ادعای نادرست عضو موتلفه درباره جمعیت فعال اقتصادی در اینترنت

حمیدرضا ترقی عضو جمعیت موتلفه اسلامی روز ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ مدعی شد: «تنها دو درصد مردم با اینترنت کار می‌کنند» او در این گفت‌وگو اظهار داشت:

«مگر چند درصد مردم با اینترنت کار می‌کنند؟ در حال حاضر فقط ۲درصد از مردم با اینترنت کار می‌کنند، تمام اقتصاد کشور از طریق اینترنت انجام نمی‌شود و ۹۸ درصد در جای دیگری است. فقط برای ۲ درصد به مساله اصلی کشور آن را بدل می‌کنید؟»

چند درصد کسب و کار ایرانیان اینترنتی است؟ سهم اقتصاد دیجیتال از اقتصاد ایران چقدر است؟ «فکت‌نامه» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.

اقتصاد دیجیتالی چیست؟

برای اینکه بدانیم «فناوری اطلاعات» چه سهمی از اقتصاد کشور دارد باید بدانیم منظور از «اقتصاد دیجیتال» چیست. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تعریف اقتصاد دیجیتالی آورده: 

«اقتصاد دیجیتالی را می‌توان انجام فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی بر بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات تعریف کرد. در این اقتصاد نوین، شبكه‌سازی دیجيتالی و توسعه زیرساخت‌های ارتباطی، بستری جهانی فراهم می‌آورد که در آن افراد و سازمان‌ها با تجهيز به راهبردها به تعامل با یكدیگر، برقراری ارتباط، انجام فعاليت‌های اقتصادی، همكاری و جستجوی اطلاعات می‌‌پردازند».

تمام فعالیت‌های اقتصادی مبتنی بر فناوری‌های دیجیتالی، کسب و کارهای الکترونیک، معاملات و کسب و کار مبتنی بر ICT و تجارت الکترونیک و اقتصاد اشتراکی مثل اوبر، اسنپ و … از دید کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، گسترده وسیع‌تر اقتصاد دیجیتالی به حساب می‌آیند. کارشناسان این مرکز، اقتصاد دیجیتال را اینگونه ترسیم کرده‌اند:

بانک جهانی نیز در گزارشی سهم اقتصاد متکی بر تکنولوژی دیجیتالی را معادل ۶۰ درصد تولید ناخالص داخلی دنیا در سال ۲۰۲۲ برآورد کرده است. مجمع جهانی اقتصاد نیز سهم مستقیم اقتصاد دیجیتالی در دنیا را ۱۵درصد تولید ناخالص داخلی و سرعت رشد اقتصاد دیجیتالی را ۲/۵برابر رشد تولید ناخالص داخلی فیزیکی برآورد کرده است. پیش‌بینی بانک جهانی حاکی است که سهم اقتصاد دیجیتالی از تولید ناخالص داخلی در دنیا رو به افزایش است و در سال‌های آینده، سهم غالب از آن کسب و کارهای دیجیتالی خواهد شد. حال پرسش این است که آیا سهم اقتصاد دیجیتالی در ایران تنها ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی است؟

سهم کسب و کار دیجیتالی از اقتصاد ایران

سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل متحد (UNIDO) سهم ICT از تولید ناخالص داخلی در ایران در سال ۲۰۱۷ را ۲/۵درصد و سهم کسب و کارهای دیجیتالی از تولید ناخالص داخلی ایران را  ۴/۱درصد برآورد کرده است. این سازمان بین اقتصاد متکی به ICT، یعنی درآمد حاصله از فناوری‌های دیجیتالی ارتباطی مثل کامپیوتر، ایمیل و … با کسب و کار دیجیتالی که حوزه گسترده‌تری را شامل می‌شود، تفاوت قائل شده است. با این وجود، عدد اعلامی سازمان توسعه صنعتی مربوط به سال ۲۰۱۷ است، حال آنکه این سهم در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است.

آذری جهرمی وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات پیشتر در ۱۶ اسفند ۱۴۰۰ در صفحه تلگرامی خود اعلام کرده بود: 

«فراموش نکنیم که سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی ایران، علیرغم همه تحریم‌ها از ۱/۷درصد در سال ۱۳۹۲ به بیش از ۶/۴درصد در سال ۱۳۹۹ رسید.» 

برآورد او از رسیدن سهم اقتصاد دیجیتالی تا پایان سال ۱۴۰۰ به ۷.۲ درصد بود و گفته بود: 

«سهم اقتصاد دیجیتال از GDP در ۸ سال اخیر جهش قابل‌توجهی داشته و تا پایان امسال به ۷/۲ درصد تولید ناخالص داخلی اقتصاد ناخوش‌احوال ایران خواهد رسید.»

این ادعا در دی ماه ۱۴۰۱ نیز توسط عیسی زارع پور وزیر ارتباطات و فناوری ارتباطات دولت ابراهیم رئیسی تکرار شده است:

«سهم اقتصاد دیجیتال از درآمد سرانه کشور افزایش یافته و از ۶/۴ به ۷/۲درصد رسیده است و این میزان تا سال ۱۴۰۴ باید به ۱۰درصد برسد… به نظرم در افق ۱۰ ساله می‌توان آن را با برنامه ریزی به ۳۰درصد هم رساند. علاوه بر اینکه استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی و هوشمندسازی می‌تواند به ارتقا بهره‌وری بخش‌های گوناگون منجر شود.»

