«پادمان‌ها» چیست و ابهام‌ها درباره ابعاد نظامی پرونده هسته‌ای ایران چقدر جدی است؟

ابراهیم رئیسی در نشست خبری به مناسبت یک سالگی دولت سیزدهم، روز ۷ شهریور ۱۴۰۱ در سالن اجلاس سران گفته است:

ما بر راستی‌آزمایی اطمینان‌بخش، تضمین‌های اعتماد آفرین، رفع پایدار تحریم‌‌ها تأکید کردیم. وقتی حرف از مذاکره است، باید تمامی موضوعات پادمانی حل‌وفصل شود. بدون حل‌وفصل مسائل پادمانی، سخن از توافق معنا ندارد.
ما هم خنثی‌سازی تحریم‌ها را دنبال می‌کنیم؛ با امید و تصمیم قاطع که این تحریم‌ها باید شکسته شود و ملت ایران از امکانات، بهره خود را ببرد.

بیست روز قبل از این سخنان، در ۲۰ مرداد ۱۴۰۱، وال‌استریت ژورنال در گزارشی اختصاصی نوشته‌بود دیپلمات‌های اروپایی در تلاش برای رفع بن‌بست در گفت‌وگوهای وین برای احیای توافق هسته‌ای «امتیاز قابل توجهی» به جمهوری اسلامی پیشنهاد داده‌اند که هدف آن «پایان سریع» تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره مسائل پادمان‌ها است.

به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران خواهان مختومه‌شدن پرونده پادمان‌ها در آژانس، پیش از احیای برجام است. اما کشورهای ۱+۵ گفته‌اند که تحقیقات سازمان ملل درباره پادمان‌ها، مجزا از روند مذاکرات هسته‌ای است و درباره آن مذاکره نمی‌کنند.

این موضوع را رافائل گروسی، دبیر کل آژانس، در مصاحبه‌ای با سی‌ان‌ان، یک هفته قبل تایید کرد:

قطعا بدون دریافت پاسخ معتبر از ایران، پرونده تحقیقات را نمی‌بندم… این ایده که ما به صورت سیاسی تحقیقات‌مان را متوقف کنیم، برایمان غیر قابل‌قبول است… تهران باید پاسخ‌های لازم را بدهد. باید به ما دسترسی به افراد و اماکن لازم را هم بدهد… ما یک الزام قانونی داریم که باید بسیاری از چیز‌هایی که ایران باید شفاف کند را روشن کنیم.

اما مسائل پادمان‌ها چیست؟ ابعاد احتمالی نظامی (PMD) فعالیت‌های هسته‌ای ایران چیست؟ چرا توافق هسته‌ای با ایران، به این موضوع وابسته است؟ اینها سوالاتی است که بررسی مسائل پادمان‌ها، آنها را روشن می‌کند.

موافقت‌نامه پادمان‌ها چیست و تعهدات جمهوری اسلامی به جامعه بین‌الملل در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای چه بوده است؟

«پادْمان» در فارسی به معنای نظارت و حراست‌کردن است و اسم مصدری است که از ریشه فعل پاییدن گرفته شده‌است.

کشورهای فاقد سلاح هسته‌ای، براساس پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای یا NPT (ماده ۳، بند ۱) متعهد شده‌اند پس از مذاکره با آژانس، تدابیر پادمان‌ها (Safeguards) را بپذیرند که نشان‌دهنده «تایید پایبندی آن کشور به تعهدات خود در قبال این پیمان با هدف جلوگیری از تبدیل مصارف صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای به استفاده‌های تسلیحاتی هسته‌ای یا ابزارهای انفجاری هسته‌ای» باشد.

جزئیات تدابیر پادمان‌های مقرر در این ماده، در سند دیگری تحت عنوان «مقررات موافقت‌نامه پادمان‌ها» (CSA یا Comprehensive Safeguards Agreement) تدوین شده‌است. ایران در دی‌ماه ۱۳۴۸ این تعهدات را پذیرفته‌‌است. این تعهدات غیر از پایبندی به پروتکل الحاقی است که جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۲ آن را پذیرفت و در سال ۱۳۹۹ از آن خارج شد.

