درستی‌سنجی‌های اولین مناظره انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم، ۱۴۰۳
فکت‌نامه در مجموع ۱۳ گفته از نامزدهای انتخاباتی را در اولین مناظره‌ای که روز ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ برگزار شد، به طور همزمان درستی‌سنجی کرد.
از این ۱۳ ادعا، ۷ ادعا نشان «نادرست» گرفتند. سه ادعا «گمراه‌کننده»، دو ادعا «نیمه‌درست» و یک ادعای «شاخ‌دار» بودند.
محمدباقر قالیباف
در دهه ۱۳۹۰ نقدینگی ۲۶ برابر شد.
نادرست
محمدباقر قالیباف رئیس مجلس و نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی در ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ گفت: در دهه ۱۳۹۰ نقدینگی ۲۶ برابر شد.
این گفته نادرست است.
محاسبه داده‌های پولی و بانکی منتشر شده در نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی ایران نشان می‌دهد حجم نقدینگی در دهه ۹۰ حدود ۱۰ برابر رشد کرده است.
نقدینگی در سال ۱۳۹۰ رقم ۳۵۴ هزار میلیارد تومان بود. در سال ۱۳۹۹ این عدد به ۳,۴۷۷ هزار میلیارد تومان افزایش پیدا کرد. به عبارتی در این فاصله نقدینگی ۹/۸ برابر شده است.
اما اگر دهه ۹۰ را سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۰ در نظر بگیریم در این صورت رقم نقدینگی با رشد ۱۰/۵ برابری از ۴۶۱ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۱ به ۴,۸۳۲ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ رسیده است.
محمدباقر قالیباف
در دهه ۹۰ رشد اقتصادی متوسط یک درصد بود.
نیمه‌درست
متوسط رشد اقتصادی ایران در دهه ۱۳۹۰ چقدر است؟
محمدباقر قالیباف رئیس مجلس و نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی در ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ گفت: در دهه ۹۰ رشد اقتصادی متوسط یک درصد بود.
محاسبه داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد میانگین ساده نرخ‌های رشد اقتصادی از ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ نزدیک ۱/۵ درصد و متوسط ساده نرخ‌های رشد اقتصادی در دوره ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۰ حدود ۰/۹ درصد بود.
میانگین هندسی نرخ رشد اقتصادی ایران طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹، ۱/۱ درصد بوده اما اگر دهه ۹۰ را سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۰ در نظر بگیریم میانگین هندسی نرخ رشد اقتصادی در این دوره، ۱/۷ درصد می‌شود.
امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی
رشد اقتصادی در یک دهه اخیر منفی بوده است.
نادرست
امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی گفت: رشد اقتصادی در یک دهه اخیر منفی بوده است.
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، میانگین هندسی نرخ رشد اقتصادی سالانه یک دهه اخیر، یعنی سال‌های ۹۳ تا ۱۴۰۲ حدود ۳/۳ درصد است. اما اگر فرض کنیم منظور دهه ۹۰، یعنی سال‌های ۹۰ تا ۹۹ باشد، متوسط هندسی نرخ رشد اقتصادی حدود ۱/۱ درصد بوده است.
مسعود پزشکیان
ایران طبق آمارها از نظر فساد در دنیا، پانزدهم از آخر است.
نادرست
مسعود پزشکیان نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی در ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ گفت: ما از نظر آمارها از نظر فساد در دنیا، پانزدهم از آخریم.
بر اساس جدیدترین گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل مربوط به سال ۲۰۲۳ میلادی، ایران از نظر شاخص ادراک فساد، از ۱۰۰ امتیاز ممکن، ۲۴ امتیاز کسب کرده است که با این امتیاز در میان ۱۸۰ کشور بررسی شده در رده ۱۴۹ ایستاده است. فاصله رتبه ایران با آخرین کشور فهرست شاخص ادراک فساد سازمان شفافیت بین‌الملل، ۳۱ رتبه است.
علیرضا زاکانی
رشد نقدینگی در سال ۱۴۰۰ در زمان روحانی ۱۰۱ درصد بود ابتدای دولت رئیسی این به ۲۳ درصد رسید.
نادرست
علیرضا زاکانی شهردار تهران و نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی در ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ گفت: رشد نقدینگی در سال ۱۴۰۰ در زمان روحانی ۱۰۱ درصد بود ابتدای دولت رئیسی این به ۲۳ درصد رسید.
