ادعای نادرست نور نیوز درباره وقایع مشابه سرنگونی هواپیمای اوکراینی توسط دولت‌ها

نور نیوز، رسانه‌ای که براساس گفته‌هایی، نزدیک به دبیر شورای عالی امنیت ملی (علی شمخانی) است، در توییتی نوشت (تصویر همان توییت در تلگرام نور نیوز):

در وقایع مشابه با سقوط هواپیمای اوکراینی که طی سال‌های گذشته در کشورهای دیگر به وقوع پیوسته، هیچ دولتی مسئولیت دخالت در حوادث فوق را نپذیرفته، چه رسد به مجازات عوامل دخیل در آن، چنانچه آمریکا به فرمانده ناو وینسنس که هواپیمای مسافربری ایران را سرنگون کرد مدال داد!

چند ماه پیش، در ۱۷ آذر ۱۴۰۱ حسین طائب، فرمانده معزول اطلاعات سپاه در دانشگاه علوم پزشکی مشهد، هم ادعایی مشابه را تکرار کرده‌بود که ما آن را درستی‌سنجی کرده‌بودیم. طائب گفته بود:

«آیا [چنین واقعه‌ای] دفعه اول است؟ یا در دنیا در چندین کشور پیشرفته [حوادث مشابه] اتفاق افتاده اما نیامده‌اند صادقانه بگویند. بعضی موقع‌ها بعد از چندین سال، بیست سال، سی سال آمده‌اند گفته‌اند. بعضی موقع‌ها بعد از پنجاه سال گفته‌اند که آن هواپیمایی که آن دفعه خورد، این طور بود. اما جمهوری اسلامی ظرف ۴۸ ساعت بررسی کرده‌است و علی‌رغم اختلاف‌ نظر کارشناسی، نظر غالب را اعلام کرده. این باید افتخارش باشد.»

https://factnameh.com/fa/fact-checks/2023-01-04-history-airliner-shootdown-incidents-ps752

ادعای طائب نادرست بود. اما صورت‌بندی ادعای نور نیوز کمی متفاوت است. در ادعای نور نیوز معلوم نیست منظور از «وقایع مشابه با سقوط هواپیمای اوکراینی» چیست.

فکت‌نامه همه سوانح هوایی را بر اساس اطلاعات مندرج در وب‌سایت planecrashinfo.com بررسی کرده‌بود. که آمار آن را در نمودار زیر می‌بینید:

در نمودار دیده می‌شود که از دهه ۱۹۵۰ که موشک در پدافند به‌کار گرفته شده، بیش از ۱۰۰۰ مورد سانحه هوایی برای هواپیماهای تجاری رخ داده که تنها ۳۴ مورد آن شلیک پدافند بوده‌است.

۱. شلیک به هواپیمای تجاری یک طرف در درگیری نظامی

از این ۳۴ مورد، در ۲۹ سانحه یکی از طرف‌های درگیر به هواپیمای تجاری طرف مقابل یا متحدان و شرکایش، حمله کرده‌است. بعضی از این طرفین یک کشور و حکومت بوده و بعضی دیگر یک گروه مانند جبهه پولیساریو یا شبه‌نظامیان خلق زیمباوه یا مجاهدین افغان.

اینکه آیا می‌توان براساس تعریف نور نیوز این ۲۹ مورد را مانند شلیک به هواپیمای اوکراینی درنظر گرفت، معلوم نیست. هرکدام از این ۲۹ شلیک، سرنوشت متفاوتی داشته و در زمینه تاریخی متفاوتی رخ داده‌اند. فکت‌نامه در گزارش بالا لینک دسترسی به جزئیات پرونده هر کدام از این موارد را ذکر کرده‌است.

علاوه بر این ۲۹ سانحه، ۲ سانحه دیگر هم هستند که در درگیری نظامی رخ داده‌اند، اما تحقیقات در نهایت اثبات نکرده‌اند که کدام طرف درگیر به هواپیما شلیک کرده‌است:

الف) پرواز ایتاویا ۸۷۰

سال ۱۹۸۰، هواپیمای مک‌دانل داگلاس DC-9-15 پرواز هواپیمایی ایتاویا (کشور ایتالیا) در مسیر پالرمو با موشک‌های هوابه‌هوا ساقط شد.

سال ۲۰۱۳، دادگاه کیفری عالی ایتالیا حکم داد که شواهد واضح و فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد این پرواز توسط موشک ساقط شده اما عاملان آن هنوز نامشخص هستند. در آن روز میگ‌های لیبی با جنگنده‌های ناتو درگیر شده‌بودند.

دادرس تحقیقی در سال ۱۹۹۹ گفت به این نتیجه رسیده‌بود که نقشه‌ای برای سرنگونی هواپیمای حامل معمر قذافی وجود داشته و این هواپیمای مسافربری ناخواسته در این سناریوی جنگی گرفتار شده‌است. اما هیچ وقت مشخص نشد این موشک از سمت ناتو شلیک شده‌بود یا از سمت لیبی.

