آمار گمراه‌کننده درباره جایگاه اقتصاد ایران

خبرگزاری فارس در خبری به نقل از صندوق بین‌المللی پول نوشت: «ایران چهاردهمین اقتصاد جهان شد.»

فارس در این گزارش آورده است: « صندوق بین المللی پول در گزارشی اعلام کرد، اقتصاد ۱.۷ تریلیون دلاری ایران، چهاردهمین اقتصاد جهان است و بالاتر از کشورهای مکزیک، ترکیه، اسپانیا، سوئد، عربستان قرار گرفته است.»

آنچه فارس در گزارش خود به آن استناد کرده است، پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول از ارزش تولید ناخالص داخلی کشورها در سال ۲۰۲۲ میلادی (سال جاری میلادی) است.

صندوق بین‌المللی پول در تخمین خود از ارزش تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی، GDP ایران به قیمت‌های جاری در سال گذشته میلادی ۱.۴۳ تریلیون دلار ارزیابی کرده و جایگاه ایران در میان کشورهای جهان از نظر ارزش جاری تولید ناخالص داخلی در رده چهاردهم است.

فکت‌نامه پیش از این در مورد مشابهی به موضوع رتبه‌بندی کشورها از نظر ارزش تولید ناخالص داخلی از سوی صندوق بین‌المللی پرداخته بود.

مهم‌ترین عامل در تعیین ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی ایران، نرخ برابری ریال به دلار است، به دلیل آنکه نظام چند نرخی ارز در ایران برقرار است، ملاک قرار دادن هر کدام از این نرخ‌های چندگانه می‌تواند ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی ایران را به شدت تغییر دهد که در نهایت منجر به تغییر رتبه ایران در میان کشورهای مختلف جهان از این نظر می‌شود.

اگر سال میلادی ۲۰۲۱ را با سال ۱۴۰۰ خورشیدی یکسان فرض کنیم می‌توان به صورت تقریبی و حدودی به نرخ برابری اعمال شده برای محاسبه ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی ایران در رتبه‌بندی صندوق بین‌المللی پی برد.

از آنجاییکه نمی‌دانیم صندوق بین‌المللی گزارش بانک مرکزی ایران یا روایت مرکز آمار ایران را از ارزش تولید ناخالص داخلی مبنا قرار داده است این محاسبات را با هر دو گزارش انجام می‌دهیم.

بانک مرکزی ایران ارزش تولید ناخالص داخلی ایران به قیمت‌های جاری را در سال ۱۴۰۰ خورشیدی بیش از ۶ هزار و ۵۲۶ هزار میلیارد تومان (۶٫۵۲۶٫۲۶۰ میلیارد تومان) اعلام کرده است، صندوق بین المللی پول نیز ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی یک هزار و ۴۳۰ میلیارد دلار (۱٫۴۳۰ میلیارد دلار) برآورد کرده است از تقسیم این دو عدد بر یکدیگر به نرخ برابری هر دلار حدود ۴ هزار و ۵۶۴ تومان (۴۵۶۳.۸ تومان) می‌رسیم، این نرخ برابری با نرخ هر دلار ۴۲۰۰ تومان که نرخ رسمی دلار در بودجه سال ۱۴۰۰ بود، نزدیک است اما با میانگین قیمت دلار در بازار آزاد که به حدود ۲۵ هزار و ۶۶۰ تومان می‌‌رسید، تفاوتی قابل توجه دارد.

در گزارش مرکز آمار ایران، ارزش تولید ناخالص داخلی ایران به قیمت جاری در سال ۱۴۰۰ بیش از ۸ هزار و ۶۹۲ هزار میلیارد تومان (۸٫۶۹۲٫۴۸۸.۸ میلیارد تومان) برآورد شده است. تقسیم این عدد بر ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی که صندوق بین‌المللی پول آن را یک هزار و ۴۳۰ میلیارد دلار (۱٫۴۳۰ میلیارد دلار) برآورد کرده است، ما را به نرخ برابری هر دلار شش هزار و ۷۹ تومان (۶٫۰۷۸.۸ تومان) می‌رساند که گرچه از نرخ رسمی دلار در سال ۱۴۰۰ یعنی ۴۲۰۰ تومان بیشتر است اما همچنان از نرخ میانگین دلار در بازار آزاد یعنی حدود ۲۵ هزار و ۶۶۰ تومان به مراتب کمتر است.

