رشد ده برابری امامزاده‌ها بعد از انقلاب؟

غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی،‌ نماینده رشت در مجلس روز پنج شنبه ۲۲ آذر در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت،  با انتقاد از رشد امامزاده‌های کشور گفته: «آماری که در ابتدای انقلاب از تعداد امامزاده‌ها وجود داشت با آماری که پس از ۳۷ سال گرفته شد، نشان می‌داد که حدودا ۱۰ برابر شده است؛ آقایان مسئول در پاسخ به سوال ما در این خصوص در مجلس نهم گفتند که در آن زمان آمار و اطلاعات متقن و درستی در دست نبوده ولی اکنون ما آمار و اطلاعات را درست و بانک اطلاعاتی خود را کامل کردیم». او خواستار برچیده شدن بساط کشف امامزاده شده و اضافه کرده: «پرونده کشف امامزاده را یک جایی باید بست. اگر چنین رویه‌ای در پیش گرفته شود، من قول می‌دهم امسال چند هزار امامزاده دیگر تولید می‌شود.

به گفته جعفرزاده حتما شجره‌نامه‌های دقیقی را مراجع عالیقدری باید تایید کنند و حکم بخورد؛ در غیر این صورت هر کسی یک شجره‌نامه می‌سازد، آن را هفت نسل عقب‌تر می‌برد و  به امامی وصل می‌کند. او خواستار ورود سازمان اوقاف و توقف افزایش امامزاده‌ها شده و گفته اگر با این مساله برخورد نکنیم تا آخر سال چند هزار امامزاده جدید تولید می‌شود.

آیا آمار رسمی رشد ده برابری امامزاده‌ها در طول ۴۰ سال گذشته را تایید می‌‌کند؟ آیا کشف و ثبت امامزاده جدید واقعیت دارد؟ فکت نامه این ادعا را مورد بررسی قرار می‌دهد تا به صحت و سقم ماجرا پی ببرد.

آمار سازمان اوقاف

پایگاه جامع امامزادگان و بقاع متبرکه وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه،‌ به عنوان مرجع رسمی ثبت امامزاده‌های ایران، بقاع متبرکه را به پنج گروه تقسیم بندی کرده است. امامزاده، بقعه، زیارتگاه، نظرگاه و قدمگاه، پنج عنوانی است که این سازمان برای معرفی اماکن متبرکه استفاده کرده است. براساس آمار این پایگاه، تعداد اماکن متبرکه ایران به تفکیک استان‌ها به این شرح است:

این آماری است که هم اکنون در وب سایت این پایگاه قابل استناد است. حسن ربیعی سخنگوی وقت سازمان اوقاف در سال ۱۳۹۰ در گفت‌وگو با روزنامه شرق تعداد امامزاده‌ها و بقاع متبرکه را ۸ هزار ۵۱ باب عنوان کرده بود آماری که نشان می‌دهد از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ تعداد ۸۵۷ باب امامزاده به مجموع امامزاده‌های ایران اضافه شده است. این عدد به گفته ربیعی در سال ۱۳۵۷ معادل ۱۵۰۰ باب بوده است. البته سخنگوی سازمان اوقاف در سال ۹۰ می‌گوید: تعداد کل امامزاده‌‌های ثبت شده ۱۰ هزار و ۶۱۵ امامزاده است که در ۸ هزار ۵۱ بقعه دفن شده اند یعنی در بعضی از بقعه‌ها، بیش از یک امامزاده دفن است.

او با اشاره به آمار رسمی امامزاده‌های ایران در سال ۱۳۵۷ می‌گوید: «آماری که در ابتدای انقلاب و قبل از انقلاب وجود داشته، آمار اشتباهی بوده است؛ چرا که آن زمان تنها امامزاده‌هایی که به چشم می‌آمدند، شناسایی شده بودند و با یک سرشماری، تعدادی امامزاده را در شهرها مشخص کردند در حالی‌که تعدادی از امامزاده‌ها در این سرشماری نیامدند».

امامزاده‌ها چگونه کشف و ثبت می‌‌‌شوند؟

حسن ربیعی در پاسخ به این پرسش گفته: «هشت هزار و ۵۱ بقعه که در کشور کشف و شناسایی شده‌اند، دارای شناسنامه هستند که مورد تایید سازمان اوقاف است، اما ممکن است بیشتر از این رقم هم باشد. امامزاده‌ها بر اساس اسناد تاریخی، تایید علما و علامت‌ها و نشانه‌هایی که وجود دارد، تایید می‌شوند. تعداد زیادی از علما می‌نشینند و بررسی می‌کنند که آیا این امامزاده بوده یا نه؛ آیا اصلا چنین فرزندی این امام داشته یا خیر و آیا فرزندان این امام به ایران آمده‌اند یا نه؟ تمام نکات ریز و کلیدی بررسی می‌شود و بعد از آن، سازمان معتبری مثل اوقاف برای آن شناسنامه صادر می‌کند. فرایند شناسایی و ثبت امامزاده‌ها در کشور به طور کلی در دو وجه قابل بررسی است؛ یکی اینکه هویت شخص مدفون و اصالت تاریخی آن مکان به شکلی است که سازمان اوقاف پس از شناسایی این اماکن از طریق مراجعه به آمار، اسناد و مدارک معتبر در ابتدای امر نسبت به شناسایی شخصیت فرد مدفون با استفاده از نظر کارشناسان اقدام می‌کند که این کار تا سال گذشته زیر نظر سازمان مطالعات و تحقیقات قم بود و از امسال به کلی بر عهده سازمان اوقاف است. پس از مطالعات و تحقیقات و مشخص شدن شخصیت مدفون، با توجه به شجره و همخوانی قدمت تاریخی بقعه با زمان ورود امامزاده به کشور و مسیر عبور او، صحت امامزاده تایید می‌شود. اینها فرزندان اهل بیت هستند و بر اساس اسناد تاریخی و مدارک شناسایی شده و به تایید علما و بزرگان هم رسیده‌اند».

