از انفجارهای گرگان چه می‌دانیم؟

حدود ساعت ۹ صبح روز دوشنبه ۲۷ شهریور ۱۴۰۲، صدای یک انفجار مهیب در شهر گرگان طنین‌انداز شد و جسم ناشناسی در چهارراه استاندارد گرگان سقوط کرد و به چند مغازه و خودرو نیز آسیب رساند.

هم‌زمان چند انفجار دیگر در نقاط مختلف شهر گرگان رخ داد و به چند نقطه از جمله منازل مسکونی آسیب رساند. در برخی گزارش‌ها تعداد انفجارها در شهر گرگان هشت مورد گفته شده‌است.

تصاویری از سطح شهر منتشر شد که گستره انفجارها در شهر و فاصله آنها از هم را نشان می‌دهد.

اعلام این خبر به همراه موجی از اطلاعات و اخبار نادرست درباره منشا این انفجارها برای ساعاتی، افکار عمومی و شبکه‌های اجتماعی را درگیر کرد. ابتدا گفته‌شده که این یک عملیات پهپادی بوده، اما مقامات مختلف در استانداری گلستان، با حضور در محل برخورد یکی از این قطعات، ضمن رد شایعات، اعلام کردند که این مساله در دست بررسی است.

ساعاتی بعد، سرتیپ پاسدار رضا طلایی‌نیک سخنگوی وزارت دفاع جمهوری اسلامی در مصاحبه تلویزیونی گفت:

فرایند آزمایش تحقیقاتی سامانه‌های آفندی و پهپادی که در منطقه کویری انجام می‌شود امری سابقه‌دار است. یکی از سامانه‌ها که در فرایند آزمون و تحقیقات بوده دچار نقص فنی می‌شود و با انحراف از مسیر اصلی متلاشی می‌شود و قطعاتی از این سامانه متلاشی شده در مناطقی از شهر گرگان سقوط کرده و فرود آمده‌است.
تیم‌های امدادی و عملیاتی مربوطه در حال جمع‌آوری این قطعات فرود آمده و سقوط کرده هستند. ضمن قدردانی از اهالی گرگان انتظار داریم که اگر قطعات باقیمانده‌ای را مشاهده کردند از دستکاری یا جابجایی آنها خودداری کنند تا تیم‌های امدادی و عملیاتی که در حال جمع‌آوری هستند، بتوانند وظایف امدادی و جمع‌آوری این قطعات سقوط کرده را در اسرع وقت به اتمام برساند.

این گفته‌ها به اندازه کافی دقیق نیست که بتوان از جزییات دقیق ماهیت انفجارها سر درآورد. اما در تصاویری که مردم محلی در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند، زوایای مختلف اجسام سقوط کرده در محل انفجارها را می‌توان بررسی کرد. از  آنها با موشک‌ها و کلاهک‌های موجود در زرادخانه بالستیک جمهوری اسلامی می‌توان بخش‌هایی از «سامانه‌ای که در فرآیند آزمون و تحقیقات» بوده را بهتر شناخت که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

چه موشکی آزمایش شده‌است؟

در ادبیات رسانه‌ای جمهوری اسلامی، منظور از «سامانه‌های آفندی» موشک‌های بالستیک میان‌برد است. ساعاتی بعد ویدیوی دیگری منتشر شد که قطعه‌ای شبیه کپسول سوخت مایع را نشان می‌داد که در منطقه‌ای با پوشش جنگلی سقوط کرده‌بود. ادعا شده که این تصاویر از جنگل نومل در ۱۴ کیلومتری گرگان است.

دو قطعه در تصاویر دیده می‌شود که نشان می‌دهد موشک بالستیکی که دچار مشکل شده، از نوع سوخت مایع خانواده شهاب است. قطعاتی که در دو تصویر زیر دیده می‌شود، پیش‌تر در کپسول‌های نگه‌داری سوخت مایع موشک‌های شهاب دیده شده‌بود. سوخت مایع، مواد به‌شدت اشتعال‌زایی هستند که موتور پیشران موشک را به حرکت در می‌آورند. غیر از سوخت مایع، جمهوری اسلامی موشک سوخت جامد هم دارد که قطعاتش با قطعاتی که در گرگان سقوط کرده‌اند، متفاوت است.

