفر پرسنل پدافند هوایی کشور، در این حمله مورد انتقاد افکار عمومی قرار گرفت. نحوه واکنش رسانه‌ای به این حمله در نهایت به بخشی از سخنرانی سیدعلی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در روز بعد تبدیل شد:

این حرکت شرورانه‌ای است که دو شب پیش اینجا انجام دادند.(۴) خب، یک غلطی کردند؛ خودشان هم البتّه بزرگنمایی میکنند. بزرگنمایی آنها غلط است، امّا توجه داشته باشید که کوچک‌انگاری آن هم غلط است؛ اینکه ما بگوییم نه، چیزی نبود، اهمّیّتی نداشت و مانند اینها، این هم غلط است. بایستی خطای محاسباتی رژیم صهیونیستی به هم بخورد؛ اینها نسبت به ایران دچار خطای محاسباتی‌اند؛ اینها ایران را نمی‌شناسند، جوانان ایران را نمی‌شناسند، ملّت ایران را نمی‌شناسند، قدرت و توانایی و ابتکار و اراده‌ی ملّت ایران را هنوز نتوانسته‌اند درست بفهمند؛ این را ما باید به اینها بفهمانیم.

این بخش از صحبت‌های خامنه‌ای در توییتی به عبری، باعث حذف موقت حساب کاربری عبری دفتر حفظ و نشر آثار خامنه‌ای (khamenei.ir) از X (توییتر) شد. دفتر خامنه‌ای، در شرح زیرنویس شماره ۴ این سخنرانی نوشته:

۴) رژیم صهیونیستی در تاریخ چهارم مهرماه، در محدوده‌ی هوایی‌ای از عراق که در اختیار ارتش آمریکا بود، موشکهایی از جنگنده‌های خود شلیک کرد که علی‌رغم رهگیری شمار زیادی از آنها، چند موشک به برخی از پایگاه‌های نظامی در تهران، ایلام و خوزستان اصابت کرد که منجر به شهادت چند نفر از نیروهای پدافند ارتش گردید.

همین جملات، تا زمان نگارش این مطلب، تبدیل به ادعای منابع رسمی و نیمه‌رسمی جمهوری اسلامی ایران، شده‌است (اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح، توییت جواد ظریف و …). 

ادعاهای اسرائیل چیست؟

در مقابل، رسانه‌های اسرائیل مدعی شدند که اسرائیل در این حمله با بیش از ۱۴۰ هواپیمای جنگنده، بمب‌افکن، پشتیبانی هوایی، سوخت‌رسان و … به ۲۰ هدف در داخل خاک ایران حمله کرده و پدافند جمهوری اسلامی ایران نتوانسته حمله را ردگیری کند (لینک۱، لینک۲).

در غیاب اسناد و مدارک مستدل و قابل راستی‌آزمایی، تنها راه برای فهمیدن ابعاد حمله، استفاده از اطلاعات آشکار و در دسترس عموم (OSINT) از قبیل تصاویر ویدیویی، شاهدان و همین‌طور تصاویر هوایی روزهای بعد و سایر اطلاعاتی از این دست است. اهمیت این تصاویر تا حدی است که در صبح روز این حمله «گرداب» مرکز بررسی جرائم سازمان‌یافته سپاه، در اطلاعیه‌ای اعلام کرد:

«هرگونه ارسال تصویر یا خبر برای رسانه های معاند و مرتبط با رژیم صهیونیستی جرم تلقی شده و [مطابق قانون] … درصورتی‌که محارب شناخته نشود، به یک تا ۱۰ سال حبس محکوم می‌گردد.»

این اطلاعات آشکار، قطعا نمی‌تواند همه سوالات مهم را پاسخ دهد. در ادامه سعی می‌کنیم این حمله را بررسی کنیم و ببینیم از سوالات زیر به کدام می‌توان پاسخ داد و کدام مبهم است:

اسرائیل به چه اهدافی در ایران حمله کرده‌است؟ در اثر این حملات چه خساراتی به بار آمده‌است؟ چند نفر در حمله اسرائيل به ایران کشته شده‌اند؟ آیا هواپیماهای اسرائیلی، برای این عملیات وارد حریم هوایی ایران شده‌اند؟ پدافند ایران چه پاسخی به این حملات داده‌است؟ آیا پدافند ایران از بین رفته و آسمان ایران باز است؟ آیا سامانه‌های پدافندی S300 از کار افتاده‌است؟ 

ادعاهای کلی درباره حمله اسرائیل به جمهوری اسلامی ایران

ارتش اسرائیل به این عملیات، عنوان «روزهای پاسخ» (به ادبیات عهد عتیق ایام توبه نیز گفته شده) داده‌است. سخنگوی فارسی زبان ارتش اسرائیل در صبح حمله در ویدیویی مدعی شد در این حمله مراکزی هدف قرار گرفته‌اند که در حملات پهپادی و موشکی علیه اسرائیل (عملیات‌های وعده صادق ۱ و ۲) نقش داشته‌اند. همچنین ادعا شده سامانه‌های پدافندی زمین به هوا و توانایی هوایی جمهوری اسلامی ایران نیز مورد حمله قرار گرفته‌اند. او همچنین گفت: «تمامی اهداف این حمله محقق شده‌اند.»

