ادعای نادرست سخنگوی سازمان انرژی اتمی در مورد آزمایش مریوان

بهروز بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، روز سه‌شنبه ۲۳ اسفند ۱۴۰۱ در نشستی درباره مسائل هسته‌ای ایران، درباره آزمایش در سایت هسته‌ای مریوان (شمال شهر آباده، استان فارس) گفت:

قرار بوده درباره رد مواد در این منطقه از ما سوال کنند اما بعد که آمدند به جای موضوع و سوال اصلی به مسائل دیگر پرداختند که اصل بحث ما با آنها بر سر همین است؛ شما به سوال‌تان بپردازید به مسائل دیگر چه کار دارید.
در حال حاضر بحث ما در این مکان درباره اورانیوم ۲۳۶ است که در آنجا ردگیری شده‌است. ما گفتیم اینها موادی است که از سال ها قبل در زمان شوروی توسط شرکتی که در آنجا فعالیت می‌کرده آمده‌است. رفتند و پرسیدند که البته نمی‌دانیم از چه کسی یا با چه کسانی و پاسخ آوردند که کسی از این چیزی که ما می‌گوییم خبر ندارد.
اورانیوم ۲۳۶ موادی است که از بازفراوری سوخت مصرف شده به دست می آید و این در صورتی امکان دارد که ما یک تاسیسات عظیمی از بازفراوری را داشته باشم که اساسا نداریم از این رو موضوع کاملاً روشن است.

فکت‌نامه پیش از این در گزارش مفصلی همه موارد اختلاف نظرهای پادمانی بین جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بررسی کرده‌بود. از جمله این موارد، آزمایش «مریوان» در آباده فارس بود. در آن گزارش شواهدی عرضه شد که نشان می‌دهد اظهارات اخیر کمالوندی «نادرست» است. در اینجا آن موارد را بررسی می‌کنیم.

۱) ادعای: «به مسائل دیگر چه کار دارید؟»

این ادعا نادرست است. در حقیقت جمهوری اسلامی به آژانس تعهد داده که آن نهاد به همه این مسائل (به اصطلاح «عدم اشاعه‌ای») کار داشته‌باشد.

کشورهای فاقد سلاح هسته‌ای، براساس پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای یا NPT (ماده ۳، بند ۱) متعهد شده‌اند پس از مذاکره با آژانس، تدابیر پادمان‌ها (Safeguards) را بپذیرند که نشان‌دهنده «تایید پایبندی آن کشور به تعهدات خود در قبال این پیمان با هدف جلوگیری از تبدیل مصارف صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای به استفاده‌های تسلیحاتی هسته‌ای یا ابزارهای انفجاری هسته‌ای» باشد.

جزئیات تدابیر پادمان‌های مقرر در این ماده، در سند دیگری تحت عنوان «مقررات موافقت‌نامه پادمان‌ها» (CSA یا Comprehensive Safeguards Agreement) تدوین شده‌است. ایران در دی‌ماه ۱۳۴۸ این تعهدات را پذیرفته‌‌است. این تعهدات غیر از پایبندی به پروتکل الحاقی است که جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۲ آن را پذیرفت و در سال ۱۳۹۹ از آن خارج شد.

۲) ادعای: «کار شوروی بوده»

این ادعا را هم آژانس بررسی کرده و رد کرده‌است.

سایت مخفی آزمایش مریوان، در شمال شهر آباده در استان فارس (عرض: 31.3700546 شمالی، طول: 052.5551105 شرقی) یکی از تاسیسات طرح آماد است که در اسناد منتشر شده از آرشیو هسته‌ای (در نزدیکی انبار تورقوزآباد) شناسایی شد.

آژانس در گزارش شهریور ۱۴۰۰ (GOV/2021/42) ذکر کرده است که جمهوری اسلامی ایران علاوه بر توضیح درباره حضور اورانیوم، باید در مورد «منبع نوترون‌هایی که آشکارسازهای نوترونی اندازه‌گیری می‌کردند» در این مکان نیز پاسخ دهد. جمهوری اسلامی فقط اطلاعات غیر مستند درباره فعالیت‌ها ارائه کرده‌است.

جالب اینجاست که کمالوندی هم در صحبت‌های اخیر این موضوع را تلویحا تایید کرده و می‌گوید: «رفتند و پرسیدند که البته نمی‌دانیم از چه کسی یا با چه کسانی و پاسخ آوردند که کسی از این چیزی که ما می‌گوییم خبر ندارد.»

در سایت مریوان چه چیزی تست شده؟

مطابق اسناد آرشیو هسته‌ای جمهوری اسلامی، در سایت مریوان چهار آزمایش انجام شده‌است؛ دو آزمایش در اسفند ۱۳۸۱ و و دو آزمایش در فروردین ۱۳۸۲). 