بنابراین در اینجا صرفا به آن دسته‌ از فعالیت‌های جمهوری اسلامی که گفته می‌شود تعهدات ایران در NPT را نقض کرده، می‌پردازیم. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در سه گزارش دبیرکل در آبان ۱۴۰۰ یا نوامبر ۲۰۲۱ (GOV/2021/52)، اسفند ۱۴۰۰ یا مارس ۲۰۲۲ (GOV/2022/5) و خرداد ۱۴۰۱ یا مه ۲۰۲۲ (GOV/2022/26) این موارد را مفصلا بررسی کرده‌است. دبیر کل، در مقدمه گزارش آبان ۱۴۰۰ (نوامبر ۲۰۲۱) می‌نویسد:

دبیر کل عمیقاً نگران است که مواد هسته‌ای در سه مکان اعلام‌نشده در ایران وجود داشته و مکان‌های فعلی این مواد هسته‌ای برای آژانس شناخته‌شده نیست. دبیر کل به طور فزاینده‌ای نگران است که حتی پس از گذشت بیش از دو سال، مسائل پادمان‌ها مربوط به چهار مکان در ایران که به آژانس اعلام نشده‌اند، حل‌نشده باقی بماند.

طرح آماد برای ساخت ۵ کلاهک هسته‌ای

شواهد تخلف از تعهدات پادمان‌ها توسط جمهوری اسلامی بعد از برجام آشکار شد. بنابراین این گفته مقامات جمهوری اسلامی که این مسائل در برجام (سال ۲۰۱۵) حل شده‌، وارد نیست.

مهم‌ترین این شواهد، اسناد مربوط به طرح آماد برای ساخت ۵ کلاهک هسته‌ای زیر نظر محسن فخری‌زاده، معاون وقت وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بود. در گزارش‌های سازمان ملل، پیش از برجام از او به‌عنوان مرد مرموز برنامه هسته‌ای ایران یاد شده‌بود که در آذر ۱۳۹۹ به‌دست موساد ترور شد.

این شواهد نخستین بار در تاریخ ۳۰ آوریل ۲۰۱۸ (۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۷) توسط بنیامین نتانیاهو رونمایی شد. او مدعی شد این مدارک را موساد در شب ۳۱ ژانویه ۲۰۱۸ (۱۱ بهمن ۱۳۹۶) از انبار آرشیو هسته‌ای جمهوری اسلامی در شور آباد خارج کرده‌است. اصالت اغلب اسناد نشان داده‌شده توسط نتانیاهو به طور تلویحی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی تایید شده‌اند.

مقامات رسمی جمهوری اسلامی، هرگز رسما حاضر به تایید مسايل پادمان‌ها نشده و قبل از برجام از  «ابعاد احتمالی نظامی» (PMD یا Possible Military Dimension) با عنوان «مطالعات ادعایی» یاد می‌کردند و پس از انتشار اسناد آرشیو هسته‌ای از عنوان «ادعای جعلی» برای این موارد یاد می‌کنند.

در گزارش پیش‌رو، فکت‌نامه از گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) درباره ایران و تحلیل‌ها و تصاویر موسسه علوم و امنیت بین‌الملل (The Good ISIS) بر گزارش‌های آژانس استفاده کرده‌است. این گزارش‌ها براساس اسناد آرشیو هسته‌ای که اصالت آنها را آژانس تایید کرده، تدوین شده‌اند.

مکان ۱: انبار تورقوز آباد

مکان اول یک انبار در فضای باز در منطقه تورقوزآباد تهران است که کانتینرهای بار و سایر اقلامی را که ظاهراً حاوی تجهیزات و مواد مرتبط با ابعاد نظامی احتمالی هسته‌ای جمهوری اسلامی بودند، در خود جای می‌داد. این انبار با شورآباد که اسناد آرشیو هسته‌ای از آن ربوده شد، فاصله بسیار کمی دارد.