شباهت‌هایی در بدنه خارجی کپسول سوخت مایع پیدا شده در مناطق جنگلی گرگان با موشک‌های قیام و برکان 2H انصارالله (حوثی) در حملات جنوب عربستان، جده و آرامکو مشاهده می‌شود که دقیقا مشابه قیام است. بدنه مرحله اول، با باقی‌مانده‌های موشک‌هایی که نیکی هیلی، سفیر وقت ایالات متحده در سازمان ملل در دسامبر ۲۰۱۷ در جده نشان داد همخوانی دارد.

موشک قیام، برگرفته از موشک شهاب ۳ب ساخته شده اما در ابعاد کمی کوچکتر و در زرادخانه بالستیک جمهوری اسلامی، جایگزین شهاب ۲ شده‌است. قیام، یک نمونه بهبود یافته دارد که گاهی قیام ۲ نامیده می‌شود.

علت پراکندگی انفجارها چه بود؟

دقایقی پیش از مصاحبه سخنگوی وزارت دفاع، ایرنا در خبری اختصاصی نوشت:

حادثه‌ای که امروز در شهر گرگان پیش آمده بر اثر تست یک سامانه موشکی مجهز به کلاهک بارشی، توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح رخ داده است.

«کلاهک بارشی» برای موشک‌های ایرانی، پیش از این رونمایی شده‌بود. کلاهک بارشی در حقیقت سرِ جنگی موشک است که در فاز آخر پرواز و در هنگام شیرجه و نزدیک شدن به هدف باز شده و از درونش چندین بمب خارج می‌شود تا محدوده وسیع‌تری را پوشش دهد. این نوع کلاهک‌ها برای حمله به اهدافی مانند پایگاه‌های نظامی و باندهای فرودگاهی که وسعت زیادی دارند کاربرد دارد. 

ارتش جمهوری اسلامی در خرداد ۱۴۰۰ در حضور علی خامنه‌ای، فرمانده کل قوا، تصاویری از کلاهک «زلزال بارشی» را رونمایی کرد. زلزال موشک سوخت جامد است که نمونه معمولی آن دیگر تولید نمی‌شود و بیشتر در سوریه از آن استفاده شده‌بود. اما زلزال بارشی دو نوع کلاهک دارد؛ یکی با چهار بمب ۱۰۰ کیلوگرمی و دیگری با ۳۰ بمب ۱۷ کیلوگرمی.

در بین تصاویر شهر گرگان، قطعاتی شبیه نمونه مهمات ۱۷ کیلوگرمی هم مشاهده شد:

در ویدیو زیر، نحوه عمل درست کلاهک بارشی زلزال نشان داده می‌شود. واضح است که گستره عمل مهمات در تست زیر، بسیار کمتر از پراکندگی آنها در سطح شهر گرگان است.

بنابراین، بروز خطا در تست موشکی مشابه زلزال بارشی، می‌تواند عامل چنین اتفاقی باشد. 

ممکن است این آزمایش، مربوط به کلاهکی بارشی مشابه زلزال روی موشک کلاس قیام باشد.

همچنین در تصاویر دو قطعه کانکتور (یکی در چهارراه استاندارد و دیگری در جنگل) دیده می‌شود.

اصلاح و به‌روز رسانی

روز ۲۹ شهریور ۱۴۰۲، ویدیوی جدیدی منتشر شد، که از زاویه دیگری، یکی از قطعات سقوط کرده در جنگل را نشان می‌داد.

روی این قطعه، شماره سریال VMR C007 دیده می‌شود. از قضا یک ماه پیش، در روز  ۳۱ مرداد که روز صنایع دفاعی نامیده شده، وزارت دفاع، تعدادی موشک و پهپاد را به نیروی هوافضای سپاه تحویل داد. این خبر با عنوان «الحاق انبوه موشک‌های خرمشهر و حاج قاسم به سپاه» اعلام شد و تصویر یکی از اقلامی که نمایش داده‌شد، شش عدد موشک خرمشهر با شماره سریال MXR C001–6 بود.