رسانه‌های نزدیک به مقامات اسرائیلی هم مدعی شدند این حمله در سه موج انجام شده و حدود چهار ساعت پس از اولین گزارش‌ها ارتش اسرائیل پایان آن را اعلام کرد. اما «قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا» که مسئولیت دفاع از آسمان کشور را برعهده دارد، همان زمان در اطلاعیه‌ای فوری اعلام کرد:

این رژیم جعلی بامداد امروز در اقدامی تنش‌زا، نقاطی از مراکز نظامی در استان‌های تهران، خوزستان و ایلام را مورد هجوم قرار داده که ضمن رهگیری و مقابله موفق توسط سامانه یکپارچه پدافند هوایی کشور با این اقدام تجاوزکارانه، آسیب‌های محدودی به برخی از نقاط وارد شده...

ستاد کل نیروهای مسلح هم ساعتی بعد، ضمن اشاره به سایز موشک‌های اسرائیلی در مقابل موشک‌های ایرانی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد:

دشمن صهیونی … با استفاده از فضای در اختیار ارتش تروریستی آمریکا در عراق در یک‌صد کیلومتری مرزهای ایران و از راه دور، تعدادی موشک دور بردِ هواپایه که دارای سر جنگی بسیار سبک در حدود یک پنجم کلاهک موشک‌های بالستیک ایرانی می‌باشد را به سمت برخی از رادارهای مرزی در استان‌های ایلام، خوزستان و اطراف استان تهران پرتاب نموده که در پی عملکرد به موقع پدافند هوایی کشور، خسارت محدود و کم اثری را وارد و چند سامانه راداری آسیب دیده که تعدادی بلافاصله ترمیم و برخی نیز در حال ترمیم هستند.
در این اقدام نامشروع و غیرقانونی، با آمادگی پدافند هوایی کشور تعداد قابل توجهی از موشک‌ها ردگیری و رهگیری شده و از ورود هواپیماهای دشمن به حریم هوایی کشور جلوگیری به عمل آمده‌است.

آنچه به صورت کلی مطمئن هستیم این است که با توجه به صدا و تصاویر منتشر شده، ارتش اسرائیل در این عملیات در مرحله اول بخشی از پدافند هوایی ایران و پایگاه‌های دفاع زمین به هوای در اطراف اهدافش را در حمله‌ای با استفاده از موشک‌های بالستیک، از بین برده‌است. با از کار افتادن پدافند هوایی ایران، در مرحله دوم، هواپیماهای اسرائیلی، به اهداف اصلی‌شان حمله کرده‌اند. اما تاکنون منابع جمهوری اسلامی، هیچ شاهدی مبنی بر اینکه «تعداد قابل توجهی از موشک‌ها [ی اسرائیل] ردگیری و رهگیری شده» ارائه نداده‌اند. بقایایی روی زمین هم از موشک‌های ساقط‌شده اسرائیلی، نه در ایران و نه حتی در عراق منتشر نشده‌است.

حمله موشکی اسرائیل به جمهوری اسلامی ایران چطور رخ داد؟

پیش از هر چیزی باید گفت حمله‌ای با چنین ابعاد، یعنی حمله ده‌ها جنگنده با پشتیبانی هوایی به سمت اهدافی با فاصله بیش از دو هزار کیلومتر (۱۲۰۰ مایل) در تاریخ نبردهای هوایی کم‌نظیر است. این عملیات قطعا جزئیات کلیدی دارد که تا مدت‌ها محرمانه خواهد ماند. بنابراین آنچه در ادامه گفته می‌شود، تنها بر پایه اطلاعات منتشر شده‌است که می‌تواند صورت کلی از واقعه را نشان دهد یا در نهایت بعضی از ادعاهای نادرست را رد کند.

برای مثال، شواهد نشان می‌دهد در این حمله از موشک‌های بالستیک هواپرتاب (ALBM که از روی هواپیما شلیک می‌شوند) اسپارو (راکس Rocks) استفاده شده‌است. بررسی فنی موشک‌های اسپارو می‌تواند تا حدودی از نحوه اجرای بخش مهم تهاجمی این عملیات، تصویری به‌دست دهد. نمونه پوکه بوستر مرحله اول موشک‌ها در خاک عراق پیدا شده‌است:

موشک‌های اسپارو در حقیقت برای این ساخته شده‌اند که سامانه‌های پدافندی اسرائیل، با آنها تمرین کنند. این موشک‌ها قرار است در واقع شبیه‌ساز کلاهک خانواده شهاب۳ برای تمرین سامانه‌های «ارو» و «فلاخن داود» - دو سیستم دفاع ضد بالستیک اسرائیل - باشند. همینجا لازم به ذکر است که جمهوری اسلامی ایران هنوز از مهم‌ترین موشک بالستیک سوخت مایع خود یعنی خرمشهر نسل ۴ (خیبر - موسودان) در حملات به اسرائیل به صورت انبوه استفاده نکرده‌است. هرچند احتمالا توان پرتاب تعداد انگشت‌شماری از آن را دارد. این همان موشکی است که کلاهک هسته‌ای طراحی‌شده در «پروژه آماد» برای نصب روی آن طراحی شده‌است (نسخه‌های بهبودیافته شهاب۳).

