دو سال با «فکت‌نامه»

امروز، سیزدهم فروردین ۱۳۹۸، دومین سال‌روز آغاز به کار فکت‌نامه است. دو سال پیش، در روزهای پر تب و تاب انتخابات ریاست‌جمهوری، از راه‌اندازی فکت‌نامه با شعار «راه در جهان یکی و آن راستی است» خبر دادیم.

 

کمی بعد از آن، نخستین گزارش درستی‌سنجی را با گفته‌ای از محمود احمدی‌نژاد درباره مسئولیت دولت او در وقایع کهریزک منتشر کردیم و اولین نشان نادرست را به رئیس‌جمهوری پیشین ایران دادیم تا الان که صد و شصت و پنجمین گزارش درستی‌سنجی هفته پیش منتشر شده و در آن گفته‌ای از آیت‌الله خامنه‌ای درباره طرح نمایندگان کنگره آمریکا علیه ایران بررسی شده و به رهبر ایران نشان نیمه‌درست داده شده است.

امروز همچنین، سومین سالی است که گروه‌های مختلف درستی‌سنج جهان، برای سومین بار روز جهانی درستی‌سنجی را جشن می‌گیرند. پدیده‌ای نسبتا جوان در روزنامه‌نگاری معاصر جهان که سال به سال به تعداد فعالانش در سراسر جهان افزوده می‌شود.

ما هم در فکت‌نامه در این دو سال موفق شدیم دایره فعالیت و تاثیرمان در میان مخاطبان ایرانی را گسترش دهیم و جایگاه خود را به عنوان یک گروه حرفه‌ای و فعال هم در ایران و هم در خارج از ایران و در میان گروه‌های فعال درستی‌سنجی در سراسر دنیا و «شبکه جهانی درستی‌سنجی» تثبیت کنیم.

امروز خوشبختانه مطالب ما را مخاطبان می‌بینند و بسیاری فکت‌نامه را به عنوان مرجعی قابل اعتماد و مطمئن می‌شناسند.

بسیار خوشحالیم که بعضی مطالب ما -مثل گزارش امام‌زاده‌ها یا گزارش کودک‌همسری - باعث راه افتادن جریان‌های رسانه‌ای و اجتماعی و زمینه‌ساز  بحث‌ها و گفت‌وگوهایی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شده‌اند. بسیاری از رسانه‌ها در داخل و خارج از ایران، از هر گروه و دسته‌ای -از روزنامه رسالت و خبرگزای فارس گرفته تا روزنامه شهروند یا هفته‌نامه معتبر تجارت فردا در داخل ایران- به گزارش‌ها و تحقیقات فکت‌نامه ارجاع داده‌اند. بعضی گزارش‌های ما هم برای اولین بار در رسانه‌های معتبر فارسی‌زبان مانند بی‌بی‌سی فارسی منتشر شده‌اند. در ماه‌های اخیر، ۹ بار با دویچه‌وله فارسی در تولید مقاله‌های درستی‌سنجی همکاری داشتیم.

حتی سایت پولیتی‌فکت هم که یکی از معتبرترین پایگاه‌های درستی‌سنجی در ایالات متحده آمریکا و جهان است، در یکی از گزارش‌های خود که به تحقیقات فکت‌نامه استناد می‌کند.

در این دو سال دست‌کم در پنج کنفرانس بین‌المللی - دو نشست جهانی فکت‌چکینگ در مادرید و رم و سه نشست در کشورهای آمریکا، پرتغال و ترکیه به طور فعال شرکت و فعالیت‌های فکت‌نامه و موضوع درستی‌سنجی در ایران، را ارائه کرده‌ایم.

 

کارنامه عملکرد به روایت عدد و رقم

از سیزده به در پارسال تا امروز، به طور متوسط هر هفته دو مقاله درستی‌سنجی و هر ماه یک گزارش یا مقاله تحلیلی در فکت‌نامه منتشر شده است.

حجم فعالیت‌های امسال فکت‌نامه ۴۰درصد بیشتر از سال نخست فعالیت بوده است.

فکت‌نامه در طول دو سال فعالیت خود ۱۶۵ گفته از ۸۱ شخصیت‌ حقیقی و حقوقی را بررسی کرده است. در این میان صفحه «حسن روحانی» با ۳۳ گفته (۲۲ گفته در سال ۱۳۹۷ و ۱۱ گفته در سال ۱۳۹۶) با اختلاف شلوغ‌ترین صفحه فکت‌نامه است.