(منبع تصاویر آرشیو هسته‌ای: کتاب Iran's Perilous Pursuit of Nuclear Weapon نوشته دیوید آلبرایت و سارا بورکارد، فصل ۴، صفحات ۷۵ تا ۱۳۲)

همان‌طور که در گزارش پیشین فکت‌نامه هم اشاره شده‌بود در یکی از این دسته آزمایش‌ها مولد موج شوک تست شده‌بود. آژانس در گزارش GOV/2011/65 آورده‌بود:

آژانس نشانه‌های قوی دارد مبنی بر اینکه توسعه سیستم شروع انفجار قوی توسط ایران و توسعه پیکربندی تشخیصی [اندازه‌گیری جبهه موج] با سرعت بالا که برای نظارت بر آزمایش‌های مرتبط استفاده می‌شود، با کمک یک متخصص خارجی صورت گرفته‌است.

این آزمون‌ها برای این انجام می‌شود که پس از انفجار چاشنی، موج انفجاری به‌طور کاملا متقارن در بمب توزیع شود و اورانیوم شکافت‌پذیر با جبهه موج متقارنی مواجه شود وگرنه انفجار هسته‌ای صورت نمی‌گیرد. با این‌حال این موضوع مسکوت بود تا اینکه سرانجام در اسناد آرشیو هسته‌ای جمهوری اسلامی این دو تصویر دیده‌شد:

در دسته دیگری از این آزمایش‌ها که شرح مفصل آن هم در گزارش پیشین فکت‌نامه آمده، آشکارسازهای نوترونی تست شده‌بود (گزارش GOV/2020/30). تصاویر زیر هم از آن آزمایش در آرشیو هسته‌ای جمهوری اسلامی کشف شد:

هر دو این آزمایش‌ها، به‌خصوص آشکارسازهای نوترونی آخرین گام‌ها پیش از انجام «تست سرد» بمب اتمی است. در این تست همه بمب آزمایش می‌شود اما به‌جای ماده شکافت‌پذیر از مواد دیگری استفاده می‌شود.

پاک‌سازی سایت مریوان

آزمایش‌های سایت در سال ۱۳۸۲ متوقف شد و یک سال بعد، محل آزمایش که ۱/۵ کیلومتر از تاسیسات اصلی فاصله داشت، پاک‌سازی شد.

اما پس از اینکه آرشیو هسته‌ای به سرقت رفت و به‌دست اسرائیل افتاد، بار دیگر در تابستان ۱۳۹۸ جمهوری اسلامی به سراغ این سایت رفت و قسمت تاسیسات اصلی آن را هم تخریب کرد تا ردی بر جای نماند. این تخریب تا سال ۱۴۰۰ هم ادامه داشت.

بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، در نشستی درباره مسائل هسته‌ای ایران، درباره آزمایش در سایت هسته‌ای مریوان (شمال شهر آباده، استان فارس) گفت: «ما [به آژانس] گفتیم اینها موادی است که از سال‌ها قبل در زمان شوروی توسط شرکتی که در آنجا فعالیت می‌کرده آمده‌است. رفتند و پرسیدند که البته نمی‌دانیم از چه کسی یا با چه کسانی و پاسخ آوردند که کسی از این چیزی که ما می‌گوییم خبر ندارد.»

براساس اسناد آرشیو هسته‌ای جمهوری اسلامی که اصالت آن برای آژانس محرز شده‌است:

1. در این مکان در اسفند ۱۱۳۸۱ و فروردین ۱۳۸۲ در مجموع چهار آزمایش هسته‌ای (بدون مواد شکافت‌پذیر) انجام شده‌است.
2. در یک دسته از این آزمایش‌ها، مولد موج شوک تست شده‌است. وقتی چاشنی بمب اتمی منفجر می‌شود، باید یک موج شوک متقارن ایجاد کند. تصاویر تجهیزات آزمایشی برای اندازه‌گیری این موج شوک از روی طراحی یک دانشمند شوروی، در این مکان، در آرشیو هسته ای کشف شده‌است.
3. در این مکان آشکارسازهای نوترونی تست شده‌اند و تصاویر آن تست و اثر انفجاری آنها در آرشیو هسته‌ای جمهوری اسلامی، کشف شده‌است.

بنابراین شواهد، نشان می‌دهد که ادعای سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران مبنی بر اینکه «رد مواد هسته‌ای در سایت مریوان] از زمان شوروی توسط شرکتی که در آنجا فعالیت می­‌کرده آمده‌است» نادرست است.