با توجه به تصاویر بالا (لینک آپارات)، حداقل دو بوستری که در کردستان عراق پیدا شده‌است، نشان می‌دهد موشک از نوع Blue Sparrow بوده‌است. برد موشک‌های بلو اسپارو کمی کمتر از ۲۰۰۰ کیلومتر است. بر فرض اینکه روی بقیه هواپیماهای جنگنده اسرائیلی هم همین موشک نصب شده باشد، می‌توان با بررسی اهداف و برآورد فاصله آنها، تصوری به‌دست آورد که آیا لازم بوده هواپیماهای اسرائیلی وارد حریم هوایی ایران بشوند یا نه.

آیا هواپیماهای اسرائیلی وارد حریم هوایی ایران شده‌اند؟​​

در ادامه ضمن بررسی کلیه شواهد، نشان می‌دهیم که این موضوع، غیرقابل اثبات است و فعلا نمی‌توان آن را به‌طور دقیق اثبات یا رد کرد.

در سایت شرکت رافائل، سازنده موشک‌های اسپارو، در کاتالوگ موشک راکس تصویرسازی قرار دارد که به‌طور شماتیک نشان می‌دهد این موشک چنین عملیاتی را به‌طور کلی چطور انجام می‌دهد (لینک دانلود pdf).

همانطور که دیده می‌شود، هواپیماهای حامل موشک‌های ALBM (که در مورد بلک اسپارو از F16 و F35 استفاده می‌شود) از فاصله دور، سرعت گرفته و در شیب و زاویه مناسب، موشک را رها می‌کنند. سپس بوستر موشک روشن شده و آن را تا ارتفاع و زاویه مناسب بالا می‌برد. پس از اینکه سوخت بوستر تمام شد، رها می‌شود (که پوکه‌های آن در عراق پیدا شده‌است). کلاهک موشک در ادامه با استفاده از انواع فناوری‌های ناوبری، از بین موانع پدافند هوایی دشمن مانور داده و به هدف می‌رسد. در مورد فناوری‌های ناوبری این موشک سربسته اطلاعاتی گفته شده اما قطعا هدایت ماهواره‌ای و سایر فناوری‌های نوین در آن نقش مهمی دارد زیرا ادعا شده (و در حمله به پدافند اس۳۰۰ اصفهان در ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ ثابت شده) که دقت آن حدود ۳ متر است.

نیروی هوایی اسرائیل به موشک‌های بالستیک هواپایه رمپیج (Rampage) ساخت البیت سیستم (رقیب رافائل) نیز مجهز است که می‌توانند عملکرد مشابه داشته باشند. هنوز شواهدی برای این موضوع منتشر نشده‌است (لینک دانلود pdf کاتالوگ).

تجهیزاتی که در این تصویر روی جنگنده F16 نیروی هوایی اسرائیل نصب شده شامل چهار موشک رمپیج، پاد مسیریابی AN/AAQ-13 و مخزن سوخت مرکزی ۳۰۰ گالنی برای چنین حمله‌ای مناسب و منطبق است.

به این ترتیب آن بخش از بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران درباره استفاده از آسمان عراق، به نظر صحیح است (ویدیو تبیان). می‌دانیم شواهدی هم دراین‌باره موجود است از جمله اینکه در اربیل، آژیر خطر کشیده شده‌است. (منبع).

اما این موضوع، سوال دیگری را پیش روی ما می‌گذارد؛ هواپیماهای اسرائیلی چطور خود را به آسمان عراق رسانده‌اند؟ با توجه به اینکه پیش از حمله به ایران، نیروی هوایی اسرائیل، حملاتی به سوریه داشته و شواهدی هم از عراق شنیده شده‌است (لینک۱، لینک۲) محتمل‌ترین گزینه، برای این حمله، آسمان سوریه و سپس عراق است.

اهمیت این قضیه در این است که همان‌طور که آمریکا در عراق دست بالا را دارد، در سوریه نیز، نیروی هوایی روسیه، دست بالا را دارد. بنابراین به همان اندازه که در بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح، آمریکا در این حمله تشریک مساعی داشته، روسیه هم داشته‌است؛ یعنی هم آمریکا و هم روسیه، دست‌کم مزاحمتی برای عملیات و پشتیبانی و سوختگیری هوایی و … اسرائیل در آسمان عراق و سوریه ایجاد نکرده‌اند. طرح مسائلی مانند این، پیش‌زمینه پرسش و پاسخ تندی از سوی خبرنگار «کار و کارگر»، در کنفرانس خبری سخنگوی وزارت امور خارجه بود.

در شبکه‌های اجتماعی همچنین تصاویری از هواپیماهای اف۳۵ در آسمان منتشر شد که ادعا شده در آسمان اردن در همان شب دیده شده‌اند. اولا شکل عقب بال نشان می‌دهد این هواپیما اف۱۵ است و قطعا اف۳۵ نیست. ثانیا بعدا این ادعا هم مطرح شد که «ارتش اسرائیل از حریم هوایی سوریه استفاده کرد که با توجه به زاویه دید فیلمبردار که در اردن حضور دارد، این جت‌ها بر فراز سوریه هستند.»