یک امامزاده در مجلس دهم

برای بررسی هویت امامزاده‌ها و زیارتگاه‌های کشور نیاز نیست به تاریخ مراجعه کرد. بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد که هم اکنون در همین مجلس دهم نماینده‌ای حضور دارد که مقبره پدرش به امامزاده‌ای با گنبد و بارگاه تبدیل شده و صاحب تولیت و هیات امناء است. میرحمایت میرزاده نماینده گرمی (استان اردبیل) در مجلس دهم، قبر پدرش میرعزیز میرزاده زیارتگاه زائران متعددی است که با نذورات و هدایای خود، زمینه‌ساز ساخت این امامزاده شده‌اند.

پایگاه جامع امامزادگان و بقاع متبرکه ایران وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه، آرامگاه میرعزیز میرزاده را به عنوان «آستان مقدس امامزاده سید عزیز علیه السلام» ثبت کرده است.* به این معنا پس پسر این امامزاده نیز حتما امامزاده است!

*به‌روزرسانی: چند روز پس از انتشار این مقاله، نام و صفحه «امامزاده سیدعزیز» از سایت پایگاه جامع امامزادگان و بقاع متبرکه ایران حذف شد.

سازمان اوقاف در حالی میرعزیز را امامزاده سید عزیز علیه السلام معرفی کرده که یکی از کارکنان این امامزاده به نام حاج احمد به مجله «سبلان ما» می گوید: «بعد از فوت میرعزیز، اهالی گرمی به مزار او می‌آمدند و به‌خاطر حسن شهرتی که داشت در این جا نذرهایی نیز می‌کردند؛ در این میان گِره مشکلات برخی‌ها نیز به خواست خدا حل می‌شد و همین مساله باعث شد که این روال ادامه پیدا کند تا اینکه این مکان به عنوان زیارتگاه شناخته شود». سبلان ما، حاج احمد را دوست صمیمی میرعزیز معرفی کرده و به نقل از او می‌افزاید: «با حضور پرشمار مردم در مزار این مرحوم و دادن نذرو...، تصمیم گرفته شد مقبره و مسجدی برای زیارتش ساخته شود». این‌گونه قبر یک سید در شهر کوچکی به نام گرمی در استان اردبیل که به گزارش این مجله با خواندن قرآن امرار معاش می کرده،‌ به امامزاده تبدیل شده و سازمان اوقاف نیز او را در ردیف امام زادگان معتبر ایران ثبت کرده است.

جمع‌بندی

آیا آمار رسمی، گفته غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی را مبنی بر رشد ده برابری امامزاده‌ها در طول ۴۰ سال گذشته تایید می‌کند؟ 

بررسی های فکت نامه نشان می‌دهد:

۱- تعداد امامزاده‌های ثبت شده ایران در سال ۱۳۵۷ حدود ۱۵۰۰ باب بوده است، این آمار در سال ۱۳۹۰ به ۸۰۵۱ باب افزایش یافته و در حال حاضر تعداد امامزاده‌ها و بقاع متبرکه ایران به عدد ۸۹۰۸ باب رسیده است.

۲- تعداد امامزاده‌های کشف و ثبت شده بیش از تعداد بقاع متبرکه است چرا که در برخی از بقعه‌ها بیش از یک امامزاده دفن است.

۳- تعداد زیادی امامزاده و بقعه متبرکه نیز وجود دارد که سازمان اوقاف آنها را به رسمیت نمی‌شناسد ولی برای برچیدن آنها نیز تلاشی نمی‌‌کند به‌طوریکه حسن ربیعی سخنگوی وقت سازمان اوقاف در سال ۱۳۹۰ در مصاحبه‌ای می‌گوید: «فرهنگ کشور ما چون یک فرهنگ دینی و اعتقادی است مردم به دنبال فضایی هستند که دردها و نیازهایشان را برطرف کنند. پس چرا با ایجاد تشکیک در این امامزاده‌ها خاک بپاشیم به سمت خورشید؟» پس تعداد امامزاده‌ها می‌تواند خیلی بیش از آمار ثبت شده و رسمی باشد ولی عدد آن روشن نیست.

با بررسی های صورت گرفته، فکت‌نامه ادعای غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی را «درست» می‌داند هرچند به لحاظ عددی، رشد تعداد امامزاده‌های ثبت شده و رسمی دقیقا ده برابر نیست ولی با در نظر گرفتن امامزاده‌های ثبت نشده، می‌توان گفت این ادعا دور از واقعیت نیست.