ادعای نادرست وزیر ارتباطات درباره رتبه بالای ایران از نظر دسترسی به اینترنت

عیسی زارع پور وزیر ارتباطات، روز ۸ خرداد ۱۴۰۲ در افتتاحیه نمایشگاه «صنعت پست، لجستیک، تجارت الکترونیک و صنایع وابسته» در سخنانی گفت:

«یکی از اولین نیازمندی های اقتصاد دیجیتال زیرساخت است و مایه خوشحالی است که اعلام بکنیم جمهوری اسلامی ایران نه تنها در شهرها بلکه در روستا در دسترسی به اینترنت جزو چند کشور اول دنیاست.»
«با یک کار جهادی بیش از چهار هزار روستای جدید بالای بیست خانوار به شبکه ارتباطی متصل شده‌اند. قریب به ۹۲درصد روستاهای بالای بیست خانوار کشور به اینترنت پرسرعت متصل شده‌اند و تلاش می‌شود تا پایان سال هیچ روستای بالای بیست خانواری فاقد دسترسی به شبکه ارتباطی وجود نداشته باشد.»

دسترسی به شبکه پرسرعت ارتباطی الزاما به معنی دسترسی به اینترنت نیست، همان گونه که در پروژه شبکه ملی اطلاعات (مشهور به اینترنت ملی)، کاربران به شبکه پرسرعت ارتباطی دسترسی دارند اما از دسترسی به منابع آزاد اطلاعات در فضای مجازی محرومند.

با این حال زارع پور در بخشی از صحبت‌های خود به شبکه ارتباطی پرسرعت و در بخشی دیگر به اینترنت اشاره می‌کند. زارع‌پور پیشتر ادعای مشابهی درباره پهنای باند کرده‌بود و در آنجا هم شبکه ارتباطی داخلی و اینترنت را به‌جای یکدیگر استفاده کرده‌بود.

اما از این موضوع که بگذریم، آیا آماری جهانی برای دسترسی روستاها و شهرها به اینترنت وجود دارد؟‌ چه میزان از جمعیت ایران به شبکه ارتباطی پرسرعت (شبکه ملی اطلاعات) دسترسی دارند؟ 

آمار دسترسی به اینترنت در ایران چقدر است؟‌

بر اساس آمارهای رسمی آمار دسترسی خانوارهای ایرانی به اینترنت پرسرعت در سال ۱۴۰۰ حدود ۷۹ درصد ( ۸۲ درصد مناطق شهری و ۶۹ درصد مناطق روستایی) است. 

اگر این را با آمار استفاده مردم از اینترنت در سال ۲۰۲۱ مقایسه کنیم می‌بینیم آمار استفاده مردم از اینترنت پرسرعت در بیش از ۴۰ کشور جهان بیش از ۹۰ درصد و در بیش از ۸۰ کشور بالای ۸۰ درصد است. به عبارتی در بیش از ۸۰ کشور آمار استفاده از اینترنت بیشتر از نرخ دسترسی خانوارهای ایرانی به اینترنت است.

در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ معاون وزارت کشور گفته بود که در حال حاضر ۶۰ هزار روستا، آبادی و سکونتگاه وجود دارند و تعداد روستاهای زیر ۲۰ خانوار به ۲۳ هزار و ۱۲۳ روستا رسیده است که ۵۹۰ هزار نفر در این روستاها سکونت دارند. این بدان معناست که در کشور حدود ۴۰ هزار روستا با جمعیت بالای ۲۰ نفر وجود دارد. 

مراجعه به «درگاه یکپارچه اطلاعات روستایی» نشان می‌دهد که از ۳۹۳۶۵ روستا، ۳۴۴۵۳ روستا به ارتباطات سیار، ۱۳۱۸۰ روستا به ارتباطات ثابت، و در مجموع ۳۵۵۷۹ روستا به شبکه ارتباطات پرسرعت کشور دسترسی دارند. به عبارتی

- ۳۳/۴درصد روستاهای کشور به اینترنت ثابت دسترسی دارند.

- ۷۸/۳درصد روستاهای کشور هم به اینترنت سیار دسترسی دارند.

- ۹۰درصد روستاهای با جمعیت بالای ۲۰ خانوار کشور به اینترنت دسترسی دارند.

باید توجه کرد که آمارهای بالا، درصد دسترسی «روستا»های ایران به اینترنت است نه تعداد «روستاییان» با دسترسی به اینترنت بالا. 

آیا آمار دسترسی اینترنت در روستاهای ایران به نسبت سایر کشورها بالا است؟ 

بر اساس برآورد سایت Statista تا سال ۲۰۲۲، حدود ۶۶ درصد از کل افراد در سراسر جهان از اینترنت استفاده می کردند. مقایسه این عدد با نرخ دسترسی خانوارهای روستایی به اینترنت نشان می‌دهد، ایران در بهترین حالت وضعیت متوسطی نسبت به سایر کشورها دارد. 

