از سرنگونی اف۱۶ به‌دست سرهنگ محمد علیزاده چه می‌دانیم؟
در روزهای گذشته تصویری در رسانه‌های داخلی ایران و فضای مجازی دست به دست می‌شود که بنری از یک افسر پدافند است که در اثر حمله اسرائیل کشته شده‌است.
در متن این بنر آمده که سرهنگ محمد علیزاده، در دفاع از سایت فردو، ساعاتی پس از اینکه یک فروند جنگنده اف۱۶ (F-16) اسرائیلی را ساقط کرد در حمله هوایی دشمن کشته شده‌است.
براساس گزارش خبرگزاری دفاع مقدس (وابسته به بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس)، سرهنگ دوم محمد علیزاده برزی، از نیروی پدافند هوایی ارتش در شامگاه جمعه ۲۳ خردادماه، در حمله اسرائیل به سایت پدافند فردو قم، کشته شد. او که ساکن تهران بود، به‌صورت مستمر برای خدمت در سایت به قم رفت‌وآمد داشت» سرهنگ علیزاده متولد ۱۳۶۱ بود و پدرش نیز سرهنگ نیروی هوایی ارتش بوده که سال ۱۴۰۲ از دنیا رفته‌است.
آرم روی یقه (رسته الکترونیک آجا) و یونیفرم استتار دیجیتال نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با هم همخوانی دارند. قپه سرهنگ تمامی، روی بنر بعد از «شهادت» با فتوشاپ به سردوشی او اضافه شده‌است که البته کاری معمول در ایران است.
نکته‌‌ای که در خبرها آمده این است که همسر (نامزد) او در مصاحبه‌ای اشاره می‌کند «ساعت ۶:۳۰ عصر تماس گرفتم، اما دیگر هیچ‌وقت صدایش را نشنیدم.».
این که افسر پدافندی فردو در میانه جنگ به شبکه تلفن دسترسی داشته‌باشد نیز کمی غیرمنتظره است، چراکه ارتباطات تلفنی، به راحتی می‌تواند منجر به کشف محل تماس یعنی مکان قرارگیری سامانه پدافندی شود. اصولا در مکان‌هایی در این سطح بالای امنیتی، ورود چنین تجهیزاتی ممنوع است آن هم در یکی از حساس‌ترین شرایط نظامی سال‌های اخیر در مکانی با اهمیت تاسیسات غنی‌سازی فرودو (گروه پدافندی حضرت معصومه فردو).
لیلا علیزاده، خواهر سرهنگ علیزاده، کسی است که مدعی می‌شود: «برادرم چون فرمانده بودند، به گفته دوستانشان همه آنها را از پای دستگاه دور می‌کند و خود پای دستگاه می‌رود و یک هواپیمای اف ۱۶ اسرائیلی را سرنگون می‌کند و بعد از آن یک اف ۳۵ برادرم را به درجه شهادت می‌رساند.» چنین جزئیاتی از زبان ایشان، به‌هیچ وجه با سلسله مراتب نظامی سازگار نیست. افسر الکترونیک می‌تواند در امور راداری و جنگ الکترونیک فعالیت کند اما پدافند هوایی رسته متفاوتی است. تفاوت آرم یقه رسته الکترونیک (سمت راست) و رسته پدافند هوایی (سمت چپ) که مسئولیت شلیک را برعهده دارد، مشخص است. اینکه کسی در رسته الکترونیک «پای دستگاه» برود و به سمت جنگنده‌ها شلیک کند بسیار بعید است.
به‌هر حال اگر چنین مواردی واقعیت داشته‌باشد، نشان‌دهنده حد بالایی از بی‌نظمی است که باعث کاهش عملکرد می‌شود.
اما آیا این ادعا که سرهنگ محمد علیزاده، اف۱۶ سرنگون کرده، با واقعیات فنی و میدانی سازگار است؟ آیا سامانه‌های پدافندی ایران توانایی رهگیری و انهدام جنگنده‌های اسرائیلی، آن هم در سناریوی یک عملیات پیچیده را دارند؟ و آیا اصلاً شواهدی مبنی بر ساقط شدن یک F-16 اسرائیلی وجود دارد؟ این گزارش با بررسی مستندات موجود، تلاش می‌کند به این پرسش‌ها پاسخ دهد.