بعد از روحانی، تا اینجای کار صفحات «مطبوعات و رسانه‌ها»، «شبکه‌های اجتماعی»، «ابراهیم‌ رئیسی» و «سیدعلی خامنه‌ای» رهبر ایران فعال‌ترین پروفایل‌های فکت‌نامه بوده‌اند.

در حال حاضر ۸۱ شخصیت حقیقی و حقوقی در فکت‌نامه صاحب صفحه اختصاصی‌اند. از این میان ۳۵ پروفایل در سال اول و ۴۶ پروفایل در سال دوم ساخته شده است.

از مجموع ۸۱ شخصیتی که تا به امروز فکت‌نامه گفته‌های آنها را بررسی کرده است ۶۸ نفر از مسئولان و شخصیت‌های جمهوری اسلامی ایران هستند. از این میان ۲۴ نفر از مسئولان دولتی، ۱۴ نفر نماینده و بقیه افراد (۳۰ نفر) سایر شخصیت‌های سیاسی، مذهبی، نظامی و قضایی بوده‌اند.

تا به امروز فکت‌نامه ۱۹ نشان درست، ۱۵ نیمه‌درست، ۷ نشان غیر قابل اثبات، ۱۵ نشان گمراه‌کننده، ۵۵ نشان نادرست و ۱۱ نشان شاخ‌دار به مسئولان و شخصیت‌های سیاسی، نظامی و مذهبی جمهوری اسلامی داده است.

گاهی از ما می‌پرسند چه کسی کارهای فکت‌نامه را بررسی می‌کند؟ پاسخ این سوال ساده است. مخاطبان فکت‌نامه.

ما در تحقیقات از خود از منابعی استفاده می‌کنیم که به طور عمومی در دسترس همه قرار دارد. ما آدرس دقیق این منابع را به صورت مشخص در همه گزارش‌ها ارائه می‌کنیم و این امکان را فراهم می‌کنیم خوانندگان خود صحت و سقم داده‌های ما را بررسی کنند. از این راه خود را در معرض اعتبارسنجی همه مخاطبان با هر سلیقه و گرایشی قرار می‌دهیم و شرایطی را فراهم می‌کنیم که همه بتوانند روش تحقیق، مراحل کار و نتیجه‌گیری‌های ما را خود بررسی کنند و اگر جایی احساس کردند اشتباهی صورت گرفته به ما تذکر دهند.

گفت‌وگو با مخاطبان برای ما بسیار مهم است. تلاش می‌کنیم نقد و تذکر خوانندگانمان را -چه در عرصه خصوصی و چه عمومی- تبدیل به فرصت گفت‌وگو کنیم. این طور هم جلب اعتماد می‌کنیم و هم کارهایمان را از نگاه مخاطب بازنگری و اشتباه‌های‌ احتمالی‌ را تصحیح می‌کنیم. کم‌و‌بیش همه گزارش‌های ما دست‌مایه بحث با مخاطبان در پیام‌های خصوصی و عمومی است. گاهی به «مغالطه آماری» متهم شده‌ایم و بعضی بر این گمان بوده‌اند که دنبال مچ‌گیری از سیاست‌مداران عالی‌رتبه‌ایم و «ایراد بنی‌اسرائیلی» می‌گیریم. گاهی موفق شده‌ایم منتقدان را قانع کنیم و گاهی هم نه.

و در مواردی اشتباه‌ها را پذیرفته و اصلاح کرده‌ایم. مثلا در درستی‌سنجی گفته‌ای از یکی از نمایندگان مجلس درباره جمعیت معلولان، پس از چند سری گفت‌وگو با مخاطبان و فعالان این حوزه، در برابر استدلال‌های آنها قانع شدیم و نتیجه‌گیری گزارش‌مان را با ذکر توضیح اصلاح کردیم.

در دو سال گذشته تلاش کردیم تا جای خالی درستی‌سنجی سیاسی در ایران را تا حد توانمان پر کنیم ولی هنوز این شاخه از روزنامه‌نگاری در ایران تا اندازه زیادی مهجور مانده است. امیدواریم با شناخته شدن بیشتر درستی‌سنجی و به‌دست آوردن درک عمیق‌تری از اهمیت آن در فضای رسانه‌ای کشور، بتوانیم مانعی در برابر سرعت گسترش اخبار جعلی و آمار نادرست در ایران باشیم.