ادعای نادرست اعتراف آژانس به جاسوسی از اماکن هسته‌ای ایران

در روزهای اخیر، رسانه‌های نزدیک به جمهوری اسلامی ایران مدعی شدند: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به جاسوسی بازرسانش در ایران اعتراف کرد». این «روایت» ابتدا در خبرگزاری صداوسیما منتشر شد و سپس وب‌سایت‌هایی مانند مهر، اقتصاد آنلاین، خبر فوری و چند رسانه دیگر آن (اینستاگرام، تلگرام) را بازنشر کردند.

ادعا این است که در گزارش فصلی سپتامبر ۲۰۲۵ آژانس که روز چهارشنبه خبرگزاری‌ها به بخش‌هایی از آن دسترسی پیدا کرده‌بودند، آمده که دو بازرس این نهاد اسناد محرمانه‌ای را از تأسیسات فردو خارج کرده‌اند و آژانس به این «جاسوسی» «اعتراف» کرده است. یعنی این ادعا بر دو واژه کلیدی استوار است: «اعتراف» و «جاسوسی». واژه «اعتراف» القا می‌کند که آژانس مرتکب تخلف عمده‌ای شده و اکنون ناچار به اذعان است. واژه «جاسوسی» هم ماهیت اقدام بازرسان را از یک خطای اداری به یک جرم امنیتی با نیت خصمانه تغییر می‌دهد. در واقع، این چارچوب روایی رسانه‌های داخلی، اقدامی که آژانس آن را یک «خطا» نامیده، به یک اقدام توطئه‌آمیز تبدیل می‌کند.

اما متن گزارش آژانس چه می‌گوید؟

بر اساس بخش‌هایی از این گزارش که منابع بین‌المللی مانند آسوشیتدپرس منتشر کرده‌اند، جمهوری اسلامی ایران در ماه اوت ۲۰۲۵ (یک ماه گذشته) انتصاب دو بازرس آژانس را لغو کرده‌است. دلیل رسمی که جمهوری اسلامی ایران به آژانس اعلام کرده، «خطای» این دو بازرس در انتقال اسنادی به وین بوده که باید در فضای کاری آژانس در سایت فردو باقی می‌ماند. آژانس در گزارش خود این رویداد را ثبت کرده اما توضیح داده‌است که این مسئله به معنای نقض محرمانگی یا تهدید امنیتی نیست.

واکنش آژانس به این اتفاق روشن است. آژانس اقدام ایران را «غیرموجه» توصیف کرده و تأکید کرده که اسناد مورد بحث شامل «توصیفاتی از داخل تاسیسات» بوده‌اند اما «محتوایی که امنیت تاسیسات را به خطر بیندازد» نداشته‌اند. مهم‌تر از همه، آژانس صراحتاً اعلام کرده که این موضوع «مصداق نقض محرمانگی نبوده است». هیچ‌یک از این عبارات به «اعتراف» یا «جاسوسی» اشاره ندارد.

بی‌اعتمادسازی افکار عمومی به آژانس

نخستین‌بار نیست که چنین ادعاهایی مطرح می‌شود و بارها افراد و مقاماتی در جمهوری اسلامی ایران ادعای بی‌اعتمادی به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مطرح کرده و به این نهاد به‌عنوان یک «بازوی جاسوسی غرب» برچسب می‌زنند در حالی که آژانس اساسا یک نهاد راستی‌آزمایی است و گزارش‌های فنی براساس فکت‌های قابل راستی‌آزمایی منتشر می‌کند.

برای نمونه، در تیرماه ۱۴۰۴، محمود نبویان، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس، ادعا کرده بود که بازرسان آژانس «ریزتراشه‌های جاسوسی» در کفش‌های خود پنهان کرده‌اند. در سال ۲۰۲۳ نیز لغو گسترده انتصاب بازرسان با واکنش تند مدیرکل آژانس، رافائل گروسی، و کشورهای غربی مواجه شد.

در حالی که رسانه‌های بین‌المللی در گزارش‌های خود درباره گزارش سپتامبر آژانس درباره موضوع لغو انتصاب بازرسان از واژه‌هایی مانند «خطا» و «غیرموجه بودن واکنش ایران» استفاده کرده‌اند. هیچ رسانه معتبر خارجی عبارت «اعتراف به جاسوسی» را به کار نبرده است.

در عرف، «خطا» به یک «اشتباه در انجام رویه معمول» بدون نیت خصمانه اشاره دارد. اما «جاسوسی» در حقوق بین‌الملل به معنای جمع‌آوری پنهانی اطلاعات امنیتی برای طرف ثالث با نیت خصمانه است. هیچ‌یک از عناصر حقوقی جاسوسی در این گزارش وجود ندارد. آژانس صراحتاً تأکید کرده که محرمانگی نقض نشده و امنیت تاسیسات به خطر نیفتاده است.

بنابراین فکت‌نامه به ادعای رسانه‌های داخلی و به‌خصصوص صدا و سیما مبنی بر اعتراف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به جاسوسی بازرسانش از تاسیسات اتمی ایران، نشان نادرست می‌دهد.