سناریو سرنگونی اف۱۶
ما نمی‌دانیم اسرائیل چطور موج اول حمله را آغاز کرده‌است و هنوز گزارش دقیق قابل راستی‌آزمایی به دست منابع مستقل، از جزئیات فنی عملیاتی که از سوی اسرائیل «طلوع شیران» نامیده منتشر نشده‌است. بنابراین همه آنچه در گذشته درباره اف۳۵ گفته شد و اینجا درباره اف۱۶ و نقش آنها در جایگاه شبکه تهاجمی اسرائیل گفته می‌شود، براساس ویژگی‌های دارایی‌های دو طرف است:
مقاله‌های مرتبط
در این سناریو، جنگنده اف۳۵ ادیر اسرائیلی، از راه دور با رادار فرا افق‌نگر VHF (کلاس قدیر یا مطلع‌الفجر) دیده می‌شود و آنتن کنترل آتش سامانه اس۳۰۰ (باور ۳۷۳ یا اس ۲۰۰) فعال شده و به سمت محدوده مورد نظر گرفته می‌شود. اف۳۵ بدون روشن کردن رادارهایش با حسگرهای منفعل، محل استقرار رادارها، سایت‌های موشکی و سامانه‌های پدافند فعال را شناسایی می‌کند. اطلاعات جمع‌آوری‌شده F-35 (که با خاصیت‌های رادارگریزش به عمق زیادی نفوذ کرده) به شبکه منتقل شده و جنگنده‌های اسرائیلی، از جمله F-16 و F-15I با انواع «مهمات سنگین هواپرتاب بالستیک دور ایستا» پدافند را از راه دور سرکوب می‌کنند (SEAD). یعنی از فاصله بسیار دورتری از برد واحد پدافندی (شامل انواع رادارها، موشک‌ها و پرتابگرها، واحد فرماندهی) آن را از بین می‌برند.
ساعاتی قبل از این حمله نیز به این واحد پدافندی حمله شده‌بود. تصویر زیر که زمان و مکان آن کاملا منطبق با زمان و محل کشته‌شدن سرهنگ علیزاده است، براساس ادعای خبرگزاری تسنیم، حمله با پرتابه از راه دور (مشابه سناریو فوق) ذکر شده‌است.
آمار سقوط اف ۱۶
از زمان آغاز به کار جنگنده اف-۱۶ شاهین مبارز (F-16 Fighting Falcon) در دهه ۱۹۷۰، بیش از ۷۰۰ فروند از این هواپیمای جنگی نسل چهارم به دلایل مختلف از جمله سوانح و حوادث و همچنین در جریان عملیات‌های جنگی سقوط کرده‌اند. با توجه به تولید بیش از ۴۶۰۰ فروند از این جنگنده و استفاده گسترده آن در ده‌ها کشور، این آمار اگرچه قابل توجه است، اما در مقایسه با سایر جنگنده‌های هم‌رده غیرمعمول نیست.
بخش بزرگی از تلفات اف-۱۶ها مربوط به حوادثی است که در زمان صلح و در حین پروازهای آموزشی یا ماموریت‌های عادی رخ داده‌اند. این حوادث خود به چند زیرشاخه تقسیم می‌شوند: «نقص فنی، خطای انسانی، شرایط نامساعد جوی».
اف-۱۶ با وجود جثه کوچک و چابک نسبت به رقبایش کارنامه موفقی در نبردهای هوایی (Dogfight) دارد اما سیستم‌های پدافندی اس۲۰۰ و اس۳۰۰ و اس۴۰۰ هم تعداد زیادی اف۱۶ ساقط کرده‌اند. سامانه هاوک (در شبکه پدافند مدافعان آسمان ولایت) نیز می‌تواند اف۱۶ را ساقط کند. اما این سامانه‌ها یا در عملیات قبلی اسرائیل در آبان ۱۴۰۳ یا در موج اول حمله از بین رفته‌اند.