ضریب نفوذ اینترنت مفهومی است که به نسبت استفاده کنندگان اینترنت در یک منطقه خاص جغرافیایی به نسبت کل افراد آن منطقه اطلاق می شود. ضریب نفوذ اینترنت توسط عوامل مختلفی تعیین می‌شود. یک مطالعه بر عوامل موثر بر نفوذ اینترنت در چین نشان داده که که نفوذ اینترنت عمدتاً تحت تأثیر هزینه دسترسی به اینترنت، محتوای اینترنت و تولید ناخالص داخلی سرانه قرار دارد.

ضریب نفوذ اینترنت در مناطق شهری در سراسر جهان حدود ۸۲ درصد و در مناطق روستایی ۴۶ درصد است. کمترین ضریب نفوذ در مناطق روستایی کشورهای در حال توسعه محصور در خشکی (این اصطلاح سازمان ملل متحد کشورهایی را توصیف می کند که محدودیت‌های جدی در توسعه کلی اجتماعی-اقتصادی دارند) ۲۶ درصد است.

آیا شاخصی برای سنجش کیفیت دسترسی به اینترنت وجود دارد؟

آزمایشگاه ملی آرگون (مرکز تحقیقاتی علوم و مهندسی بین‌رشته‌ای دانشگاه شیکاگو) روی میزان دسترسی مردم آمریکا به اینترنت مطالعه می‌کند، شاخصی به نام Internet Access Index یا به اختصار IAI را برای محاسبه میزان دسترسی به اینترنت ارائه داده است: 

«IAI به عنوان حاصل ضرب سه عامل محاسبه می شود؛ دو عامل اول کیفیت و در دسترس بودن اینترنت پرسرعت را می سنجد و عامل سوم نشان دهنده توانایی عمومی برای اشتراک در خدمات اینترنت پرسرعت است.»

به عبارت دقیق تر برای سنجش دسترسی به اینترنت در هر کشوری باید موارد زیر را در نظر بگیریم. 

1. کیفیت اینترنت پرسرعت
2. در دسترس بودن اینترنت پرسرعت 
3. توانایی عمومی برای اشتراک در خدمات اینترنت پرسرعت

کیفیت اینترنت پرسرعت در ایران تحت تاثیر فیلترینگ گسترده و هوشمند و قطع مکرر شبکه به بهانه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و ضعف زیرساخت‌ها است. بر اساس گزارش سازمان خانه آزادی، ایران در سال ۲۰۲۳ رتبه سوم فیلترینگ اینترنت در دنیا را در اختیار داشته است.

در گزارش دیگری که سرف شارک (از شرکت‌های فعال در زمینه امنیت اطلاعات) منتشر کرده ایران در سال ۲۰۲۲ در ارائه بیشترین محدودیت‌های اینترنتی، رتبه دوم را در اختیار داشته است. 

به گزارش سرف‌شارک «ایران» در سال ۲۰۲۲ در لیست کشورهای با هزینه بالای اینترنت قرار گرفته است. این وب‌سایت بر اساس «شاخص ارزش اینترنت» یا (Surfshark’s 2022 Internet Value index)» ارزش اینترنت ایران را معادل ۰/۰۰۷۱ ارزیابی کرده که جایگاه ایران را در رنکینگ جهانی به رتبه ۸۴ ام می‌رساند.

بر اساس این گزارش رتبه ایران از میان ۱۱۷ کشور دنیا 

• در  ارزش مالی اینترنت ۴۷ام
• در کیفیت اینترنت ۹۰ام
• در زیرساخت‌های الکترونیکی ۴۹ام
• در امنیت الکترونیکی ۱۱۳ام  
• و در حاکمیت الکترونیکی ۷۹ام است

عیسی زارع پور وزیر ارتباطات در سخنانی با اشاره به اینکه نزدیک به ۹۲درصد روستاهای بالای ۲۰ خانوار کشور به اینترنت پر سرعت متصل هستند گفته مایه خوشحالی است که اعلام بکنیم جمهوری اسلامی ایران نه تنها در شهرها بلکه در روستا در دسترسی به اینترنت جزو چند کشور اول دنیاست. 

آمار ۹۲ درصد آمار اتصال روستاهای بالای ۲۰ خانوار است. طبق آخرین آمار رسمی در سال ۱۴۰۰ نرخ دسترسی خانوارهای ایرانی به اینترنت پرسرعت، حدود ۸۰ درصد ( ۸۲ درصد مناطق شهری و ۶۹ درصد مناطق روستایی) است. 

این در حالی طبق آمارهای معتبر بین‌المللی در سال ۲۰۲۱، آمار استفاده مردم از اینترنت پرسرعت در بیش از ۴۰ کشور جهان بیش از ۹۰ درصد و در بیش از ۸۰ کشور بالای ۸۰ درصد است. 

اگر کیفیت را هم در نظر بگیریم، جایگاه ایران از نظر دسترسی به اینترنت آزاد از این هم پایین‌تر خواهد بود. بر اساس گزارش‌های معتبر بین‌المللی ایران در حال حاضر بعد از چین و میانمار (بدون احتساب کره شمالی) سومین کشور دنیا در اعمال فیلترینگ و محدودیت اینترنت است. 

با این اوصاف فکت‌نامه این گفته عیسی زارع‌پور که «جمهوری اسلامی ایران نه تنها در شهرها بلکه در روستا در دسترسی به اینترنت جزو چند کشور اول دنیا است» نشان «نادرست» می‌دهد.