دقیقا گفته نشده منظور چه نسبتی از رشد مربوط به چه دوره‌ای است، اما می‌توان با اطمینان گفت در دوره انتقال دولت رشد نقدینگی نه‌تناها کاهش نیافته بلکه به نسبت سال قبل افزایش هم پیدا کرده است.
در بررسی داده‌های بانک مرکزی در ۶ ماه پایانی فعالیت دولت دوازدهم (دولت حسن روحانی) و ۶ ماه نخست تشکیل دولت سیزدهم (دولت ابراهیم رئیسی) چنین اعدادی پیدا نمی‌شود. بالاترین نرخ رشد نقدینگی (نسبت به ماه مشابه سال قبل) در ۶ ماه پایانی فعالیت دولت در خرداد و تیر ۱۴۰۰با رکورد ۳۹/۴ درصد ثبت شده است. با روی کار آمدن دولت ابرایهم رئیسی در مرداد ۱۴۰۰، نرخ رشد نقدینگی کمی بیشتر می‌شود و در آیان ماه به اوج خود یعنی حدود ۴۳ درصد می‌رسد.
علیرضا زاکانی
نسبت نقدینگی به تولید ناخالص داخلی در چین بیش از ۲۰۰ برابر در دنیا ۱۴۰ درصد، اما در ایران ۷۵ درصد است.
گمراه‌کننده
علیرضا زاکانی شهردار تهران و نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی در ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ گفت: نسبت نقدینگی به تولید ناخالص داخلی بیش از ۲۰۰ برابر در دنیا ۱۴۰ درصد، اما در ایران ۷۵ درصد است.
زمینه این ادعا دفاع از رشد نقدینگی و اعلان این نکته است که رشد نقدینگی در ایران نه‌تنها زیاد نیست، بلکه به نسبت سایر کشورها ناچیز است.
طبق آمار بانک جهانی در سال ۲۰۲۱ نسبت شاخص Broad Money به GDP در چین ۲۱۶ درصد و متوسط جهانی ۱۴۳ درصد است و در ایران (آخرین آمار ۲۰۱۶) حدود ۸۳ درصد ارزیابی شده است. اما این همه ماجرا نیست. Broad Money با نقدینگی متعارف در ایران متفاوت است.
در توضیحات نمودار بانک جهانی در تعریف شاخص Broad Money نوشته شده این شاخص مجموع «پول خارج از شبکه بانکی، سپرده‌های غیردولتی، سپرده‌های پس‌انداز شهروندان، اوراق و منابع مالی خارجی است.»
دقیقا مشخص نیست مبنای محاسبه این شاخص برای ایران چه بوده است، اما بررسی داده‌های بانک جهانی و نقایسه آن با آمارهای بانک مرکزی ا زحجم نقدینگی نشان می‌دهد، آن چیزی که بانک جهانی برای محاسبه این شاخص در نظر گرفته متفاوت از چیزی است که در ایران به عنوان حجم نقدینگی معرفی می‌شود.
اما در این میان دو نکته مهم وجود دارد:
۱- آنچه در محاسبات باانک جهانی در نظر گرفته شده متفاوت از ارقام نقدینگی در ایران است. به طور مشخص در آمارهای بانک جهانی شاخص Broad Money ایران در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ میلادی به ترتیب ۷۴۷، ۹۲۹ و ۱۱۸۹ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده، در حالی که بر اساس آمارهای بانک مرکزی حجم نقدینگی در ایران در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵ به ترتیب ۷۸۲، ۱۰۱۷ و ۱۲۵۳ هزار میلیارد تومان بوده است.
۲- مقایسه نقدینگی در اقتصاد بسته و محدود ایران که بخش عمده‌ای از اقتصاد در اختیار دولت و نهادهای شبه‌دولتی قرار دارد، با کشورهای دیگر که با بازارهای مالی جهانی ارتباط دارند، مقایسه‌‌ای گمراه‌کننده است.
علیرضا زاکانی
در زمان کرونا به ما واکسن ندادند، رفتیم تولید کردیم، فهمیدند تحریم بی‌اثر است.
نادرست
علیرضا زاکانی شهردار تهران و نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی در ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ گفت: در زمان کرونا به ما واکسن ندادند، رفتیم تولید کردیم، فهمیدند تحریم بی‌اثر است.
این گفته نادرست است. تا پیش از سرکار آمدن دولت رئیسی و بعد از دستور ممنوعیت واردات واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی از سوی علی خامنه‌ای،بر اساس آخرین آمار تفکیک‌شده وزارت بهداشت در مهر ۱۴۰۰، بیشترین واکسن تزریق شده در ایران سینوفارم چین و بعد از آن واکسن بریتانیایی-سوئدی آسترازنکا بود و واکسن‌های تولید داخل (واکسن برکت و پاستوکووک) کمتر از ۲۰ درصد کل واکسن‌ها بود.