در مورد تفاوت دیگر دو ادعا یعنی ورود به حریم هوایی ایران هم به هرحال ادعاهای غیر قابل اثبات اما دارای محل بررسی وجود دارد (نمونه: ادعای وزیر دفاع در کنفرانس خبری):

شنیده‌شدن صدای هواپیما در شمال کشور، یکی از این شواهد است. اگر جنگنده‌های اسرائیلی مجبور باشند برای هدفی (از بین اهدافی که فعلا مشخص شده) وارد حریم هوایی ایران بشوند، پایگاه فضایی شاهرود مناسب‌ترین است. مسیر کوتاه و امن این حمله، برخلاف تصور، از شمال تهران می‌گذرد، نه از جنوب آن؛ زیرا انحنای کره‌زمین در نقشه‌ها در نظر گرفته نمی‌شود (مسیر ژئودزی). از طرف دیگر تنها جنگنده اسرائیل که بتواند تا چنین عمقی وارد ایران شود، بدون اینکه دیده‌شود، اف۳۵ است. زیرا اف۱۵ و اف۱۶ را رادارهای باقی‌مانده حتما رصد می‌کنند. 

از شمال کشور هم در زمان موج سوم حمله که پدافند سرکوب شده‌بود، دوبار با فاصله چند دقیقه صدای عبور جنگنده شنیده شده‌است که می‌تواند با رفت و برگشت جنگنده از این مسیر همخوانی داشته باشد، اما این سناریو یک شاهد بسیار مهم را کم دارد. برای طی چنین مسیری اف۳۵ به مخازن سوخت خارجی نیاز دارد که باید آنها را جایی در مسیر (احتمالا در داخل خاک ایران) رها کرده‌باشد. فعلا چنین شاهدی در دست نیست.

اهداف حمله اسرائیل به جمهوری اسلامی ایران

مقامات اسرائیلی به ۲۰ هدف در این حمله اشاره کرده‌اند. دقت بالای حملات اسرائیل، تا حدی شناسایی و تایید اهداف را سخت کرده‌است. تاکنون حمله به اهداف زیر براساس منابع باز و قابل راستی آزمایی، تایید شده‌اند:

واحد آتش‌بار اس‌۳۰۰ تیپ حضرت امیر

مرکز آموزش شهید خضرایی، احمدآباد مستوفی-اسلامشهر، استان تهران (نقشه)
نوع هدف: پدافند هوایی (SAM) / ارتش، نیروی پدافند هوایی

این واحد آتش‌بار (باتری) اس‌۳۰۰ نقش مهمی در دفاع از شهر تهران و حومه تا شعاع ۳۰۰ کیلومتری داشت. بخش مهمی از تجهیزات موشکی، پهپادی و هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، در زیر چتر آن قرار داشت. با توجه به اهمیت هدف و نزدیکی آن به شهر تهران، هم مشاهده انفجار در آن سریع‌تر تایید شد و هم تاثیر آن غیرقابل انکار بود. بیانیه‌های نیروهای مسلح تلویحا حمله به این سایت را تایید کرده‌اند.

البته برخی از تحلیلگران مدعی شدند که تغییرات سطحی ممکن است به‌خاطر انفجار نباشد.

با این‌حال داده‌های ناسا وقوع آتش‌سوزی را تایید می‌کند.

سایت هاوک کهریزک

باقرآباد، استان تهران (نقشه)
نوع هدف: پدافند هوایی (SAM) / ارتش، نیروی پدافند هوایی

سامانه پدافندی هاوک در محل سایت پدافند کهریزک (با سایت اس ۳۰۰ کهریزک متفاوت است - نقشه) در جنوب فاز جدید قبرستان «بهشت زهرا» تهران مستقر است. تصاویر حمله به این منطقه از تهرلن قابل مشاهده بود.

رادار قدیر اهواز

اهواز، استان خوزستان (نقشه)
نوع هدف: پدافند هوایی (Long-range Radar) / سپاه، نیروی هوافضا

سایت رادار قدیر را در حدود ۱۵ کیلومتری شمال اهواز بود و مقامات جمهوری اسلامی مدعی بودند با نصب آن در اواسط دهه ۱۳۹۰، سپاه بر همه منطقه جنوب غرب آسیا تسلط دارد (لینک۱، لینک۲، لینک۳، لینک۴).

رادار آرایه‌فازی قدیر در کنار اس۳۰۰ جزء مهمی از سامانه یکپارچه پدافند هوایی ایران بود. این رادار متعلق به سپاه و ساخت جهاد خودکفایی سپاه بوده و ادعا می‌شد که ۱۰۰۰ کیلومتر برد دارد و می‌تواند با اهدافی (پهپاد، کروز، بالستیک و ماهواره مدار پایین) تا فاصله ۳۰۰ کیلومتری درگیر شود. رادار قدیر اهواز از بین رفت.

تصاویر روزهای بعد، جزییات بیشتری از انهدام سه ساختمان در بخش حساس رادار را آشکار کرد.