پاکسازی انبار هسته‌ای

سال ۲۰۱۸ (تابستان ۱۳۹۷)، آژانس مشاهده کرد که جمهوری اسلامی درحال پاکسازی این سایت است. تصاویر ماهواره‌ای تجاری این فعالیت را تأیید کردند و برداشت سریع و زودهنگام تمام کانتینرهای حمل‌ونقل و کندن سطح زمین توسط بیل مکانیکی را مستند کردند.

یافته‌های آژانس از انبار تورقوز آباد

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بهمن ماه ۱۳۹۷ درخواست دسترسی به این سایت را داد و از محیط آن نمونه‌هایی را برداشت کرد که حاوی اورانیوم فرآوری‌شده‌ای بود که با هیچ‌کدام از فعالیت‌های تبدیل اورانیوم اعلام شده جمهوری اسلامی مطابقت نداشت (صفحه ۴ گزارش GOV/2021/42 آژانس). در پاورقی صفحه ۵ گزارش سپتامبر ۲۰۲۰ ذکر شده:

ترکیب این ایزوتوپ‌های تغییر یافته، مشابه ذرات موجود در ایران در گذشته است که از اجزای سانتریفیوژ وارداتی [پاکستانی احتمالا از لیبی] سرچشمه گرفته‌بود.

در پاراگراف ۱۱ گزارش اسفند ۱۳۸۶ (GOV/2008/4) این مواد در آزمایشگاهی در نزدیکی میدان ونک گزارش شده و رد آنها در ۲۴ شهریور ۱۳۸۶ در دانشکده فنی (پاراگراف ۲۴ گزارش GOV/2007/58) مشاهده شده‌بود.

این شواهد نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی، علاوه بر مواد و تجهیزات هسته‌ای که در گزارش‌های قبل از برجام به آژانس ارائه کرده‌بود، مواد و تجهیزات دیگری هم در مکان دیگری داشته‌است.

گزارش سپتامبر ۲۰۲۱ (GOV/2021/42) آژانس همچنین شامل جزئیات بیشتری در مورد کانتینرهایی بود که زمانی در سایت حضور داشتند و بیان می‌کرد که نشانه‌هایی وجود دارد که «درون کانتینرهایی که در این مکان انبار شده‌اند مواد و یا تجهیزاتی است که آلودگی هسته‌ای سطح بالایی دارند.»

برخی از کانتینرها در تورقوز آباد، بر اساس آخرین گزارش خرداد ۱۴۰۱ (GOV/2022/26) آژانس، از سایت ورامین، با نام مستعار «کارخانه تهران» (مکان ۳) به این مکان منتقل شده‌بودند. با این حال، فعالیت‌های هسته‌ای انجام شده در ورامین مبدا همه ایزوتوپ‌های اورانیوم تغییر یافته در تورقوزآباد را توضیح نمی‌دهد.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به این نتیجه رسید که این ایزوتوپ‌ها باید از مکان ناشناخته دیگری (یک سایت هسته‌ای که هرگز آشکار نشده است؟) آمده‌ باشند.

مکان ۲: لویزان-شیان

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خلال بازرسی‌های خود در دهه ۱۳۸۰، سندی را در ایران پیدا کرد که شرح نسبتاً مفصلی از مراحل ساخت اجزای یک بمب اورانیومی بسیار غنی شده ارائه می‌کرد (گزارش آبان ۱۳۸۴ GOV/2005/87).

برنامه اصلی تولید سلاح هسته‌ای در تاسیساتی در شرق تهران پی‌گرفته می‌شد. اما بخش تحقیق و توسعه متالورژی اورانیوم در یک سایت مخفی در شیان لویزان زیر نظر مرکز تحقیقات فیزیک (PHRC) ایجاد شده و تحت نظر محسن فخری‌زاده بود. تحقیقات انجام شده در این مکان، بعدا در کارگاه متالورژی اورانیوم شهید محلاتی، در شرق محله حکیمیه تهران، به‌صورت گسترده‌تر پیاده‌سازی شد.