براساس گفته‌های مسئولان برنامه جهانی توزیع واکسن سازمان بهداشت جهانی، در برنامه کووکس، ایران جز کشورهای «خودکفا از لحاظ مالی» دسته‌بندی شده‌بود. ارسال واکسن‌ها به ایران از زمان باز شدن اولویت این دسته برای ایران از فروردین ۱۴۰۰ آغاز شد و یک سال ادامه داشت. این برنامه از قبل مشخص بود و ربطی به تولید واکسن‌های برکت و پاستور نداشت.
علیرضا زاکانی
سال ۹۲ دولت وقت ۲۰۵ همت بدهی داشت به بانک‌ها. سال ۱۴۰۰ که تحویل داد ۱۲۹۹ همت بدهی داشت.
نادرست
علیرضا زاکانی شهردار تهران و نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی در ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ گفت: سال ۹۲ دولت وقت ۲۰۵ همت بدهی داشت به بانک‌ها. سال ۱۴۰۰ که تحویل داد ۱۲۹۹ همت بدهی داشت.
بر اساس گزارش‌های پولی و بانکی بانک مرکزی، مجموعه بدهی‌های دولت به شبکه بانکی، بانک مرکزی و موسسات اعتباری غیربانکی در پایان سال ۱۳۹۲، بیشتر از ۱۷۷ هزار میلیارد تومان بود. این رقم یعنی مجموعه بدهی دولت به بانک مرکزی، به سیستم بانکی و موسسات اعتباری غیربانکی در مرداد سال ۱۴۰۰، به حدود ۱۱۸۷ هزار میلیارد تومان رسید. ارزش اسمی بدهی‌های دولت به بانک‌ها، بانک مرکزی و موسسات اعتباری غیربانکی از سال ۹۲ تا ۱۴۰۰، نزدیک به ۵۷۱ درصد رشد کرده و در واقع ۶/۷ برابر شده است. اما با محاسبه تاثیر تورم، ارزش واقعی این بدهی با احتساب نرخ تورم، ۸/۷ درصد رشد کرده است.
سعید جلیلی
تورم کشور در سال‌های اخیر ناشی از قیمت ارز است. وقتی بالا رفته تاثیر روی سایر کالاها گذاشته است.
نادرست
سعید جلیلی نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی در ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ گفت: تورم کشور در سال‌های اخیر ناشی از قیمت ارز است. وقتی بالا رفته تاثیر روی سایر کالاها گذاشته.
هیچ شاهد معتبری در تایید این ادعا وجود ندارد. به همین دلیل فکت‌نامه به آن نشان «نادرست» می‌دهد.
به اعتقاد اکثر اقتصاددانان تورم یک پدیده پولی متاثر از تغییرات اجزای تشکیل‌دهنده پول، به خصوص پول عرضه شده از سوی دولت‌های (پایه پولی) است. به اعتقاد اکثر کارشناسان عامل اصلی تورم در ایران کسری بودجه مزمن و بی‌انضباطی مالی دولت است.
در عین حال گروهی از افراد هم هستند که افزایش قیمت ارز را عامل تورم می‌دانند. یاسر جبرائیلی، دانش‌اموخته علوم سیاسی و رئیس مرکز راهبردی نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی نظام، از مشهورترین این افراد است. برخی این نظریه، یعنی عاملیت افزایش قیمت ارز روی تورم را «شبه‌علم» توصیف می‌کنند.
اما در عین حال بررسی داده‌های مرکز آمار و تغییرات قیمت ارز در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد، به رغم تلاش دولت برای مهار قیمت ارز و اثر آن روی کالاهای اساسی، میزان تورم مواد خوراکی از تورم قیمت ارز بیشتر بوده است.
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، شاخص قیمت کالا خدمات در اردیبهشت ۱۴۰۳ شاخص قیمت مواد خوراکی ۲/۷ برابر قیمت‌های سال ۱۴۰۰ است. در حالی که طبق آمارهای بانک مرکزی متوسط قیمت دلار در سال ۱۴۰۰ دقیقا ۲۵ هزار و ۹۴۸ تومان بوده است. با احتساب متوسط ۵۹ هزار تومانی قیمت دلار بازار آزاد در یک ماه گذشته، ۲/۳ برابر شده است.
سعید جلیلی
فلان دانشگاه [استنفورد] در طول حیات خودش دهمین هلدینگ اقتصادی در جهان شده‌است.