رادار قدیر شاه‌نخجیر

ایلام، استان ایلام (نقشه)
نوع هدف: پدافند هوایی (Long-range Radar) / سپاه، نیروی هوافضا

رادار قدیر در کوه شاه‌نخجیر در ایلام در ۱۲ کیلومتری جنوب غرب این شهر از بین رفت.

شبیه‌سازی محدوده تحت پوشش رادار قدیر ایلام

پدافند ماهشهر

ماهشهر، بندر امام خمینی، استان خوزستان (نقشه)
نوع هدف: پدافند هوایی (Radar) / ارتش، نیروی پدافند هوایی

پایگاه پدافند هوایی ماهشهر کنار فرودگاه و بین بندر ماهشهر و بندر امام خمینی واقع است و علاوه بر میزبانی سیستم‌های پدافندی کوتاه‌برد بندر و پالایشگاه‌های پتروشیمی ماهشهر، انواع سامانه‌های پدافندی ارتش و سپاه از جمله مرصاد یک و دو، اس‌۲۰۰ و رادارهای کاوش، جویا، هادی و حافظ در آن مستقر هستند یا قبلا به‌کار گرفته شده‌اند.

براساس بیانیه ارتش، یکی از چهار نظامی کشته‌شده (سرگرد حمزه جهاندیده) بر اثر هدف قرار گرفتن یک سامانه پدافندی در ماهشهر کشته شده‌است. همچنین ویدیویی که ایرنا از منزل پدری یکی دیگر از کشته‌شدگان (استوار محمد مهدی شاهرخی‌فر) منتشر کرده نشان می‌دهد در شوشتر در استان خوزستان زندگی می‌کرده و یک کانال نزدیک به سپاه پاسداران در تلگرام مدعی شده او هم در ماهشهر کشته شده‌است. امام جمعه اهواز نیز در بیانیه‌اش از هر چهار کشته پدافند هوایی، یاد کرد.

گفته شده که در این حمله رادار فتح در این سایت از بین رفته اما برای این موضوع تاکنون سند دقیقی ارائه نشده‌است.

سایت‌های نظامی پرندک تا بیدگنه

پرند - ملارد، استان تهران (نقشه)
نوع هدف:  پدافند هوایی (SAM) صنایع موشکی / سپاه، نیروی پدافند هوایی

مقامات ایرانی و اسرائیلی نامشخص به نیویورک تایمز گفتند که ارتش اسرائیل به سایت نظامی پرند حمله کرده است، اما تا زمان نگارش این مطلب هیچ اطلاعات عمومی در مورد هدف این سایت وجود ندارد (لینک۱، لینک۲)

از جاده پرندک به سمت ملارد دو پایگاه مهم آموزشی نیروی زمینی ارتش یعنی پادگان ۰۲ شهید انشائی و پادگان لشگر ۲۳ تکاور قرار دارد. بخشی از پادگان ۰۲ به «پادگان پهپاد» تبدیل شده است (نقشه) که می‌تواند یک هدف بالقوه باشد. گروه ۳۳ و ۹۹ توپخانه پدافند هوایی پرندک، از این منطقه محافظت می‌کنند (نقشه).

در ادامه این جاده از سمت پرندک به ملارد، پس از پدافند ارتش و پیش از پادگان بیدگنه، مرکز تحقیقات صنایع دفاع وابسته به وزارت دفاع (نقشه) قرار دارد و در کنار آن پادگان امام سجاد (نقشه) قرار دارد. سامانه «تور ام۱» که به پرواز اوکراینی PS752 شلیک کرد، در این محل قرار داشت.

پادگان امام علی نیروی هوافضای سپاه نیز در این محدوده قرار دارد (نقشه). در غرب آن نیز پادگان مدرس یا همان پایگاه موشکی الغدیر قرار دارد که در انفجار آن در آبان ۱۳۹۰، حسن طهرانی‌مقدم کشته شد. در این محل، پناهگاه‌های زیرزمینی برای لانچرهای موشک‌های بالستیک قرار داشت.

محدوده نظامی-صنعتی زرهرن (سه راه شهریار)

تهران، استان تهران (نقشه)
نوع هدف: پدافند هوایی (SAM) پادگان تحقیقاتی سازنده پهپاد و موشک / ارتش، نیروی زمینی

تانک‌سازی نیروی زمینی و مرکز تعمیرات ارتش، کارخانجات فتح که امروزه با عنوان کلی «فرماندهی نوسازی شهید زرهرن» کارخانه «شهید یداللهی» نامیده می‌شود، در جاده قدیم کرج، سه راه شهریار قرار دارد. این مجموعه چندین کارخانه، انبار، پارکینگ خودروهای سبک و کششی سنگین، پادگان نیروی زمینی و پادگان آماد و پشتیبانی شهید بروجردی، پادگان ابوالفضل (شهید حدادی) در نزدیکی آن، منطقه‌ای صنعتی نظامی است. این منطقه به نوعی یک ایستگاه قطار نظامی است که تجهیزات موشکی از جمله خودروهای کششی لانچرهای موشک را می‌توان از آن طریق با قطار به سرعت جابه‌جا کرد.