با این حال این احتمال را نمی‌توان کاملا رد کرد که آن دسته از سامانه‌های میدانی ایزوله مانند بوک، تور ام۱، ۱۵ خرداد، سه خرداد و سامانه تلاش که در آغاز موج اول حمله در بامداد ۲۳ خرداد در امان مانده‌اند، در ساعات میانی روز از پناهگاه خارج شده و شلیک مستقل کرده‌باشند. بخشی از این تجهیزات در دی‌ماه ۱۴۰۳ در همین محل (فردو، پدافند «حضرت معصومه») تست شده‌بودند (رزمایش اقتدار پدافند هوایی ۱۴۰۳ ارتش، پیامبر اعظم ۱۹):
از بین رفتن شبکه «مدافعان آسمان ولایت» به معنای آن است که اگر یک سامانه در جایی روشن و آماده شلیک هم باشد، فاقد آگاهی از مسیر حرکت دشمن و مختصات دقیق آن است. چنین شرایطی باعث شد که در جریان حمله، هیچ گزارش معتبر و تصویری از شلیک موفق موشک‌های پدافندی ایران علیه جنگنده‌های مهاجم منتشر نشود.
ساقط شدن F-16؛ ادعایی بدون سند و خارج از واقعیت میدانی
در مورد حمله‌ای که منجر به کشته شدن سرهنگ علیزاده شده‌است، در گزارش‌های ثبت شده در شامگاه ۲۳ خرداد، نشان از دو حمله به سایت‌های پدافند هوایی حوالی فردو (گروه پدافند هوایی حضرت معصومه از منطقه پدافند هوایی شمال امام حسن مجتبی) دارد.
گزارش‌های روز بعد نیز این حمله را تایید می‌کند.
تا به امروز، هیچ مرجع رسمی، چه در داخل ایران و چه در خارج، خبر یا تصویری از سقوط یک جنگنده اسرائیلی منتشر نکرده است. اسرائیل به شدت از تلفات نظامی خود محافظت می‌کند، اما به‌ویژه در مواردی مانند سقوط هواپیما، معمولاً ردپاهایی باقی می‌ماند: گزارش منابع مستقل، شایعات در رسانه‌های عربی یا تصاویر ماهواره‌ای از لاشه هواپیما.
در این مورد خاص، هیچ‌کدام از این نشانه‌ها دیده نشده‌است. حتی رسانه‌های نظامی ایران که در موارد دیگر بارها سقوط پهپادهای اسرائیلی یا لاشه موشک‌های ساقط‌شده را منتشر کرده‌اند، هیچ تصویری از F-16 یا لاشه آن نشان نداده‌اند. با این حال تحلیلگران متمایل به جمهوری اسلامی، دلیل آن را محرمانه بودن فناوری آنها در رهگیری جنگنده می‌دانند.
این در حالی است که ساقط کردن یک اف۱۶، آن هم به‌دست پدافند جمهوری اسلامی ایران، از نظر تبلیغاتی می‌توانست برگ برنده بزرگی برای رسانه‌های جهانی باشد. صدام حسین، ۳۵ سال پیش با همین سامانه‌ها، دو فروند اف۱۶ آمریکا را سرنگون کرده‌بود. میلوشویچ و قذافی نیز سامانه‌های مشابه (اس۲۰۰ و باور۳۷۳) داشتند، صربستان در جنگ بالکان یک اف۱۶ آمریکا را سرنگون کرد اما لیبی نتوانست. روسیه نیز در جنگ فعلی با اوکراین با سامانه‌های اس۴۰۰ تاکنون یک مورد تاییدشده و سه مورد ادعای اثبات‌نشده سرنگونی اف۱۶ اوکراین در کارنامه دارد.
اما سکوت کامل درباره شواهد، نشان می‌دهد که این ادعا فاقد پشتوانه عینی و احتمالا اغراق تبلیغاتی بی‌سند و تحریف واقعیت‌های میدانی است. بررسی سناریوی جنگ مدرن، ساختار فرسوده و غیرشبکه‌ای پدافند ایران، ناتوانی در رهگیری هوایی در لحظات حساس، و فقدان هرگونه تصویر، لاشه، یا گزارش تایید‌کننده از هر منبع مستقل، همگی نشان می‌دهند که این ادعا فاقد اعتبار فنی و میدانی است.
