آمار نادرست درباره اشتغال اتباع خارجی در ایران

محمد حسینی، نماینده استان بوشهر در شورای عالی استان‌ها روز ۹ شهریور ۱۴۰۱ در گفت‌وگو با خبرگزاری رکنا به نقل از آقای صولت مرتضوی، وزیر کار گفت: «۵ میلیون شغل در ایران در انحصار مهاجران است». او اظهار داشت: «آقای صولت مرتضوی وزیر کار در جلسه‌ای که با اعضای شورای عالی استان‌ها داشت، گفته حدود پنج میلیون شغل در ایران در دست اتباع بیگانه است که اگر بتوانیم از این میزان، دو و نیم میلیون شغل را به ایرانیان برگردانیم، می‌توانیم معضل بزرگی را در حوزه اشتغال در کشور حل کنیم».

آیا پنج میلیون فرصت شغلی در ایران، در اختیار اتباع خارجی است؟

پیش از بررسی میزان فرصت‌های شغلی که در ایران در اختیار اتباع خارجی قرار گرفته، باید ببینیم کلا چه تعداد از اتباع خارجی در ایران حضور دارند. وقتی صحبت از حضور اتباع خارجی در ایران و کسب فرصت‌های شغلی می‌شود، عموما مراد اتباع افغانستانی است که طبق آخرین سرشماری انجام شده در سال ۱۳۹۵، بیش از ۹۰ درصد جمعیت کل اتباع خارجی مقیم ایران را تشکیل می‌دهند. پس اول باید به به پرسش زیر پاسخ داد:

چه تعداد اتباع افغانستانی در ایران حضور دارند؟

پیشتر روزنامه جمهوری اسلامی در فروردین ۱۴۰۱ ادعا کرده بود جمعیت اتباع افغانستانی در ایران به ۸ میلیون نفر رسیده است. «فکت‌نامه» این ادعا را بررسی کرده و به آن نشان شاخ‌دار داده است، چرا که بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌داد آمار رسمی منتشر شده کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در سال ۲۰۲۱ جمعیت افغانستانی‌های مقیم ایران را ۳,۶۳۶,۰۰۰ نفر برآورد کرده که از این تعداد ۲,۲۵۰,۰۰۰ نفر افغانستانی‌های فاقد مدرک‌اند. سایر منابع بین‌المللی از جمله یونیسف نیز تعداد مهاجران افغان ساکن ایران را حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر برآورد کرده و مقام‌های رسمی ایران از جمله رئیس جمهور و وزیر خارجه نیز حداکثر جمعیت اتباع افغانستانی مقیم ایران را تا پنج میلیون نفر برآورد کرده‌اند.

رصد خانه مهاجرت ایران نیز در سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱ در صفحه ۵۳۶ به آمار مهاجران افغانستانی مقیم ایران پرداخته و آورده: در تیرماه ۱۴۰۱ دو میلیون و ۳۰۰ هزار اتباع غیرمجاز خود را به سازمان مهاجرت ایران معرفی و مشخصات یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر آنها دریافت و مدارک کافی اخذ شد و بقیه هم در نوبت‌دهی قرار گرفتند. با احتساب یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر اتباع مجاز، در مجموع ۴ میلیون تبعه افغانستانی در ایران حضور دارد. برآوردها حاکی است که بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر از اتباع غیرمجاز در طرح شناسایی شرکت نکرده‌اند که با احتساب این افراد، جمعا ۴ میلیون و ۳۰۰ تا ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تبعه افغانستانی در ایران زندگی می‌کند.

کانال رسمی سازمان ملی مهاجرت ایران، وابسته به وزارت کشور در پیام‌رسانی داخلی ایتا نیز با انتشار خبری تعداد کل مهاجران افغان در ایران، پاکستان، ترکیه و… را ۷ میلیون نفر اعلام کرده و به نقل از محمد ارسلا خروتی، وزیر مهاجرین طالبان اعلام کرده برای بازگشت ۷ میلیون مهاجر افغانستانی در تلاش‌ایم و سال گذشته حدود ۹۰۰ هزار پناهجوی افغانستانی از ایران، پاکستان، ترکیه و برخی کشورهای اروپایی به افغانستان بازگشته‌اند. او گفته افغانستان ۷میلیون پناهجوی مهاجر و ۳ میلیون آواره داخلی دارد.

بنابراین آنچه روشن است اینکه جمعیت کل مهاجران افغان در ایران بین ۴ تا ۵ میلیون نفر برآورد می‌شود.

اتباع خارجی چه میزان فرصت شغلی را در ایران از آن خود کرده‌اند؟

طبیعتا وقتی مجموع کل اتباع خارجی مقیم ایران حداکثر حدود ۵ میلیون نفر باشد، تعداد فرصت شغلی کسب شده آنها در ایران حتما کمتر از این رقم خواهد بود، چراکه همه ۵ میلیون تبعه خارجی مقیم ایران نیروی کار نیستند. همانگونه که از جمعیت ۸۵ میلیونی ایرانیان، تنها ۱۴ میلیون نفر شغل تمام وقت دارند.