پایگاه یکم پدافند هوایی سپاه، فتح

گرمدره، استان البرز (نقشه)
نوع هدف: پادگان پدافند هوایی و صنایع موشکی / سپاه، نیروی پدافند هوایی

به گفته مقامات ایرانی و اسرائیلی، علاوه بر سامانه‌های پدافند هوایی، سه پایگاه اصلی موشک‌سازی فلق، شهید قدیری و فتح (پایگاه پدافند هوایی سپاه پاسداران) نیز مورد حمله قرار گرفتند.

صنایع دفاع پارچین و خجیر

خجیر، استان تهران (نقشه)
نوع هدف: صنایع موشکی / وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح

یکی از نقاطی که تصاویر واضحی از خسارات در آن به‌دست آمده، بخشی از تاسیسات پارچین است. پارچین، مجموعه‌ای از تاسیسات سازمان صنایع دفاع، زیر نظر وزارت دفاع است.

براساس تصاویر تعداد سوله‌ها و ساختمان‌های منهدم‌شده، گفته می‌شود در این حملات حداقل ۱۲ میکسر سیاره‌ای (همزن) که برای تهیه سوخت جامد موشک‌های بالستیک استفاده می‌شود، از بین رفته‌است. اعداد ۱۴ و ۲۰ میکسر هم اعلام شده‌است. کار این همزن‌ها این است که سوخت جامد را پیش از سفت‌شدن آن‌قدر هم‌بزنند که به یکنواخت‌ترین حالت ممکن دربیاید. اهمیت این یکنواختی در این است که در زمان سوختن، باعث انحراف موشک نمی‌شود.

مشابه همین ساختمان‌ها در خجیر نیز وجود دارد. در حقیقت منطقه حفاظت‌شده خجیر که شرق اتوبان بابایی به آن دسترسی وجود دارد و پارچین که از ورامین دسترسی دارد، در حاشیه رودخانه جاجرود و سد ماملو، مجموعه‌ای صنعتی متعلق به وزارت دفاع است. با نگاهی به درجه جاجرود، می‌بینیم که از شرق تهران و سنجریان تا ورامین، مجموعه‌ای موسسه‌های تحقیقاتی و مراکز نظامی و شهرک‌های مسکونی ویژه نظامیان در این منطقه، دور از شهر قرار دارد. این مجموعه مرکز تولیدی و تحقیقاتی در مورد صنایع مختلف تسلیحاتی شامل موشکی (گروه صنایع شهید همت - SHIG)، هسته‌ای (پروژه آماد) و شیمیایی (مواد متعارف) وجود دارد. آنچه در تصاویر منطقه خجیر و پارچین دیده می‌شود، نابودی ساختمان‌های میکسر موشک‌های سوخت جامد است. این کارخانجات، بخشی از برنامه موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد و میان‌برد جمهوری اسلامی ایران است.

سایت هسته‌ای طالقان ۲

پارچین، استان تهران (نقشه)
نوع هدف: صنایع هسته‌ای / وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح

در پارچین، در میان ساختمان‌هایی که بر اساس تصاویر ماهواره‌ای از بین رفته‌اند، یک ساختمان متفاوت هم وجود دارد؛ سوله طالقان ۲. در این مرکز تحقیقاتی، دو سوله قرار دارد که محفظه یا اتاقک انفجار هستند و می‌توان در آنها، انفجارهایی تا ۷۰ کیلوتن TNT را شبیه‌سازی کرد. این محفظه‌ها را دانشمند هسته‌ای شوروی سابق «واچسلاو دانیلنکو» (Vyacheslav Danilenko) در سال ۱۳۷۸ طراحی کرده‌بود.

صنایع موشکی امام رضا شاهرود 

شاهرود، استان سمنان (نقشه)
نوع هدف: صنایع موشکی / سپاه، نیروی هوافضا

تصاویر نشان می‌دهد که یک ساختمان مرکزی و اصلی در مرکز فضایی شاهرود تخریب شده‌ است. سایه اسکلتِ هنوز پابرجای آن، در تصویری که صبح سه‌شنبه گرفته شد، دیده می‌شود. ساختمان اصلی، محل قالب‌گیری سوخت جامد موشک‌های بالستیک میان‌برد به‌خصوص فتاح ۱ و خیبرشکن بودند که در حمله وعده صادق ۲ استفاده شدند.

سه ساختمان کوچک در شمال سازه اصلی نیز آسیب دیده‌اند (نقشه). ایران در ماه‌های اخیر در حال ساخت ساختمان‌های جدید در این پایگاه بوده‌است. 

این مجموعه نقش کلیدی در دوربردترین موشک ساخت سپاه (قائم ۱۰۰) دارد که در آزمایش‌های اخیر برای پرتاب فضایی (SLV) استفاده می‌شود.

شرکت نوآوران تکساز صنعت (تایکو)

شمس‌آباد، شهرری، استان تهران (نقشه)
نوع هدف: صنایع موشکی / سپاه، نیروی هوافضا

یکی از اولین نقاطی که ویدیوهای آتش‌گرفتن آن منتشر شد (ویدیو و تصاویر روز بعد)، شرکت «نوآوران تکساز صنعت (تایکو)» ماشین‌آلات لازم برای خط تولید موشک‌های سپاه و به‌خصوص میکسرهای سوخت جامد را می‌ساخت.

