ادعای نادرست هوشنگ امیراحمدی که هر که خواسته، بمب ساخته

هوشنگ امیراحمدی، استاد دانشگاه راتگرز و تحلیلگر سیاسی که به‌خاطر تلاش برای برقراری رابطه ایران و آمریکا مشهور است در مناظره‌ای در برابر صادق زیباکلام به میزبانی رسانه تخصصی گفت‌و‌گوی «آزاد» که روزهای نخست اردیبهشت ۱۴۰۳ منتشر شد مدعی شد «هر کشوری که خواسته بمب هسته‌ای بسازد، ساخته‌است.» او در این مناظره می‌گوید (دقیقه ۱:۰۵:۳۰):

هر کشوری که خواسته بمب بسازه، ساخته. هیچ کشوری را نتوانسته‌اند جلویش را بگیرند که بمب بسازه که خواسته بسازه. این یک دروغ بزرگ است که اگر طرف بمب بری، آمریکا می‌زند، اسرائیل می‌زند، دنیا به‌هم می‌خورد.

می‌دانیم رژیم حاکم بر دنیا که به دست فاتحان جنگ جهانی دوم برقرار شده، «نهادگرایی لیبرال» (مشهور به نظم نوین جهانی به سرکردگی ایالات متحده - US-Led Liberal International Order) است. در این سیستم، نهادهای بین‌المللی با محوریت سازمان ملل متحد (مانند تجارت جهانی، بانک جهانی، صلیب‌سرخ جهانی، سازمان جهانی بهداشت و …) نقش اساسی دارند. قوی‌ترین نهاد بین‌المللی «شورای امنیت» صلح را در جهان تضمین کرده‌است. در بین این نهادهای بین‌المللی هم «آژانس انرژی اتمی» که حول معاهده NPT (پیمان عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای) شکل گرفته، به خاطر موضوع کارش یعنی «تسلیحات هسته‌ای» جایگاه ویژه‌ای در تصمیمات شورای امنیت دارد. فکت‌نامه پیش از این اهمیت «معاهده پادمان‌ها» به عنوان بخش اصلی NPT را بررسی کرده‌است.

معاهده NPT و سازمان IAEA حاصل تلاش‌های جهانی در نخستین سال‌های جنگ سرد برای توقف روند اتمی‌شدن جهان در آستانه جنگ آخرالزمانی هسته‌ای بود. با این‌حال آقای هوشنگ امیراحمدی با این گفته‌ها (و گفته‌های مشابه در مصاحبه‌هایی پس از درگیری ایران و اسرائیل) مدعیست که این سازوکار بین‌المللی عدم اشاعه که متضمن صلح جهانی و مانع جنگ هسته‌ای بوده «یک دروغ بزرگ است» و «هر کشوری که خواسته بمب هسته‌ای بسازد، ساخته‌است.»

برای بررسی این موضوع باید ببینیم سرنوشت برنامه تسلیحات هسته‌ای هر کشوری که «خواسته بمب بسازد» در نهایت چه شده‌است. اما باید توجه کرد این که کشوری «بخواهد» بمب بسازد، چیزی نیست که قابل راستی‌آزمایی باشد یا به راحتی بتوان آن را فهمید. مثلا هیچ‌وقت مشخص نشد چرا کشور میانمار با همکاری کره شمالی در سال ۲۰۰۸ تونل‌های عجیبی را حفاری کرده‌بود.

ما تنها می‌توانیم سرنوشت برنامه‌های تسلیحاتی کشورهایی را که علنا (یا با تظاهر، شبیه جمهوری اسلامی ایران یا اسرائیل) نشان داده‌اند که «می‌خواهند» بمب اتم بسازند یا برنامه آنها افشا شده مانند کره‌جنوبی و آفریقای جنوبی را دنبال کنیم. با این‌حال همین موارد هم نشان می‌دهد که همه این برنامه‌های تسلیحاتی (خواست کشورها) تبدیل به بمب نشده‌است.

۱. پنج عضو دائم شورای امنیت

پیش از شکل‌گیری آژانس و تدوین NPT، پنج عضو دائم شورای امنیت صاحب سلاح هسته‌ای شده‌بودند. آمریکا، شوروی، بریتانیا، فرانسه و چین در ابتدای عصر هسته‌ای «خواستند بمب بسازند و ساختند». اما این کشورها اصلا مشمول رژیم عدم اشاعه نبودند و با موانعی که بقیه کشورهای جهان پس از NPT مواجه بودند درگیر نشدند.

این پنج کشور پیروز جنگ جهانی دوم، بین خود معاهداتی مانند CTBT، START و … برای کنترل یکپارچه و ترکیبی تسلیحات هسته‌ای و کشتار جمعی و لیزری و فضایی و قاره‌پیما را دارند (هرچند این وضعیت رو به افول است). این کشورها روی کاغذ توان از بین بردن تمدن بشری را دارند.