پیشتر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گزارشی با عنوان «بررسی ویژگی‌ها و وضع فعالیت اتباع خارجی در کشور» که در سال ۱۳۹۶ منتشر شد، جمعیت رسمی اتباع خارجی را ۱.۶۵۴.۳۸۸ نفر اعلام کرده و آورده بود ۱.۲۷۳.۲۱۱ نفر آنها ۱۰ سال به بالا و در سن کار قرار دارند. با این وجود تنها ۵۶۰ هزار نفر آنها جزء جمعیت فعال (آماده به کار) به حساب می‌آیند مابقی یا محصل، یا خانه‌دار، یا بدون شغل ولی صاحب درآمد هستند. این گزارش در نهایت تعداد کل شاغلان خارجی در ایران را ۵۳۸.۶۴۶ نفر یعنی معادل یک سوم کل جمعیت اتباع خارجی در ایران برآورد کرده است. (ﺳﻨﺠﺶ اﺛﺮ ﺣﻀﻮر اﺗﺒﺎع ﺧﺎرﺟﯽ در ﺑﺎزار ﮐﺎر ﮐﺸﻮر)

با فرض ثابت ماندن همین نسبت اگر فرض کنیم جمعیت اتباع خارجی به ۵ میلیون نفر افزایش یافته باشد، کل جمعیت اتباع شاغل در ایران نمی‌تواند بیش از ۱.۵ تا ۲ میلیون نفر باشد.

آمار اعلامی از سوی محمود کریمی بیرانوند، معاون توسعه کارآفرینی وزارت کار نیز نشان می‌دهد که آمار اشتغال اتباع با ادعای مطرح شده فاصله بسیار دارد. او بهمن سال ۱۴۰۰ به خبرگزاری فارس گفته:

«از شهریور که دولت سیزدهم روی کار‌آمد تاکنون ۲۱ هزار مجوز اشتغال اتباع خارجی صادر شده، ۱۶ هزار مجوز اشتغال هم تمدید شده؛ یعنی جمعا ۳۷ هزار صدور و تمدید می‌شود. همچنین ۲ هزار ابطال مجوز کار هم در این مدت صورت گرفته است. در زمینه آموزش نیروی ایرانی توسط اتباع خارجی هم ۳ هزار نفر آموزش صورت گرفته و ۵ هزار نفر جایگزینی نیروی داخلی به جای اتباع خارجی در این مدت صورت گرفته است.»

به گفته کریمی بیرانوند، «آسیب دیدن فرهنگ کسب و کار در کشور ما به جایی رسیده که هم اکنون در اکثر مغازه‌های تهران کارگران افغان به عنوان مباشر و دستیار فروشنده استفاده می‌شود و حتی در روستاها مشاغلی مانند چوپانی و نگهداری از گوسفندان با دستمزد ماهانه ۶ میلیون تومان توسط برخی از اتباع افغانستانی انجام می‌شود، در حالی که بسیاری از جوانان از بیکاری می‌نالند، اما در عین حال بسیاری از آنها تن به کارهای سخت مانند مشاغل ساختمانی، چوپانی و حتی دستیاری فروشنده در مغازه‌ها را‌‌‌‌‌‌‌‌ نمی‌دهند». اظهاراتی که گواهی است بر این موضوع که اتباع خارجی بیش از آنکه فرصت شغلی را از ایرانیان ربوده باشند، مشاغلی را در دست دارند که ایرانی‌ها کمتر به آن علاقمندی نشان می‌دهد.

محمد حسینی، نماینده استان بوشهر در شورای عالی استان‌ها روز ۹ شهریور ۱۴۰۱ در گفت‌وگو با خبرگزاری رکنا به نقل از آقای صولت مرتضوی، وزیر کار می‌گوید: «۵ میلیون شغل در ایران در انحصار مهاجران است».

بررسی‌های «فکت‌نامه» نشان می‌دهد که این ادعا فاصله زیادی با واقعیت دارد. برآوردهای داخلی و خارجی نشان می‌دهد که مجموع اتباع خارجی ساکن ایران، اعم از قانونی و غیرقانونی، چیزی بین ۲.۵ تا ۵ میلیون نفر است.

اگر کل اتباع خارجی ساکن ایران ۵ میلیون نفر باشد (یعنی حداکثر را ملاک بگیریم)، مجموع کل اتباع شاغل در ایران نمی‌تواند بیش از ۱.۵ تا ۲ میلیون نفر باشد، چراکه طبق بررسی‌های وزارت کار در سال ۱۳۹۶، یک سوم اتباع، نیروی کار به حساب می‌آیند.

بنابراین «فکت‌نامه» به ادعای مطرح شده آقای محمد حسینی، نماینده استان بوشهر در شورای عالی استان‌ها به نقل از آقای صولت مرتضوی، وزیر کار مبنی بر اینکه «۵ میلیون شغل در ایران در انحصار مهاجران است»، نشان «نادرست» می‌دهد.