صمدی، معاون دیجیتال ایرانسل، نیز در تیر ۱۴۰۱ در همایش شرکت‌های دانش‌بنیان بازار سرمایه، دورنمای آینده سهم اقتصاد دیجیتالی در ایران را ۶/۵درصد کل تولید ناخالص داخلی اعلام کرده و گفته: 

«سهم اقتصاد دیجیتالی در کشورهایی مانند آمریکا ۲۱ درصد و در چین ۳۰ درصد و متوسط جهانی نیز ۱۵/۵درصد است اما این عدد در ایران ۶/۵است و همین موضوع نشان می‌دهد که ما از متوسط جهانی چقدر فاصله داریم و می‌توانیم در این حوزه سرمایه‌گذاری کنیم.»

علاوه بر اظهارات مقام های رسمی و مسئول حوزه فناوری اطلاعات که بر سهم ۶/۵ تا ۷/۲درصدی اقتصاد دیجیتالی دلالت دارد، گزارش رسمی سال ۱۴۰۰ مرکز توسعه تجارت الکترونیکی ایران نیز حاکی است که ارزش اسمی حجم تجارت الکترونیکی ایران به تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت در سال ۱۴۰۰ به ۱۷درصد و با احتساب نفت به ۱۲درصد رسیده‌است:

نمودار زیر نشان می‌دهد که ارزش اسمی حجم تجارت الکترونیکی ایران در طول سال‌های اخیر چه میزان رشد داشته‌است:

ریز ارقام تجارت الکترونیکی ایران مندرج در گزارش سالانه مرکز توسعه تجارت الکترونیکی ایران سال ۱۴۰۰ در جدول زیر در دسترس است:

براساس اطلاعات مندرج در گزارش تفصیلی مرکز ملی فضای مجازی از آمار کسب و کارهای دیجیتال در سکوهای داخلی و خارجی که در آبان ۱۴۰۱ منتشر شده، حجم بازار اینستاگرام در ایران در سال ۷۰ هزار میلیارد تومان است که حداکثر ۷/۳درصد از اقتصاد دیجیتال کشور را تشکیل می‌دهد.

بنابراین  اگر براساس این گزارش، سهم ۱۰۰درصدی کل کسب و کارهای دیجیتالی از تولید ناخالص داخلی را حدود ۹۹۹هزار میلیارد تومان بگیریم، با احتساب عدد کل تولید ناخالص داخلی در سال ۱۴۰۰ که معادل ۶هزار و ۵۲۶هزار میلیارد تومان (۶،۵۲۶،۲۶۰ میلیارد تومان - ۶/۵ هزار همت) اعلام شده، می‌توان گفت سهم کسب‌وکارهای دیجیتالی از تولید ناخالص داخلی ایران چیزی معادل ۱۵درصد است.

حمیدرضا ترقی عضو جمعیت موتلفه اسلامی روز ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ در گفت‌وگو با خبرگزاری انتخاب گفته تنها دو درصد مردم با اینترنت کار می‌کنند. فارغ از اینکه کارکرد اینترنت تنها محدود به کسب و کار نیست و امروزه در دنیا اینترنت بخشی از زندگی مردم شده حالا تبدیل به ابزاری برای ارتباطات، آموزش، کسب و کار، تجارت، تحقیقات و سرگرمی هم شده است. بررسی‌های «فکت نامه» نشان می‌دهد که سهم کسب و کار دیجیتالی از تولید ناخالص داخلی ایران بنا بر اظهارات مقامات مسئول در دولت پیشین و دولت فعلی، بیش از رقم اعلامی توسط حمیدرضا ترقی است.

سازمان توسعه اقتصادی سازمان ملل متحد سهم ICT از تولید ناخالص داخلی در ایران در سال ۲۰۱۷ را ۲/۵درصد و سهم کسب و کارهای دیجیتالی از تولید ناخالص داخلی ایران را ۴/۱درصد برآورد کرده، رقمی که به ادعای وزرای سابق و فعلی ارتباطات و فناوری اطلاعات در چند سال اخیر افزایش یافته است. آنها سهم اقتصاد دیجیتالی از تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۴۰۰ را ۷/۲درصد برآورد کرده‌اند. عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت ابراهیم رئیسی، پیش‌بینی کرده این سهم تا سال ۱۴۰۴ به ۱۰درصد و تا ده سال آینده به ۳۰درصد خواهد رسید.

علاوه‌بر اظهارات مقام‌های رسمی و مسئول حوزه فناوری اطلاعات که بر سهم ۶/۵ تا ۷/۲درصدی اقتصاد دیجیتالی دلالت دارد، گزارش رسمی سال ۱۴۰۰ مرکز توسعه تجارت الکترونیکی ایران نیز حاکی است که ارزش اسمی حجم تجارت الکترونیکی ایران به تولید ناخالص داخلی بدون احتساب نفت در سال ۱۴۰۰ به ۱۷درصد و با احتساب نفت به ۱۲درصد رسیده‌است.

بنابراین «فکت‌نامه» به ادعای حمیدرضا ترقی عضو جمعیت موتلفه اسلامی مبنی بر اینکه: «تنها دو درصد مردم با اینترنت کار می‌کنند» نشان «نادرست» می‌دهد.