همان طور که در تصاویر جدول زرادخانه بالستیک جمهوری اسلامی (در بالای همین مطلب) دیده می‌شود، قطر موشک خرمشهر، از موشک قیام بیشتر است و همین موضوع باعث می‌شود که برد بیشتری داشته‌باشد. تصاویر اخیر نشان می‌دهد که سایز این موشک سقوط کرده در گرگان بیشتر از قیام است.

هر دو موشک قیام و خرمشهر، سوخت مایع هستند. خرمشهر، از روی موشک موسودان (Musudan BM-25) کره شمالی توسعه پیدا کرده که آن هم از روی موشک R-27 Zyb اتحاد شوروی ساخته شده‌است.

در خرداد ۱۴۰۲، حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه درباره نسل چهارم موشک‌های خرمشهر (خیبر) گفته بود: «این موشک قادر است ۸۰ هدف را مورد اصابت قرار دهد» که اشاره به همین کلاهک بارشی دارد.

بنابراین آزمایش موشکی وزارت دفاع که شکست خورده و بقایای آن در گرگان سقوط کردند، احتمالا موشک «خرمشهر ۴» بوده‌است.

صبح روز دوشنبه ۲۷ شهریور ۱۴۰۲، بعد از یک انفجار جسم ناشناسی در چهارراه استاندارد گرگان سقوط کرد و به چند مغازه و خودرو نیز آسیب رساند. هم‌زمان چند انفجار دیگر در نقاط مختلف این شهر رخ داد و به چند نقطه از جمله منازل مسکونی آسیب رساند. در برخی گزارش‌ها تعداد انفجارها در شهر گرگان هشت مورد گفته شده‌است.

در همان لحظات ابتدایی موجی از اطلاعات پراکنده و مغشوش از سوی افراد مختلف گمانه‌های زیادی از حمله پهپادی تا انفجار موشک عمل‌نکرده را مطرح کرد. سرانجام ساعاتی بعد، سخنگوی وزارت دفاع در واکنش اعلام کرد در فرآیند آزمایش تحقیقاتی سامانه‌های آفندی و پهپادی در منطقه کویری، یکی از سامانه‌ها که در فرایند آزمون و تحقیقات بوده دچار نقص فنی شده‌است. بدنه مرحله اول و مخازن سوخت مایع در تصاویر منتشر شده از گرگان با باقی‌مانده‌های موشک‌های قیام و برکان 2H انصارالله همخوانی دارد.

ایرنا هم در خبری اختصاصی نوشت حادثه‌ای که امروز در شهر گرگان پیش آمده بر اثر تست یک سامانه موشکی مجهز به کلاهک بارشی، رخ داده است. وزارت دفاع پیش از این از کلاهک «زلزال بارشی» رونمایی کرده که البته موشک سوخت جامد است. نمونه معمولی آن دیگر تولید نمی‌شود و بیشتر در سوریه از آن استفاده شده‌بود. کلاهک زلزال بارشی در فاز آخر پرواز و در هنگام شیرجه و نزدیک شدن به هدف، باز و از درونش چندین بمب خارج می‌شود.

دو نوع کلاهک برای زلزال بارشی توسعه داده شده، یکی با چهار بمب ۱۰۰ کیلوگرمی و دیگری با ۳۰ بمب ۱۷ کیلوگرمی. در بین تصاویر شهر گرگان، نمونه مهمات ۱۷ کیلوگرمی مشاهده شد. بنابراین با توجه به شواهد موجود بر اساس تصاویر منتشر شده، نزدیک‌ترین حدس این است که ممکن است این آزمایش، مربوط به کلاهکی بارشی مشابه زلزال باشد که روی موشک سوخت مایع کلاس قیام در حال آزمایش بوده‌است.