پاک‌سازی سایت شیان لویزان

جمهوری اسلامی این سایت را در سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۳ و با شدت‌گرفتن تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد برنامه مخفی تسلیحاتی هسته‌ای خود ویران کرد‌ه است ولی به‌نظر می‌رسد که مواد هسته‌ای موجود در آن از جمله دیسک‌های فلزی اورانیومی، همان‌هایی است که در آزمایشگاه چندمنظوره جابر ابن حیان (JHL) در مرکز تحقیقات هسته‌ای تهران (TNRC)، توسط سازمان انرژی اتمی ایران گزارش شده‌است (یا دوباره ریخته‌گری شده‌است).

آغازگر نوترونی، چاشنی بمب هسته‌ای

در سایت لویزان، دیسک فلزی برای تولید دوترید اورانیوم (UD3) که نقش آغازگر نوترونی در بمب‌های هسته‌ای دارد، تراشیده می‌شده‌است. در گزارش‌های پیش از برجام، وجود چنین آزمایش‌هایی در این سایت گزارش نشده‌بود و این اطلاعات از اسناد هسته‌ای که توسط اسرائیل از ایران ربوده شد (پروژه ۳/۲۰ در طرح آماد) مشاهده شد.

آژانس در گزارش خرداد ۱۳۹۹ (GOV/2020/26) تاکید کرد که اسناد جدید نشان می‌دهد این فعالیت‌ها با تولید دوترید اورانیوم سازگار است. تولید UD3 به این صورت است که براده‌های فلزی اورانیوم جامد را تحت دمای بالا و فشار کنترل‌شده در معرض گاز دوتریوم (هیدروژن سنگین)‌ قرار می‌دهند. در میان اسناد آرشیو هسته‌ای ایران، تصویری از این تجهیزات و فردی که با دستکش مشغول این کار است (روی یک دیسک فلزی تقریبا ۱۰ کیلوگرمی) کشف شد.

همچنین در آرشیو اسناد هسته‌ای جمهوری اسلامی، اسنادی پیدا شده که تلاش گام‌به‌گام برای تولید UD3، از جمله تمرین سنتز آن با مواد جایگزین را شرح می‌دهد. هنگامی که طرح آماد کوچک‌تر شد پروژه ۳/۲۰ تعطیل شد اما تعدادی از کارکنان پروژه نیاز به «چشمه» داشتند (کلمه رمز برای آغازگر نوترونی دوترید اورانیوم در اسنادی که سال ۲۰۰۹ یعنی ۹ سال قبل از اسناد تورقوز آباد منتشر شده و آژانس تا سال ۲۰۱۸ اصالت آنها را قبول نداشت).

بنابراین حتی در زمانی که جمهوری اسلامی، پروتکل الحاقی را هم پذیرفته بود (سند مربوط به سال ۲۰۰۷ - ۱۳۸۶ است)، آزمایش آغازگر نوترونی (UD3) در جریان بوده‌است. این موضوع اتفاقا می‌تواند کشف اورانیوم توسط آژانس در سال ۲۰۱۵ (پس از برجام) از نمونه‌برداری‌های محیطی انجام‌شده در اتاقک انفجاری قوی پارچین، علی‌رغم تلاش‌های گسترده جمهوری اسلامی برای پاک‌سازی محیط را توضیح دهد.

تست انفجار در سایت پارچین

سایت پارچین، قبل از سال ۱۳۸۳ در آزمایش‌های انفجاری قوی مربوط به توسعه سلاح‌های هسته‌ای (پروژه ۱۱۰ در طرح آماد) نقش کلیدی داشت. تست آغازگر نوترونی در ساختمانی به‌نام طالقان ۱ در تاسیسات پارچین انجام می‌شد.