نقاطی دیگری که در شب حمله آسیب دیده‌اند

نقاطی هستند که بر اساس تصاویر ماهواره‌ای در شب حمله آسیب دیده‌اند؛ اما معلوم نیست آیا حملات اسرائیل در آن نقشی داشته‌است یا نه؛ از جمله یک مخزن سوخت خالی در پالایشگاه آبادان و پالایشگاه میدان گازی تنگ‌بیجار در ایلام.

نتایج حمله اسرائیل به جمهوری اسلامی ایران

بدون شک این حملات به زیرساخت‌های دفاعی و نظامی ایران آسیب زده‌است و ایران را در برابر حملات آینده آسیب‌پذیرتر کرده‌است، اما اینکه می‌تواند برنامه موشک‌های بالستیک جمهوری اسلامی ایران را مختل کند، محل سوال است. 

آیا پدافند هوایی ایران از بین رفته‌است؟

خیر. اسرائیل ادعا می‌کند که در اثر این حملات دسترسی به آسمان ایران برایش آسان شده‌است. شواهد هم نشان می‌دهد پدافندهای کمتر متحرک ارتش مانند اس۳۰۰ یا رادارهای ثابت سپاه آسیب دیده‌اند اما شواهدی از حمله سامانه‌های متحرک مانند «تور‌ ام۱» که خیلی سریع موقعیت عوض می‌کنند، وجود ندارد. این سامانه‌ها در وضعیت آماده‌باش روشن می‌شوند. اما به‌هرحال این سامانه‌ها گستردگی پوشش رادارهای شناسایی مانند قدیر یا رهگیری بلندبرد اس۳۰۰ را ندارند؛ پس پدافند از بین نرفته اما بسیار ضعیف شده‌است.

آیا همه «اس۳۰۰»ها از بین رفته‌اند؟

این ادعا غیر قابل اثبات است. هر آتش‌بار اس‌۳۰۰ شامل رادار کنترل آتش، واحد مخابرات و فرماندهی و پرتابگرها و حامل‌های موشک است. در این بین مهم‌ترین جزء، رادار کنترل آتش آن است. مشابه حمله به اس۳۰۰ مستقر در پایگاه شکاری اصفهان که در ۳۱ فروردین ۱۴۰۳ رخ داد، حداقل در آتش‌بار اس۳۰۰ اطراف تهران نیز به‌نظر می‌رسد همین رادار منهدم شده‌است. ایران احتمالا برای هر آتش‌بار اس‌۳۰۰ یک رادار کنترل آتش یدکی هم دارد. هیچ سندی منتشر نشده که اسرائیل به واحد اس۳۰۰ دیگر نیز حمله‌کرده‌است یا نه و اصلا مکان آنها نیز مشخص نیست. با توجه حملات مشابه اوکراین به پدافند اس۳۰۰ روسیه، و کمبود اجزای این پدافند در نبرد روسیه با اوکراین، به‌نظر نمی‌رسد این کشور توان جایگزینی سریع این رادارها را برای پدافند ایران داشته‌باشد.

آیا توان پرتاب موشکی بالستیک ایران از بین رفته‌است؟

خیر. حتما حذف ۱۲ میکسر تولید سوخت جامد، نقش مهمی در کاهش توان بالستیک سپاه دارد. حتی اگر موشک‌های فعلی هم به تعداد بالایی حفظ شده‌باشد، تا زمان بازگشت مجدد مجموعه‌های تولید سوخت جامد و قالب‌ریزی آن، سپاه، در استفاده از این موشک‌ها به تعداد زیاد، تامل می‌کند. بخصوص که کارخانه ساخت ماشین‌آلات این کار هم هدف قرار گرفته و سرعت بازگشت به مدار تولید را کم می‌کند.

فابیان هینز، کارشناس موشکی و پژوهشگر موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک که ایران را مطالعه می‌کند، گفت: «ما نمی‌دانیم که آیا تولید ایران آنطور که برخی می‌گویند فلج شده است یا فقط آسیب دیده است. ما به اندازه کافی تصاویر دیده‌ایم که نشان می‌دهد تاثیری وجود دارد. جعبه‌های بزرگ در کنار ساختمان [اصلی شاهرود] احتمالاً جعبه‌های موتور موشک هستند. اندازه آنها نشان می‌دهد که می‌توان از آنها برای موشک بالستیک خیبرشکن و فتاح ۱ استفاده کرد؛ موشک‌هایی که ایران ادعا می‌کند می‌تواند به ۱۵ ماخ برسد. هر دو در حملات ایران به اسرائیل استفاده شدند.»

لازم به ذکر است که رادارهای پدافند اس۳۰۰ می‌توانند در حملات آفندی بالستیک هم موثر باشند و فقدان آنها ممکن است بر دقت نتایج بالستیک تاثیرگذار باشد.