اگر بخواهیم ارزش ریالی تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۴۰۰ خورشیدی به روایت مرکز آمار ایران را با نرخ برابری میانگین قیمت دلار در بازار آزاد آن سال یعنی ۲۵٫۶۶۰ تومان به دلار تبدیل کنیم به رقمی در حدود ۳۳۹ میلیارد دلار (۳۳۸٫۷۵۶٫۳۸۳٫۴۷۶ دلار) می‌رسیم. با این تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۱ میلادی جایگاه ایران در میان کشورهای جهان از این نظر به رتبه ۴۴ تنزل پیدا کرده و پس از پاکستان و بالاتر از شیلی قرار می‌گیرد.

همین محاسبات را با رقم اعلام شده بانک مرکزی ایران برای ارزش تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۴۰۰ انجام می‌دهیم، ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۴۰۰ با نرخ برابری هر دلار ۲۵ هزار و ۶۶۰ تومان رقمی بیش از ۲۵۴ میلیارد دلار (۲۵۴٫۳۳۵٫۹۳۱٫۴۱۱ دلار) است، با این رقم تولید ناخالص داخلی ایران در رتبه ۴۹ کشورهای جهان پس از جمهوری چک و قبل از پرتقال قرار می‌گیرد.

بر اساس داده‌های بانک جهانی نیز، ارزش جاری تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۰، حدود ۲۳۱ میلیارد دلار تخمین زده شده و رتبه ایران ۵۱ است.

البته می‌توان با قطعیت از نرخ دلار آزاد برای ارزش‌گذاری تولید ناخالص داخلی ایران استفاده کرد، چنانکه در سال گذشته بخشی از کالاهای اساسی و خدمات با ارز ترجیحی (۴۲۰۰ تومانی) و بخشی با ارز نیمایی تامین شده است. با وجود نظام ارز چند نرخی در بخش‌های مختلف اقتصاد، محاسبه نرخ برابری واقعی دلار برای برآورد ارزش تولید ناخالص داخلی ممکن نیست.

خبرگزاری فارس می‌گوید: ایران چهاردهمین اقتصاد بزرگ جهان است و بالاتر از کشورهای مکزیک، ترکیه، اسپانیا، سوئد، عربستان قرار دارد.

اولین بار نیست که برخی رسانه‌ها در داخل ایران با استناد به داده‌های صندوق بین‌المللی پول، تصویری گمراه‌کننده از جایگاه اقتصادی ایران ارائه می‌کنند.

صندوق بین‌المللی پول ارزش تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۱ را ۱/۴ تریلیون دلار ارزیابی کرده که چهاردهمین عدد بزرگ است، اما این همه واقعیت نیست.

مبنای محاسبه صندوق بین‌المللی پول برای برآورد ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی، نرخ رسمی دلار، یعنی ۴۲۰۰ تومان است که یک‌ششم متوسط ارزش دلار در بازار آزاد است.

اگر نرخ دلار آزاد را مبنای محاسبه قرار دهیم ارزش تولید ناخالص داخلی ایران در سال گذشته میلادی به زیر ۲۵۰ میلیارد دلار و رتبه اقتصاد ایران به زیر ۵۰ سقوط می‌کند.

در رده‌بندی بانک جهانی، ارزش جاری تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۰، حدود ۲۳۱ میلیارد دلار تخمین زده شده و رتبه ایران ۵۱ است.

با توجه به وجود ارز چند نرخی محاسبه نرخ برابری واقعی دلار برای برآورد ارزش تولید ناخالص داخلی ممکن نیست، اما می‌توان با اطمینان گفت ادعای خبرگزاری فارس درباره رتبه چهاردهم اقتصاد ایران و برتری ایران نسبت به کشورهای مکزیک، ترکیه، اسپانیا، سوئد و عربستان، مخاطب را به اشتباه می‌اندازد و تصویری غیرواقعی از جایگاه اقتصاد ایران در جهان ترسیم می‌کند، به همین دلیل فکت‌نامه به آن نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.