این محفظه انفجار را دانشمند هسته‌ای شوروی سابق واچسلاو دانیلنکو (Vyacheslav Danilenko) در سال ۱۳۷۸ طراحی کرده‌بود و شبیه به اتاقی است که در عکس‌های آرشیو هسته‌ای جمهوری اسلامی کشف شد. این محفظه می‌تواند انفجارهایی به‌قدرت ۷۰ کیلوگرم TNT را آزمایش کند که برای تست آغازگر نوترونی مناسب است. در اسناد آرشیو هسته‌ای گفته شده محمدمهدی طهرانچی، مسئول این بخش از طرح آماد (پروژه ۳/۳۰) بود.

سرانجام اسفند ۱۴۰۰ (GOV/2022/5) آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داد که استفاده و فرآوری فلز اورانیوم و فعالیت‌های مرتبط در لویزان اعلام نشده و نقض توافقنامه پادمان‌ها با ایران است.

مکان ۳: کارخانه تهران

کارخانه تهران، تاسیسات آزمایشی مخفی تبدیل اورانیوم در طرح آماد بود. این مکان تا پیش از لو رفتن اسناد آرشیو هسته‌ای، شناخته نشده‌بود.

کارخانه تهران (پروژه ۵ در طرح آماد) در روستای مبارکیه در ۳۰ کیلومتری جنوب شرق ورامین (عرض: 35.07817 شمالی، طول: 051.78337 شرقی) در جوار جاده ورامین به پارک ملی کویر و در میان زمین‌های کشاورزی قرار دارد. این مکان از طریق اتوبان قم-گرمسار، حدود ۱۰۰ کیلومتر تا تاسیسات غنی‌سازی فردو (پروژه ۴ یا الغدیر در طرح آماد) فاصله دارد.

آژانس در گزارش شهریور ۱۴۰۰ (GOV/2021/42) شواهد مبنی بر اینکه ایران از این سایت برای «استفاده احتمالی یا ذخیره‌سازی مواد هسته‌ای و یا انجام فعالیت‌های مرتبط با هسته‌ای، از جمله فعالیت‌های تحقیق و توسعه مرتبط با چرخه سوخت هسته‌ای» استفاده کرده را تایید کرد و در گزارش خرداد ۱۴۰۱ (GOV/2022/26) ذکر کرد:

این مکان برای  برای فرآوری و آسیاب سنگ معدن اورانیوم و تبدیل به اکسید اورانیوم و احتمالا در مقیاس آزمایشگاهی به UF4 و UF6 بود که بین سال‌های ۱۹۹۹ (۱۳۷۸) و ۲۰۰۳ (۱۳۸۲) استفاده می‌شد. ایران در سال ۱۳۸۳ این سایت را تخریب کرده است.

آژانس در گزارش شهریور ۱۴۰۰ اطلاعات بیشتری هم منتشر کرد از جمله اینکه جمهوری اسلامی کانتینرها را در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳) از سایت خارج کرد و «نشانه‌هایی وجود دارد که با تأیید نتایج تجزیه و تحلیل نمونه‌های زیست‌محیطی، نشان می‌دهد کانتینرهایی که از مکان ۳ منتقل شده‌اند، همان‌هایی هستند که در مکان ۱ (انبار تورقوز آباد) حضور داشته‌اند.»

جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۲ و پیش از تخریب این سایت، وجود هرگونه تاسیساتی از این نوع را در ایران رد کرده‌بود (GOV/2003/75).

پایلوت فرآوری اورانیوم برای غنی‌سازی

این تاسیسات (پروژه ۵) مسئول تولید هگزا فلوراید اورانیوم در زنجیره‌ای از چرخه سوخت هسته‌ای بود. در این فعالیت‌ها دی‌اکسید اورانیوم (UO2) با موادی مثل اسید فلوئوریدریک (HF) و گاز فلوئور (F2)   ترکیب شده و به تترا فلوراید اورانیوم (UF4 - نمک سبز) و در نهایت به هگزا فلوراید اورانیوم (UF6) تبدیل می‌شود که خوراک آبشارهای سانتریفیوژ برای غنی‌سازی است. 

