آیا نبود زیرساخت‌ها باعث افت کیفیت و سرعت اینترنت در ماه‌های اخیر شده‌است؟

ابراهیم رئیسی روز دوشنبه ۷ شهریور ۱۴۰۱ در نشست خبری به‌مناسبت یک‌سالگی دولت سیزدهم «عدم تکمیل زیرساخت‌ها» را دلیل اصلی مشکلات امروز اینترنت در ایران عنوان کرد:

ایجاد این سرعت و دسترسی (اتصال کسب‌وکارها به فیبر نوری) بسیار مهم است اما نکته مهم‌تر این است که کارهایی باید در سنوات گذشته در حوزه زیرساخت‌ها انجام می‌شد که تامین نشده‌است و اگر این زیرساخت‌ها کامل شده‌بود، امروز شاهد این مشکلات نبودیم و خود آنها هم قبول دارند که این میزان زیرساخت‌ها باید انجام می‌شد که نشده‌است. 

اما کاربران اینترنت در ایران در ماه‌های اخیر با چه مشکلاتی مواجه بوده‌اند؟ آیا واقعا عدم تکمیل زیرساخت‌ها دلیل بروز این مشکلات بوده است؟ در این فکت‌چک قصد داریم با بررسی اختلال‌هایی که کاربران در ماه‌هایی اخیر مواجه بوده‌اند، ادعای ابراهیم رئیسی را راستی‌آزمایی کنیم. 

اختلال‌های اینترنتی در ماه‌های اخیر 

در ماه‌های اخیر کاربران اینترنت در ایران با اختلالات متفاوتی برای  دسترسی به اینترنت مواجه‌بوده‌اند. بر اساس گزارش‌های منتشر شده از وضعیت دسترسی کاربران به اینترنت در ایران عمده‌ترین موارد اختلال در شبکه عبارت بودند از: 

۱- قطع ۲۶ روزه اینترنت: 

در گزارش سایت فیلتربان درباره این اختلال سراسری اینترنت آمده:

«اختلال گسترده و سراسری در اینترنت کشور به مدت ۲۶ روز در اردیبهشت و اختلال‌ها از ۱۶ اردیبهشت در استان خوزستان آغاز شد و به تدریج به دست‌کم ۳۲ استان گسترش یافت. قطع اینترنت و کاهش عمدی سرعت آن همزمان با برخی اعتراضات مردمی به دلیل افزایش قیمت مواد غذایی و فروریختن مرگبار برج ده طبقه متروپل در آبادان که در دست ساختمان بود به وقوع پیوست.»

۲- اختلال در وی‌پی‌ان‌ها و فیلترشکن‌ها

در تیر ۱۴۰۱ مهدی سالم، رئیس وقت مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت ارتباطات در واکنش به اعتراضات کاربران نسبت به ایجاد اختلال در فیلترشکن‌ها گفت:

«ما بخش قابل توجهی از اعتراض‌ها را رصد کرده‌ایم، یک سری شرکت که حالا معتقد به ایجاد اختلال عمدی روی اینترنت هستند، کسانی‌اند که وی‌پی‌ان (VPN) می‌فروشند و فروش وی‌پی‌اِن قانونی نیست. ما ملزم نیستیم کار غیرقانونی گروهی را پوشش دهیم و کاری کنیم که گروهی کار غیرقانونی انجام دهد.»

۳- فعال شدن قفل کودک

در ۲۱ تیر ۱۴۰۱ بسیاری از کاربران اینترنت در ایران متوجه شدند که موتورهای جستجوی گوگل و بینگ، به‌خصوص برای کاربران همراه اول و ایرانسل به صورت ناخواسته در حالت Safe Search قرار گرفته‌است. حسین داوری، کارشناس حوزه امنیت سایبری در باره چگونگی این تغییر گفت: «کنترل این اقدامات احتمالا از لایه‌های بالاتری از شرکت‌های ارائه دهنده اینترنت رخ داده.»

به گفته او اتفاقی که در حال رخ‌دادن است از داخل ایران بوده و به نوعی یک DNS Hijacking رخ داده‌است و الان به جای اینکه شما یک IP مثل ۱۰.۱۰.۳۴.۳۵ دریافت کنید، یک IP از سیستم دستکاری‌شده دریافت می‌کنید که توسط گوگل و بینگ برای مدارس و کودکان در نظر گرفته شده است.