همچنین سه کشور بازنده جنگ جهانی دوم (آلمان، ژاپن و ایتالیا) نیز از نظر فناوری در موقعیت بازدارندگی هسته‌ای مشابه پنج کشور فوق قرار دارند. به بیان آقای امیر احمدی «به محض اینکه بخواهند بمب بسازند، می‌سازند.» کانادا، استرالیا، برزیل و کشورهای اروپای شمال غربی نیز بالقوه توان این‌کار را دارند. به‌هرحال هیچ‌کدام این کشورها «نمی‌خواهند که بمب داشته‌باشند.»

۲. کشورهایی که NPT را امضا نکردند

عدم امضای NPT (یا خروج از آن) در رژیم بین‌المللی به «خواستنِ ساخت بمب» تعبیر می‌شود. چهار عضو سازمان ملل متحد (هند، پاکستان، اسرائیل و سودان جنوبی) هرگز این معاهده را امضا نکردند.

هند و پاکستان در رقابت هسته‌ای با یکدیگر NPT را امضا نکردند یعنی «خواستند بمب بسازند و ساختند.» اسرائیل NPT را امضا نکرده و با وجود اینکه دنیا را در ابهام این قرار داده که چند کلاهک ساخته است، اما به‌هرحال شکی باقی نگذاشته که «خواسته که بمب بسازد و ساخته است.»

سودان جنوبی، کشوریست که تازه در سال ۲۰۱۱ تاسیس شده‌است و هنوز NPT را امضا نکرده‌است این کشور در وضعیت ناگوار انسانی به‌خصوص در ناحیه دارفور مواجه است و در عین‌حال ثبات سیاسی لازم را ندارد.‍

تایوان که تا سال ۱۹۷۱ عضو دائم شورای امنیت بود، در این سال از سازمان ملل متحد اخراج شد و NPT را امضا نکرده، اما یک‌طرفه به آن عمل می‌کند یا در حقیقت دارد به جامعه جهانی اعلام می‌کند «این حق را برای خود قائل است که هر وقت بخواهد بمب بسازد، بسازد» هرچند به‌نظر می رسد توان فنی لازم را حداقل به‌اندازه ژاپن ندارد.

۳. کشورهایی که برنامه مخفیانه تسلیحات هسته‌ای داشته‌اند

کره شمالی که NPT را امضا کرده‌بود سال ۲۰۰۳ با آزمایش هسته‌ای، از این معاهده خارج شد یعنی «خواست بمب بسازد و ساخت.»

لیبی، عراق، سوریه، کره‌جنوبی، آفریقای جنوبی، یوگسلاوی سابق و جمهوری اسلامی ایران، کشورهایی هستند که در عین امضای NPT برنامه مخفیانه تسلیحات هسته‌ای داشته‌اند اما همگی با روش‌های مختلف از تطمیع اقتصادی و تشریک ایالات متحده در تامین امنیت آن کشورها تا تحریم شدید اقتصادی و حتی حمله هوایی و سایبری از دسترسی به بمب تاکنون ناتوان بودند.

سال ۱۹۷۵ و پس از خروج ایالات متحده از ویتنام، کره‌جنوبی اعلام کرد که برای دفاع از خود به تسلیحات هسته‌ای فکر می‌کند. بلافاصله، فرانسه تبادلات هسته‌ای خود با این کشور را متوقف کرد و آمریکا آن را تحت فشار گذاشت که NPT را امضا کند. با این حال شواهدی که از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۰ به دست آژانس رسید نشان داد که این کشور روش‌های مختلف رسیدن به بمب با پلوتونیم و اورانیوم را در مقادیر بسیار ناچیز (در حد چند گرم) توسعه داده‌بود. این کشور نتوانست به سوالات آژانس پاسخ قانع‌کننده ارائه دهد. به این ترتیب می‌توان گفت کره‌جنوبی نیم قرن است (از ۱۹۷۵) که «می‌خواهد بمب بسازد اما آمریکا نمی گذارد.» البته این مقدار در حد چند گرم بود و امکان انفجار هسته‌ای نداشت، اما نشان داد فناوری این کشور تقریبا هم سطح ژاپن و آلمان است.

هوشنگ امیراحمدی می‌گوید: «این یک دروغ بزرگ است که اگر طرف بمب بروی، آمریکا می‌زند، اسرائیل می‌زند». اما هر سه کشور «عراق، سوریه و لیبی» برنامه هسته‌ای داشته‌اند که با برخورد نظامی، بمباران هوایی و تحریم از سوی آمریکا و اسرائیل مواجه شده و سرانجام برنامه هسته‌ای آنها متوقف شده‌است. 

یوگسلاوی در دهه ۱۹۶۰ برنامه تسلیحات هسته‌ای خود را آغاز کرد. این کشور توانست به ۶۰ کیلوگرم اورانیوم ۸۰درصد غنی شده برسد. اما تحقیقات نشان می‌دهد این برنامه تحت فشار شوروی متوقف شد.