در اسناد آرشیو هسته‌ای، سندی پیدا شده که نقشه یک کارخانه بزرگ‌تر به‌ نام «کارخانه جدید تهران» است که در حقیقت این تجهیزات، پایلوت و نمونه اولیه آن بوده است. به‌نظر می‌رسد این کارخانه هیچ‌وقت ساخته نشده‌است.

مکان ۴: سایت مریوان در آباده (استان فارس)

مکان شماره ۴، سایت مخفی با نام مریوان، در شمال شهر آباده در استان فارس (عرض: 31.3700546 شمالی، طول: 052.5551105 شرقی) یکی دیگر از تاسیسات طرح آماد است که در آرشیو هسته‌ای شناسایی شده‌است.

آژانس در گزارش‌های خود آورده که در این منطقه «جایی که ممکن است آزمایش مواد منفجره معمولی در فضای باز انجام شده‌باشد… نشانه‌های آزمایش محافظ برای آماده‌سازی استفاده از آشکارسازهای نوترونی را پیدا کرده‌است.»

آژانس در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که این طراحی، کار واچسلاو دانیلنکو است. همان فردی که گفته شده طراح اتاق انفجار پارچین (GOV/2011/65) نیز بوده‌است:

آژانس نشانه‌های قوی دارد مبنی بر اینکه توسعه سیستم شروع انفجار قوی توسط ایران و توسعه پیکربندی تشخیصی [اندازه‌گیری جبهه موج] با سرعت بالا که برای نظارت بر آزمایش‌های مرتبط استفاده می‌شود، با کمک یک متخصص خارجی صورت گرفته است. اما یکی از کشورهای عضو [روسیه] به آژانس اطلاع داده که [این متخصص] بیشتر دوران حرفه‌ای کار خود با این فناوری را در برنامه تسلیحات هسته‌ای کشور مبدا خود گذرانده‌است.

آزمایش سرد بمب هسته‌ای 

آژانس در گزارش شهریور ۱۴۰۰ (GOV/2021/42) ذکر کرده است که جمهوری اسلامی ایران علاوه بر توضیح درباره حضور اورانیوم، باید در مورد «منبع نوترون‌هایی که آشکارسازهای نوترونی اندازه‌گیری می‌کردند» در این مکان نیز پاسخ دهد. جمهوری اسلامی فقط اطلاعات غیر مستند درباره فعالیت‌ها ارائه کرده‌است.

منبع احتمالی نوترون‌ها ممکن است یک آغازگر نوترونی باشد که در مرکز یک سیستم انفجاری قوی (بمب هسته‌ای) که فاقد مواد شکافت‌پذیر بوده، قرار گرفته است. هنگامی که سیستم منفجر می‌شود، فشردگی درونی ناشی از ماده منفجره قوی، مرکز بمب را که آغازگر نوترونی در آن قرار دارد، فشرده می‌کند و باعث ایجاد همجوشی دوتریوم می‌شود و در نتیجه جهش نوترون‌ها آغاز شده و با برخورد به ماده شکافت‌پذیر (اورانیوم غنی‌شده در اطراف) واکنش زنجیره‌ای شکافت آغاز می‌شود (بمب منفجر می‌شود).

چنین آزمایش‌هایی در مراحل پایانی برای تست بمب اتمی انجام می‌شود و به آن «آزمایش سرد» می‌گویند.

در هیچ بخش دیگری از فناوری هسته‌ای به چنین آزمایش‌هایی نیاز نیست. زیرا در استفاده صلح‌آمیز هسته‌ای در راکتورها، اصولا انتشار نوترون کاملا در شرایط کنترل‌شده انجام می‌شود. مثلا در راکتورهای آب سبک، با فرو بردن میله‌های سوخت درون قلب راکتور، فرآیند شکافت کنترل می‌شود. فقط در انفجار بمب که نیاز به فرآیند شکافت زنجیره‌ای با شدت بالاست، از این منابع نوترونی استفاده می‌شود.