شاخ‌دار
سعید جلیلی نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی در ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ گفت: «فلان دانشگاه [استنفورد] در طول حیات خودش دهمین هلدینگ اقتصادی در جهان شده‌است».
آقای جلیلی در مناظره به اسم دانشگاه اشاره نکرد اما روز گذشته در برنامه شبکه دو هم به گفته‌بود که «دانشگاه استنفورد دهمین هلدینگ اقتصادی جهان است».
مبنای این ادعا خبری است که ۱۳ سال پیش با این توضیح منتشر شده بود که اگر ارزش همه کمپانی‌هایی را که فارغ‌التحصیلان دانشگاه استنفورد تاسیس کرده‌اند با هم جمع بزنیم، به اندازه دهمین اقتصاد جهان خواهد شد». این محاسبات سال ۲۰۱۱ انجام شده و درست و دقیق هم نیست و تنها مبتنی بر احتمالات و تخمین‌ها بوده است و صرفا جنبه تبلیغاتی و ژورنالیستی دارد.
طبق این تخمین، با گذشت بیش از ۱۲۰ سال از تاسیس استنفورد (در زمان نگارش آن مطلب) در دنیا حدود ۴۰هزار شرکت بودند که حداقل یکی از هم‌بنیانگذاران آن، فارغ‌التحصیل دانشگاه استنفورد بوده‌است. در آن زمان ارزش همه آن شرکت‌ها حدود ۲/۷ تریلیون دلار بوده و در آن شرکت‌ها در مجموع ۵/۴ میلیون شغل ایجاد شده‌بود. این عددها با اندازه دهمین اقتصاد جهان در آن زمان (روسیه، هند، کانادا، ایتالیا و کشورهایی از این دست) قابل مقایسه بود. اما این مقایسه‌ها صرفا یک تصادف جالب است و ارزش دیگری ندارد. اداره یک اقتصاد ملی، صرفا جمع جبری تعداد زیادی کسب و کار کوچک و بزرگ نیست.
امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی
بانک جهانی تایید کرد که رشد اقتصادی در ایران در دوران رئیسی باثبات شده است.
نیمه‌درست
امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی گفت: بانک جهانی تایید کرد که رشد اقتصادی در ایران در دوران رئیسی باثبات شده است.
بانک جهانی در صفحه مربوط به ایران، اشاره کرده است که اقتصاد ایران با افزایش عملکرد بخش نفت و همچنین بهبود بخش خدمات پس از پایان فراگیری کرونا، شروع به احیا کرده است. در جدیدترین گزارش چشم‌انداز اقتصاد جهانی نیز به رشد معتدل اقتصاد ایران اشاره شده اما در عین حال نسبت به افزایش عدم اطمینان هشدار داده است. در همین گزارش، بانک جهانی پیش بینی کرده است که نرخ رشد اقتصادی ایران از سال جاری میلادی تا سال ۲۰۲۶ میلادی روندی رو به افول خواهد داشت. در این گزارش، نرخ رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۶ میلادی، ۲/۴ درصد پیش‌بینی شده است.
علیرضا زاکانی
مجلس ششم، در برنامه چهارم، آزادسازی یک‌باره قیمت انرژی را تصویب کرده بود که ما در مجلس هفتم آن را اصلاح کردیم.
گمراه‌کننده
علیرضا زاکانی شهردار تهران و نامزد انتخابات ریاست جمهوری در اولین مناظره تلویزیونی در ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ گفت: مجلس ششم، در برنامه چهارم، آزادسازی یک‌باره قیمت انرژی را تصویب کرده بود که ما در مجلس هفتم آن را اصلاح کردیم.
بر اساس بند الف ماده ۳ در لایحه برنامه چهارم توسعه که در مجلس ششم به تصویب رسید، دولت موظف شده بود «نسبت به قیمت‌گذاری نفت کوره، نفت گاز و بنزین بر مبنای قیمت‌های عمده فروشی خلیج فارس» اقدام کند.
