ادعای خطرناک درباره آثار غذانخوردن طولانی و متناوب (فستینگ) بر درمان سرطان

سال‌هاست که ادعاهای بی‌اساسی درباره آثار و فواید روزه‌داری منتشر می‌شود. اخیرا برخی از اینفلوئنسرهای رژیم غذایی از واژه «فستینگ» به‌جای روزه‌داری (که ابعاد مذهبی دارد) استفاده می‌کنند. در هر صورت مضمون همه این ادعاها این است که «نخوردن غذا برای مدتی طولانی‌تر از متعارف، مثلا ۱۴ یا ۱۶ ساعت گرسنگی مطلق و رعایت این رژیم برای مدت طولانی، فوایدی برای سلامت انسان دارد از جمله به ازبین‌بردن سلول‌های سرطانی و درمان این بیماری کمک می‌کند» (عصر ایران، ایران وایر، خبرگزاری مهر، یک نمونه از اینستاگرام).

ویدیوی بالا بخش‌های بریده‌شده‌ای از یک مصاحبه دو ساعته است که تنها ۵۲ ثانیه از آن ابتدا در تیک‌تاک و سپس در سایر شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌است (نمونه در توییتر فارسی). این مصاحبه با Mindy Pelz در یک پادکست حوزه کسب‌وکار به‌عنوان مدیرعامل شرکت «The Fasting Method» و نویسنده کتاب «Fast Like a Girl» انجام شده‌است. میندی پلز که همه‌جا خود را «دکتر» معرفی می‌کند، مدرک کارشناسی تربیت‌بدنی از دانشگاه کانزاس دارد و مدعیست در «شبه‌علم کایروپراکتیک» مدرک دکترا دارد. انتقادات زیادی به ادعاهای بی‌اساس و شبه‌علمی او وارد شده است. با این حال همین گفتگو هم به‌شدت تقطیع شده و جملاتی از سراسر دو ساعت مصاحبه به هم چسبانده شده‌اند. بنابراین به‌جای بررسی این گفته‌ها، مضمون کلی این ادعا را بررسی می کنیم.

در مورد آثار روزه‌داری بر سیستم ایمنی بدن، فکت‌نامه ادعای باقر لنکرانی وزیر اسبق بهداشت در جمهوری اسلامی ایران را بررسی کرده‌بود. در آنجا ذکر شد که ادعاهای لنکرانی غیرقابل اثبات است و آنچه مطالعات نشان می دهد با مدل «روزه‌داری اسلامی» متفاوت است.

همچنین در بررسی سایر اثرات روزه‌داری که سال‌هاست در رسانه‌های ایرانی یا شبکه های اجتماعی فارسی زبان به نقل از «دانشمندان ژاپنی» ذکر می‌شود، فکت‌نامه ادعای مذکور را بررسی کرد. در آنجا هم یافته‌های یوشینوری اُسومی زیست شناس ژاپنی و برنده جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی سال ۲۰۱۶ درباره «اتوفاژی که به معنای مکانیسم خودخواری اجزا سلول است، به‌جای فواید روزه‌داری ذکر شده‌بود که گمراه‌کننده بود.

سال‌ها پیش در وب‌سایت «گمانه» مقالات مرتبط با ادعای آثار «روزه‌داری بر سلامت» هم بررسی شده و سوگیری آنها تا حدودی نشان داده شده‌بود (بایگانی) که دیگر به آنها نمی‌پردازیم.

در ادامه به بررسی آخرین ادعاها در مورد آثار «فستینگ» یا گرسنگی‌کشیدن طولانی و متناوب، بر درمان سرطان می‌پردازیم. در این نوع فستینگ، فرد برای زمانی حدود ۱۶ ساعت چیزی نمی‌خورد. نوع شدیدتر آن ۲۴ تا ۴۸ ساعت گرسنگی کشیدن است که در قبلا در مساله اتوفاژی (راستی آزمایی فواید روزه‌داری از زبان دانشمند ژاپنی) بررسی کرده‌ایم.

آیا فستینگ سرطان را درمان می‌کند؟ 

مانند مسئله اتوفاژی اینجا هم بعضی تحقیقات علمی که در شرایط دقیق و کنترل‌شده خاصی، نتایجی داشته‌اند، در رسانه‌ها و شبکه های اجتماعی با کاربرد نادرست و غیر دقیق، ذکر شده و باعث گمراه‌‌شدن مخاطب می‌شود.