پاک‌سازی سایت مریوان

از تابستان ۱۳۹۸ به بعد، «آژانس از طریق تصاویر ماهواره‌ای تجاری، فعالیت‌هایی برای پاک‌سازی منطقه، از جمله تخریب ساختمان‌ها را مشاهده کرده است».

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارتباطی بین سایت مریوان و انبار تورقوز آباد کشف کرده‌است:

بر اساس تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای تجاری موجود، کامیون‌های مشاهده‌شده در سایت مریوان و انبار تورقوز آباد بین اواسط ژوئیه تا اواسط آگوست ۲۰۱۸ (تابستان سال ۱۳۹۷) ویژگی‌های مشابهی دارند.»

سایت مریوان درست پس از آشکار شدن نتایج نمونه‌برداری از تورقوز آباد توسط آژانس، تخریب شد. آژانس نتیجه‌گیری کرد:

تحلیل تمام اطلاعات مربوط به پادمان‌های موجود در اختیار آژانس مربوط به «مریوان» با انجام آزمایش‌های انفجاری با سپر محافظ در آماده‌سازی برای استفاده از آشکارسازهای نوترونی مطابقت دارد.

به این ترتیب، جمهوری اسلامی یکی از مهم‌ترین مراحل پایانی ساخت بمب اتم با تست سرد را انجام داده است. اینکه نتیجه این آزمایش چه بوده و آیا آغازگر نوترونی توانسته جبهه موج متقارنی درست کند که در صورت تست گرم (آزمایش بمب اتمی) درست عمل کند، معلوم نیست.

نتیجه‌گیری‌های آژانس در آخرین گزارش‌های پادمان‌های ایران

شواهد نشان می‌دهد که ایران در اوایل دهه ۱۳۸۰، تعهدات خود در عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای (به‌خصوص ماده ۳، بند ۱ NPT) را به شکلی قابل توجه‌تری از آنچه که پیش از برجام درک می‌شد، نقض کرده‌است.

در زمان برجام هنوز ابعاد این فعالیت‌ها برای جامعه جهانی شناخته‌شده نبود. احتمالا کشورهای ۱+۵ تصوری از میزان پیشرفت جمهوری اسلامی در دستیابی به بمب اتم نداشتند. برای همین در آن زمان مساله پادمان‌ها و ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی (PMD) به صورت سیاسی جمع شد.

اما اسناد شورآباد علاوه بر آشکارکردن مکان‌هایی که پیش از این شناخته‌شده نبودند، تجهیزات و امکاناتی را آشکار کرد که احتمال نزدیک شدن جمهوری اسلامی را به تست گرم بمب اتم را تقویت می‌کند. احتمالا تجهیزات دیگری در انبار تورقوز آباد وجود داشته که هم‌اکنون توسط جمهوری اسلامی به مکان نامعلوم دیگری منتقل شده‌است.

هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد ایران از هدف خود برای ساخت سلاح هسته‌ای دست کشیده است، فقط پذیرفته است که پروژه‌ها و برنامه‌هایش در قفسه گذاشته شده‌است.

به‌نظر می‌رسد بررسی سایت پارچین و سایت مریوان و مصاحبه با پژوهشگران ایرانی همکار در طرح سپند به‌خصوص محمدمهدی طهرانچی که تصویرش در کنار تجهیزات اتاقک انفجار آغازگر نوترونی (به‌عنوان پیچیده‌ترین بخش از بمب اتمی) مشاهده‌شده، می‌تواند گام بعدی آژانس پیش از هر نوع توافق هسته‌ای کشورهای ۱+۵ با جمهوری اسلامی ایران باشد.