آیا توان استفاده از تسلیحات هسته‌ای (به فرض آماده بودن بمب) از بین رفته‌است؟

موشک‌های بالستیک بلند برد، برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای استفاده می‌شوند. پروژه آماد، برای تولید کلاهک هسته‌ای قابل نصب روی موشک شهاب ۳ آماده شده‌بود. اصولا همه طرح و نقشه‌های بمب هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران براساس کلاهک این موشک (قطر ۵۵ سانتی‌متر) طراحی شده‌اند. این مساله در مقدار ماده غنی‌سازی شده و چاشنی نوترونی اولیه مهم است.

جمهوری اسلامی ایران فعلا موشک‌های بالستیک بلند برد ندارد. اما از دو مسیر در تلاش برای رسیدن به این هدف است: توسعه موشک‌های سوخت مایع خرمشهر (در ادامه شهاب ۳)، توسعه موشک‌های سوخت جامد قائم (در ادامه سجیل). در این بین مسیر سوخت جامد بسیار جلوتر است. با این‌حال حمله به شاهرود که سکوی پرتاب قیام ۱۰۰ نیز در آن پایگاه قرار دارد، حتما در این زمینه اختلال ایجاد می‌کند، اما بعید است بتواند به‌تنهایی جلوی آن را بگیرد.

آیا توان تولید تسلیحات هسته‌ای از بین رفته‌است؟

جمهوری اسلامی فعلا توان تولید کامل سلاح هسته‌ای را ندارد چون هنوز یک جزء مهم آن یعنی چاشنی آغازگر نوترونی را تست نکرده‌است. البته جمهوری اسلامی دانش تولید سلاح هسته‌ای را دارد و توانسته قطعات مختلف برنامه تولید بمب اتم را هم مانند پازل اجرا کند (غیر از غنی‌سازی، بعضی دیگر از این مراحل مانند آغازگر نوترونی، مراحل تصفیه شیمیایی، تست سرد وسیله انفجاری، اتاقک انفجار و … قبلا بررسی شده‌اند - لینک). 

فابیان هینز در این‌باره می‌گوید: «مانند برنامه هسته‌ای ایران، شما خود سیستم را نمی‌سازید، بلکه تمام فناوری را تحت پوشش یک برنامه غیرنظامی می‌سازید. سپس، می‌توانید تصمیم بگیرید که این سلاح را بسازید یا از دانش خود به عنوان ابزار چانه‌زنی با غرب بر سر تحریم‌های بین‌المللی استفاده کنید.»

جمهوری اسلامی ایران هم‌اکنون آن‌قدر اورانیوم غنی‌شده در اختیار دارد که با استفاده از آبشارهای سانتریفیوژهای IR6 در فردو بتواند در عرض کمتر از یک ماه، مواد لازم برای یک کلاهک هسته‌ای را بسازد (تخمین‌ها به کمتر از ۲ هفته هم می‌رسد). اما باید اجزای فنی بمب را هم بسازد. در این میان چاشنی یا آغازگر نوترونی اهمیت ویژه‌ای دارد. ساختار بمب اورانیومی طوری است که یک کره فلزی توخالی از جنس اورانیوم باید با مواد منفجره متعارف طوری تحت فشار مساوی از تمام جهات قرار بگیرد که به‌طور متقارن فشرده شود. این امر نیازمند این است که چندین چاشنی مختلف با دقت هزارم ثانیه، هماهنگ عمل کنند. چنین دقت بالایی مستلزم آزمایش‌های زیادی است. اگر این چاشنی‌ها در زمان مناسب با دقت منفجر نشوند، هسته اورانیومی، به‌جای منفجر شدن، تبدیل به پاره فلزی پاره شده و معوج می‌شود و بمب اثر نمی‌کند. مساله هماهنگی چند‌ ده فیوز در حد هزارم ثانیه، به‌خودی خود بسیار پیچیده‌ است اما اگر توجه کنیم که این دقت و مهندسی بالا را باید سپاه انجام دهد، احتمالا رسیدن به هدف نهایی برای جمهوری اسلامی بغرنج‌تر و سخت‌تر هم هست.

چنین چاشنی‌هایی تنها نقطه دانش و فناوری لازم بمب اتمی است که تاکنون توانایی آن برای جمهوری اسلامی ایران اثبات‌نشده ‌است. جای تعجب نیست که از آرشیو هسته‌ای می‌دانیم که این آزمایش‌ها در اتاقک‌های انفجار طالقان ۱ و ۲ تست می‌شوند. اما از بین رفتن این مجموعه که به‌نظر می‌رسد مدت‌ها هم بدون استفاده بوده، اصلا به این معنی نیست که جمهوری توان تولید بمب را از دست داده یا در جای دیگری چنین آزمایشگاهی را توسعه نداده است.

حمله اسرائيل چقدر کشته داده است؟

ارتش جمهوری اسلامی ایران بعدازظهر روز ۵ آبان اعلام کرد که تعداد نظامیان کشته شده به چهار تن رسیده که اسامی آن‌ها عبارت‌اند از «محمدمهدی شاهرخی»، «حمزه جهاندیده»، «سجاد منصوری»، و «مهدی نقوی». همچنین اعلام شد که نفر پنجم، «الله‌وردی رجیم‌پور»، نگهبان شرکت تایکو بوده‌است.