ب) سقوط جت شخصی رییس جمهوری رواندا

سال ۱۹۹۴، جت شخصی داسو فالکون ۵۰ (کشور رواندا) حامل روسای جمهوری رواندا و بروندی، در نزدیکی فرودگاه کیگالی، پایتخت رواندا مورد اصابت موشک پدافند زمین به هوا قرار گرفت. این اتفاق جرقه یکی از بزرگترین نسل‌کشی‌های دوران معاصر «نسل‌کشی رواندا» توسط قبیله هوتو علیه قبیله توتسی را رقم زد.

هر دو طرف جنگ داخلی رواندا متهم به این شلیک هستند.

۲. شلیک به هواپیمای تجاری خودی

بررسی تک‌تک این سوانح نشان می‌دهد که غیر از پرواز PS752، تنها دو پرواز دیگر قطعا با «موشک خودی» از بین رفته‌اند. اگر منظور نورنیوز از «وقایع مشابه با سقوط هواپیمای اوکراینی» این حالت باشد، تعداد آنها بسیار کم است که بتوان این‌قدر کلی صحبت کرد و می‌توان موردی به آنها پرداخت. برای اینکه ببینیم مسئولیت را چه کسی پذیرفته، این دو پرواز را بررسی می‌کنیم. 

الف) پرواز ایرفلوت ۹۰۲

سال ۱۹۶۲،  توپولوف Tu-104A هواپیمایی ایرفلوت (کشور شوروی) از مسیر داخلی خاباروفسک به مسکو، در نزدیکی فرودگاه کراسنویارسک، توسط موشک پدافند هوایی ارتش سرخ شوروی که در آن نزدیکی در حال رزمایش بود، سقوط کرد.

منابع رسمی در اتحاد شوروی «گم‌کردن موقعیت توسط خلبان در شرایط ابری» را علت حادثه اعلام کردند.

ب) پرواز سیبریا ۱۸۱۲

سال ۲۰۰۱، هواپیمای توپولوف Tu-154 هواپیمایی سیبریا (کشور روسیه)، در مسیر تل آویو به نووسیبیرسک، بر فراز دریای سیاه، با موشک پدافند S-200 اوکراین که از شبه‌جزیره کریمه شلیک شده‌بود، ساقط شد. در آن زمان روسیه و اوکراین در حال انجام مانور نظامی مشترک در آن ناحیه بودند.

۹ روز، پس از حادثه، اوکراین مسئولیت حادثه را پذیرفت.

نور نیوز، نزدیک به دبیر شورای عالی امنیت ملی (علی شمخانی) در توییتی نوشت: در وقایع مشابه با سقوط هواپیمای اوکراینی که طی سال‌های گذشته در کشورهای دیگر به وقوع پیوسته، هیچ دولتی مسئولیت دخالت در حوادث فوق را نپذیرفته‌است.

در تاریخ هوانوردی از زمان ظهور موشک پدافند (دهه ۱۹۵۰) بیش از ۱۰۰۰ سانحه تجاری رخ داده که تنها ۳۴ حادثه ناشی از برخورد موشک پدافند به هواپیمای تجاری بوده‌است.

از این ۳۴ مورد، در ۲۹ سانحه یکی از طرف‌های درگیر به هواپیمای تجاری طرف مقابل یا متحدان و شرکایش، حمله کرده‌است. بعضی از این طرفین یک کشور و حکومت بوده و بعضی دیگر یک گروه مانند جبهه پولیساریو یا شبه‌نظامیان خلق زیمباوه یا مجاهدین افغان. در دو مورد هم بین طرف عامل شلیک و هدف اختلاف نظر است (پرواز ایتاویا ۸۷۰ و سقوط جت شخصی رییس جمهوری رواندا)

که تنها دو سانحه کاملا مشابه PS752 وجود دارد که هواپیمای با «موشک خودی» از بین رفته‌اند. 

۱- پرواز ایرفلوت ۹۰۲ در سال ۱۹۶۲، توسط پدافند هوایی ارتش سرخ در هنگام یک مانور در آن نزدیکی سقوط کرد اما شوروی مسئولیت را نپذیرفت.

۲- پرواز سیبریا ۱۸۱۲ در سال ۲۰۰۱، بر فراز دریای سیاه، با موشک پدافند S-200 اوکراین ساقط شد و اوکراین مسئولیت حادثه را پذیرفت.

اگر منظور نورنیوز از «وقایع مشابه با سقوط هواپیمای اوکراینی» این حالت باشد، اولا تعداد آنها بسیار کم است که بتوان این‌قدر کلی صحبت کرد و می‌توان موردی به آنها پرداخت ثانیا یکی از این دو مورد هم برخلاف ادعای نورنیوز نادرست است و طرف شلیک‌کننده، مسئولیت آن را پذیرفته است.

بنابراین ادعای نورنیوز که «در وقایع مشابه سقوط هواپیمای اوکراینی در کشورهای دیگر، هیچ دولتی مسئولیت نپذیرفته‌است» نادرست است.