در هفته‌های گذشته، در گیر و دار مذاکرات احیای برجام، اختلاف نظر درباره مساله «پادمان‌ها» زیاد مطرح شده است. ایران مصرانه خواستار حل و فصل مساله «پادمان‌ها» در توافق احتمالی است.  ابراهیم رئیسی می‌گوید: «وقتی حرف از مذاکره است، باید تمامی موضوعات پادمانی حل‌وفصل شود. بدون حل‌وفصل مسائل پادمانی، سخن از توافق معنا ندارد.»

از سوی دیگر رافائل گروسی، دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای می‌گوید: «قطعا بدون دریافت پاسخ معتبر از ایران، پرونده تحقیقات را نمی‌بندم… این ایده که ما به صورت سیاسی تحقیقات‌مان را متوقف کنیم، برایمان غیر قابل‌قبول است.»

اما پادمان‌ها چیستند؟ 

مقررات پادمان‌ها، مجموعه تعهدات کشورهای امضا کننده معاهده عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای است که نشان‌دهنده «تایید پایبندی آن کشور به تعهدات خود در قبال این پیمان با هدف جلوگیری از تبدیل مصارف صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای به استفاده‌های تسلیحاتی هسته‌ای یا ابزارهای انفجاری هسته‌ای» است.

تا آنجایی که گزارش‌های آژانس نشان می‌هد، محور مسايل پادمان‌های سوالات آژانس درباره چهار مکان است:

یک، انبار اتمی تورقوز آباد: در این مکان، تجهیزات باقی‌مانده از پروژه آماد (ساخت ۵ کلاهک هسته‌ای) مخفی شده‌بود. آژانس می‌گوید در این مکان ایزوتوپ‌هایی از اورانیوم را کشف کرده که باید از مکان ناشناخته دیگری (یک سایت هسته‌ای که هرگز آشکار نشده است) آمده‌باشند.

دو، کارگاه متالورژی اورانیوم شیان لویزان: آژانس می‌گوید در این مکان، اورانیوم به‌صورت براده برای تولید دوترید اورانیوم که چاشنی بمب هسته‌ای (آغازگر نوترونی) است، تولید شده‌است.

سه، کارخانه فرآوری اورانیوم تهران: در این کارگاه که در جنوب ورامین قرار دارد، سنگ اورانیوم به صورت گاز فلوراید اورانیوم در می‌آمد تا آماده غنی‌سازی در سانتریفیوژ شود. جمهوری اسلامی تا پیش از این اسناد هرگونه وجود چنین تاسیساتی را تکذیب می‌کرد. آژانس می‌گوید در این سایت که هم‌اکنون به‌صورت دامداری درآمده، اورانیوم کشف شده است.

چهار، سایت تست انفجار مریوان در آباده: در شمال شهر آباده در استان فارس، انفجار چاشنی نوترونی انجام شده و آژانس می‌گوید شواهد این انفجار و آثار آن هنوز در محیط وجود دارد.

جمهوری اسلامی می‌گوید ابهامات مطرح شده درباره این چهار مکان، مربوط به پیش از سال ۱۳۹۴ و توافق برجام است و طرح آنها در مذاکرات جدید موضوعیت ندارد، اما طرف مقابل می‌گوید، اسناد تازه‌ای که بعد از توافق به دست آمده، ابهامات تازه‌ای را به وجود آورده که در مذاکرات پیش از سال ۱۳۹۴ ابعاد آن برای جامعه جهانی شناخته‌شده نبود. به این معنی که کشورهای ۱+۵ تصوری از میزان پیشرفت جمهوری اسلامی در دستیابی به بمب اتم نداشتند. برای همین در آن زمان مساله پادمان‌ها و ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی (PMD) به صورت سیاسی جمع شد. اما اسناد آرشیو هسته‌ای علاوه بر آشکارکردن مکان‌هایی که پیش از این شناخته‌شده نبودند، تجهیزات و امکاناتی را آشکار می‌کند که احتمال نزدیک شدن جمهوری اسلامی، به تست گرم بمب اتم را تقویت می‌کند.