با روی کار آمدن مجلس هفتم، این مصوبه تغییر کرد که به «تثبیت قیمت‌ها» مشهور شد که زمینه‌ساز شوک‌های شدید در سال‌های آینده شد. بر اساس برنامه چهارم قرار بود دولت منابع حاصل از آزادسازی قیمت سوخت را صرف «کمک مستقیم و جبرانی از طریق نظام تأمین اجتماعی به اقشار آسیب‌پذیر»، مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و مسکن شهری و روستایی در مقابل زلزله و بهینه‌سازی ساخت‌و‌سازها در مصرف انرژی»، «کمک به گسترش و بهبود کیفیت حمل‌و‌نقل عمومی (درون‌شهری و برون‌شهری، راه‌آهن و جاده‌ای)، تولید خودروهای دوگانه‌سوز و همچنین توسعه عرضه گاز طبیعی فشرده با قیمت‌های یارانه‌ای به حمل‌و‌نقل عمومی درون‌شهری،» «کاهش نقاط حادثه‌خیز جاده‌ای و تجهیز شبکه فوریت‌های پزشکی پیش‌بیمارستانی و بیمارستانی کشور،» و «اجرای طرح‌های بهینه‌سازی و کمک به اصلاح و ارتقای فناوری وسایل، تجهیزات کارخانجات و سامانه‌های مصرف‌کننده انرژی در جهت کاهش مصرف انرژی و آلودگی هوا و توانمندسازی مردم در کاربرد فناوری‌های کم‌مصرف» کند که با «تثبیت قیمت‌ها» ناکام ماند.
لینک
علیرضا زاکانی
ترکیه جزو ناتو است، هم در FATF و در WTO هست اما تورم در آن بالای ۷۰ درصد است و ارزش پول ملی‌اش ۶۰۰ درصد افت کرده.
گمراه‌کننده
علیرضا زاکانی، نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳، در اولین مناظره تلویزیونی در ۲۸ خرداد ۱۴۰۳ گفت: ترکیه جزو ناتو است، هم در FATF و در WTO هست اما تورم در آن بالای ۷۰ درصد است و ارزش پول ملی‌اش ۶۰۰ درصد افت کرده.»
این ادعا برای زیر سوال بردن تاثیر تحریم و انزوای جمهوری اسلامی بر اقتصاد ایران مطرح شده است، در حالی که مقایسه وضعیت اقتصادی دو کشور در سال‌های اخیر نشان می‌دهد مقایسه بحران اقتصادی ایران و ترکیه، مقایسه درستی نیست.
بحران اقتصاد ترکیه از سال ۲۰۲۰ آغاز شده، در حالی که بحران اقتصادی ایران از ابتدای دهه ۱۳۹۰ و در پی تشدید بحران‌های بین‌المللی آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
مقایسه تحولات اقتصادی دو کشور نشان می‌دهد با احتساب بحران کنونی ترکیه، نرخ تورم تجمیعی در این کشور یک سوم ایران، نرخ رشد تجمیعی اقتصاد ترکیه دو برابر و کاهش ارزش پول ملی این کشور نصف ایران بوده است.
در دو دهه گذشته تحولات اقتصاد ترکیه قابل مقایسه با ایران نیست.
از ابتدای سال ۲۰۱۰ تا پایان سال ۲۰۲۲ میلادی، متوسط شاخص بهای کالا و خدمات در ترکیه حدود ۵ برابر شده، در ایران در همین مدت ۱۵ برابر شده است. یعنی تورم تجمیعی در ایران ۳ برابر ترکیه بوده است.
از ابتدای سال ۲۰۱۰ تا پایان سال ۲۰۲۲ ارزش تولید ناخالص داخلی ترکیه (با احتساب پول ملی به قیمت ثابت) بیش از دو برابر رشد داشته، در ایران رشد تجمیعی اقتصاد کمتر از ۲۰ درصد بوده است. به عبارتی در مدتی که اقتصاد ایران در جا زده، اقتصاد ترکیه دو برابر شده است.
طبق آمار بانک مرکزی در سال ۱۳۹۰، پیش از تحریم‌ها متوسط قیمت هر دلار آمریکا در بازار آزاد ۱۳۵۷ تومان بود. با این حساب متوسط قیمت ارز در دو ماه نخست سال ۱۴۰۲ (۵۹ هزار تومان) قیمت دلار حدود ۴۴ برابر رشد کرده است. در ترکیه در سال ۲۰۰۹ متوسط قیمت هر دلار آمریکا حدود ۱/۵ لیره ترک بود در حال حاضر بیش از ۳۰ لیره است. به عبارتی قیمت ارز با وجود بحران اخیر حدود ۲۰ برابر رشد داشته. یعنی رشد سقوط پول ملی در ایران از زمان شروع تحریم‌ها دو برابر ترکیه بوده است.
با توجه به این آمارها و مقایسه شرایط تورم و ارزش پول ملی ترکیه و ایران، فکت‌نامه به ادعای علیرضا زاکانی نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد زیرا گفته یا آمار، نادرست نیست اما به گونه‌ای بیان شده تا بر فکت مهمی سرپوش بگذارد یا واقعیت را منحرف کند.