مشهورترین پرونده «عدم اشاعه» که همه مراحل آن از کشف تا خنثی‌سازی، جزو مهم‌ترین پیروزی‌های همکاری‌های بین‌المللی است، پرونده هسته‌ای آفریقای جنوبی است. این کشور در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ با همکاری اسرائیل و تایوان قابلیت‌های هسته‌ای خود را تا جایی گسترش داد که شش کلاهک ساخت و در تدارک ساخت هفتمین کلاک هسته‌ای بود که پروژه این کشور با تصاویر ماهواره‌ای شوروی افشا شد. با فشار ایالات متحده این پروژه به‌طور کامل متوقف شد و آفریقای جنوبی، کلیه تجهیزات هسته‌ای خود را از بین برد. این کشور هم «نه‌تنها می‌خواست بمب بسازد بلکه حتی شش تا هم ساخت اما در نهایت نتوانست!» (شرح کامل داستان با مستندات و تصاویر).

جمهوری اسلامی ایران، براساس اسناد به‌دست آمده از آرشیو هسته‌ای، برنامه مدونی برای ساخت بمب هسته‌ای داشت که طرح آماد نام داشت. مطابق این برنامه، جمهوری اسلامی باید تا سال ۱۳۸۲ پنج بمب می‌داشته و یک بمب هسته‌ای را آزمایش می‌کرد. ارزیابی نهادهای امنیتی آمریکا در سال ۲۰۰۷ در گزارش مشهوری به رئیس جمهوری این کشور حاکی از آن بود که جمهوری اسلامی، برنامه توسعه تسلیحات هسته‌ای را در همان سال (۲۰۰۳) متوقف کرده‌است.

تحریم‌های بین‌المللی از یک سو، و وقایعی مانند حمله سایبری استاکس‌نت یا کشته شدن افراد کلیدی در این برنامه، از جمله فعالیت‌های منسوب به اسراییل برای جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی ایران به بمب بوده‌است.

اصلاحیه

افزوده در روز سه‌شنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۳

در بخش «اگر وقت‌ندارید» (خلاصه ابتدای متن) و بخش «جمع‌بندی» و همچنین در مفهوم کلی متن این راستی‌آزمایی:

با توجه به اینکه برنامه توسعه تسلیحات هسته‌ای این هشت کشور (لیبی، عراق، سوریه، کره‌جنوبی، کره‌شمالی، آفریقای جنوبی، یوگسلاوی سابق و جمهوری اسلامی ایران) همگی به بمب نرسیده‌است، هرچند شواهد فنی انکارناپذیری در «خواستن برای ساختن بمب» در برنامه هسته‌ای این کشورها وجود داشته (و برای جمهوری اسلامی ایران، دارد - از جمله ذخیره چندین کیلوگرم اورانیوم ۶۰درصد غنی‌شده و آزمایش مریوان)، اما برای دقت بهتر متن و عدم نیت‌خوانی، عبارت «کشورهایی که در عین امضای NPT برنامه مخفیانه تسلیحات هسته‌ای داشته‌اند» باید به «کشورهایی که در عین امضای NPT در برنامه توسعه هسته‌ای خود ابعاد احتمالی نظامی (PMD) داشته‌اند» تغییر کند.

هوشنگ امیراحمدی در مناظره با صادق زیباکلام مدعی شده: «هر کشوری که خواسته بمب [هسته‌ای] بسازه، ساخته... این یک دروغ بزرگه که اگر طرف بمب بروی، آمریکا می‌زند، اسرائیل می‌زند، دنیا به‌هم می‌خورد.»

معلوم نیست چند کشور «می‌خواسته‌اند» که بمب بسازند. ولی برنامه تسلیحات هسته‌ای ۱۷ کشور آشکار است یعنی می‌دانیم حداقل اینها «می‌خواسته‌اند بمب بسازند» که از این بین:

پنج عضو دائم شورای امنیت (آمریکا، شوروی، بریتانیا، فرانسه و چین) پیش از برقراری «رژیم عدم اشاعه» بمب‌شان را ساختند.

چهار کشور هند، پاکستان، اسرائیل و سودان جنوبی «معاهده عدم اشاعه» را امضا نکرده‌اند که سه‌تای اول بمب دارند.

اما اصل داستان، هشت کشور لیبی، عراق، سوریه، کره‌جنوبی، کره‌شمالی، آفریقای جنوبی، یوگسلاوی سابق و جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان کشورهایی هستند که در عین امضای «معاهده عدم اشاعه» برنامه مخفیانه تسلیحات هسته‌ای داشته‌اند. از این بین، تنها کره شمالی توانسته بمب بسازد. بقیه این کشورها، به محض افشای برنامه‌های توسعه تسلیحات هسته‌ای‌شان با روش‌های مختلف از تطمیع اقتصادی و تشریک ایالات متحده در تامین امنیت آن کشورها تا تحریم شدید اقتصادی و حتی حمله هوایی اسرائیل (مورد سوریه و عراق)، یا حمله سایبری (استاکس‌نت به ایران) از دسترسی به بمب تاکنون ناتوان شده‌اند.

بنابراین ادعای هوشنگ امیراحمدی، استاد دانشگاه و تحلیلگر سیاسی که «هر کشوری که خواسته بمب (هسته‌ای) بسازد، ساخته‌است» نشان نادرست می‌گیرد.