برای مثال می‌دانیم که یکی از تفاوت‌های مهم بین سلول‌های سرطانی و سلول‌های طبیعی، متابولیسم است. پس شاید این تصور ساده شده، منطقی به نظر برسد که «اگر ورود مواد غذایی به بدن را برای چند ساعت یا چند روز محدود کنیم، سلول‌های سالم به منابع انرژی جایگزین روی می‌آورند در حالی که سلول‌های سرطانی توانایی همان تغییر را ندارند و در اثر نرسیدن منابع انرژی، از بین می‌روند.» اما پزشکان و محققان زیادی این موضوع را بررسی کرده‌اند و نتیجه خاص و قابل توجهی در درمان سرطان، تا الان به‌دست نیامده است.

ده‌ها پژوهش کنترل‌شده و بالینی دراین‌زمینه انجام شده‌است. یک مقاله دوره‌ای که سال ۲۰۲۲ منتشر شده، بیست کارآزمایی بالینی (لینک نتایج) را بررسی کرده و در نهایت به این نتیجه رسید که «اگرچه به‌نظر می‌رسد فستینگ متناوب و عملکرد سلول‌های سرطانی به هم ربط داشته باشند، اما باید تحقیقات بیشتری انجام شود.» فستینگ متناوب باعث کاهش سطح انسولین، فاکتور رشد IGF-1، و التهاب می‌شود.

این مقاله بررسی می‌کند که چگونه فستینگ متناوب می‌تواند در کنار برخی از روش‌های درمان سرطان باعث تقویت اثر این روش‌ها از جمله شیمی‌درمانی و پرتودرمانی شود. یعنی به روش‌های درمانی ممکن است کمک بکند نه اینکه خودش یک درمان «جایگزین» باشد. در جمع‌بندی مقاله ذکر شده «هنگامی که فستینگ متناوب به تنهایی مورد استفاده قرار می‌گیرند، به ندرت به همان موفقیتی دست می‌یابد که همراه با روش‌های درمانی سرطان استفاده می‌شود.»

در نهایت نتیجه‌گیری این پژوهش این است که فستینگ متناوب به‌عنوان یک استراتژی کمکی در درمان سرطان پتانسیل دارد، اما به دلیل تفاوت‌های فردی در بیماران سرطانی، نیاز به تحقیقات بیشتر برای تعیین شرایط ایمن و مؤثر برای اعمال این روش وجود دارد. نتایج مطالعات روی موش‌ها امیدوارکننده هستند، اما پژوهشگران هشدار می‌دهند که تحقیقات کافی در این زمینه وجود ندارد و نتایج در انسان‌ها محدود و نیازمند بررسی‌های بیشتر هستند.

بنابراین این ادعا که «فستینگ (متناوب) باعث درمان سرطان می‌شود» نادرست است.

از آثار خطرناک فستینگ متناوب و طولانی بر سلامت چه می‌دانیم؟

در کنار فواید ادعایی قابل بررسی فستینگ، برخی از مطالعات روی جوندگان نشان داده‌اند که فستینگ متناوب، در شرایط خاصی حتی می‌تواند باعث افزایش رشد برخی تومورهای سرطانی شود. مطالعه‌ای روی بیش از بیست هزار بزرگسال نشان داد که افرادی که برنامه‌ محدودیت زمانی غذا خوردن هشت ساعته (نوعی از فستینگ یا روزه‌داری متناوب) را دنبال می‌کردند، ۹۱ درصد بیشتر در معرض خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی قرار داشتند. این افراد همه وعده غذایی خود را در کمتر از ۸ ساعت مصرف کرده  و بقیه زمان حدود ۱۶ ساعت دیگر را چیزی نمی‌خورند.

افراد مبتلا به بیماری قلبی یا سرطان که چنین رژیم‌هایی را اجرا می‌کردند با افزایش خطر مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی روبرو شدند. مقایسه‌ این نتایج با برنامه غذایی استاندارد نشان داد که محدود کردن مصرف غذا به کمتر از هشت ساعت در روز با عمر طولانی‌تر ارتباطی ندارد.

فستینگ متناوب می‌تواند علائمی مانند گرسنگی شدید، حالت تهوع، سردرد، سبکی سر، تحریک‌پذیری و خستگی ایجاد کند. این می تواند منجر به افزایش کورتیزول، هورمون استرس، در مواقع گرسنگی شدید شود. فستینگ متناوب همچنین خطر کم آبی بدن را افزایش می‌دهد زیرا غذای ما منبع مایعات است. به این ترتیب، حفظ مصرف مایعات کافی در طول دوره فستینگ متناوب ضروری است. فستینگ متناوب می‌تواند منجر به علائم رفلاکس اسید، مانند احساس سوزش در معده شود.

در همه این موارد حتما با پزشک باید مشورت شود. هرکسی نیازهای تغذیه ای و نیازهای متابولیکی متفاوتی دارد.