۴- اختلالات در دسترسی به اینستاگرام و توییتر

در ۲۶ مرداد ماه ۱۴۰۱، کابران برخی شبکه‌های مجازی مانند اینستاگرام و توییتر با اختلال گسترده در اتصال به این شبکه‌ها مواجه شدند به نحوی‌که نه تنها پیامک‌های حاوی کد تایید این شبکه‌های اجتماعی به کاربران نمی‌رسید بلکه پیامک‌های دیگری که در آن کلمه Code نوشته شده بود هم فیلتر می‌شدند و به دست کاربران نمی‌رسیدند.

۵- کاهش پهنای باند شبکه‌‌های اجتماعی خارجی

یکی از گلایه‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی در ماه‌های اخیر، سرعت بسیار پایین اینستاگرام بوده‌است. می‌دانیم یکی از اهداف طرح موسوم به صیانت، کاهش پهنای باند خارجی به خصوص پهنای باند مصرفی شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام بوده‌است و از آن به‌عنوان «اعمال خط مشی ترافیکی» (ماده ۱۸ طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی) یاد شده‌است.

اقدامات وزارت ارتباطات در دوره وزارت عیسی زارع‌پور در جهت همین سیاست بوده‌است. این اقدامات تا حدی اثرگذار بوده که تا ۵۰ درصد، دسترسی کاربران در ایران به این شبکه کاهش یافته‌است. 

۶-اختلالات منطقه‌ای: 

علاوه بر آنچه گفته شد کاربران ایرانی در استان‌ها و شهرهای مختلف بارها شاهد قطع و اختلال اینترنت به دلایل فنی هستند. برخی از این اختلالات منطقه‌ای را می‌توانید در اینجا و اینجا و اینجا مرور کنید.

آیا عدم توسعه و تکمیل زیرساخت‌ها باعث این اختلالات شده؟ 

تکمیل زیرساخت‌ها به منظور ارائه خدمات اینترنتی به شهروندان از مهمترین وظایف وزارت ارتباطات و شرکت‌های وابسته آن است. بدیهی است بخشی از اختلال‌ها و قطعی‌ها همواره به علت عدم توسعه، تکمیل و بهینه سازی زیرساخت‌ها رخ داده می‌دهد. اما همان‌گونه که شرح داده شد عمده اختلالاتی که ارتباط کاربران با شبکه را نشانه گرفته عمدتا حاصل دستکاری عمدی شبکه توسط نهادهای بالادستی بوده‌است.

ابراهیم رئیسی می‌گوید: مشکلات موجود در کیفیت اینترنت ایران، نتیجه عدم تکمیل زیرساخت‌ها در دولت‌های گذشته است. 

کاربران ایرانی در ۶ ماه اول سال ۱۴۰۱ انواع متنوعی از اختلالات گسترده را در اتصال به اینترنت، تجربه کرده‌اند. اختلال سراسری ۲۶ روزه اینترنت در اردیبهشت و خرداد، کاهش پهنای باند سرویس‌های خارجی مانند اینستاگرام، قطع و اختلال در وی‌پی‌ان‌ها، فعال کردن قفل کودک و قطع شبکه اینترنت در مناطق مختلف از مهم‌ترین چالش‌های کاربران اینترنت در ایران بوده است.

گرچه تکمیل، نوسازی و به‌روزرسانی زیرساخت‌های سخت افزاری و نرم‌افزاری می‌تواند کیفیت اینترنت را تا حد زیادی افزایش دهد اما واقعیت این است که بخش قابل توجهی از مشکلات کاربران در ماه‌های اخیر حاصل از دستکاری‌های عمدی نهادهای مسئول در فرایند اتصال با شبکه جهانی اطلاعات است.

بنابراین فکت‌نامه به این ادعای ابراهیم رئیسی که گفته اگر زیرساخت‌ها کامل شده‌بود امروز شاهد مشکلات در کیفیت و سرعت اینترنت نبودیم، نشان گمراه‌کننده می‌دهد.