شایعه بی‌اساس اثر تحریم ابر آروان بر سرعت وی‌پی‌ان‌ها

یک روز پس از تحریم شرکت ابر آروان توسط شورای وزیران اتحادیه اروپا، در ۲۳ آبان ۱۴۰۱، سرورهای این شرکت در هلند، مسدود شد. پس از آن کاربرانی در شبکه‌های اجتماعی و به‌خصوص توییتر در مورد بهبود سرعت فیلترشکن‌ها توییت کردند.

آرش سیگارچی، خبرنگار صدای آمریکا، با جمع‌بندی این توییت‌ها، این سوال را مطرح کرد:

نمی‌دانم به تحریم #ابرآروان ربط داره یا نه، از چند شهر پیام داده‌اند که سرعت اینترنت‌مان بهتر شده! ماجرا چیست؟

این توییت بسیار مورد توجه قرار گرفت و ده‌ها هزار بار دیده شد. اما حداقل از روی اقبال در توییتر به‌نظر می‌رسد بسیاری از کاربران «سوال» این توییت را به‌عنوان «فکت» قبول کرده‌اند. در اینجا می‌خواهیم ببینیم آیا امکان دارد با مسدود کردن دسترسی ابر آروان یه سرورهایش در اروپا، وضعیت VPNها در ایران تغییر کند؟

آیا سرورهای اروپایی ابر آروان نقشی در خدمات داخلی این شرکت دارند؟

شرکت ابر آروان به مشتریانش که ایرانی یا خارجی هستند، خدمات ابری ارائه می‌دهد. مهم‌ترین فایده ابر آروان برای مشتریان داخلی این است که در صورت قطع یا اختلال اینترنت توسط حکومت (دروازه‌های دسترسی به اینترنت را انحصارا در اختیار دارد) در کسب‌وکار آنها اختلالی به‌وجود نمی‌آید. این موضوع را فکت‌نامه در مقاله مفصلی بررسی کرده‌بود. سطح مشارکت ابرآروان، در لایه «خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات» تعریف شده‌است و شرکت‌های ابری که در لایه‌های زیرساخت شبکه ملی اطلاعات قرار ندارند، نقش مستقیمی در قطع اینترنت ندارند.

بنابراین سرورهای ابر آروان، در داخل کشور، نقشی در سرعت VPNها ندارند. بدیهی است چون این سرورها در داخل کشور هستند، حکومت می‌تواند به روش‌های مختلف مانع از این شود که خدمات ابری از داخل کشور به VPN‌ها ارائه شود.

ابر آروان از طریق آسیاتک به شرکت ارتباطات زیرساخت متصل است. اما اینکه اگر مشتری داشته‌باشند که از خدمات این شرکت برای لایه زیرساخت شبکه ملی اطلاعات، استفاده کرده و در فیلترینگ نقش داشته‌باشد، هم ربطی به سرورهای این شرکت در هلند ندارد.

آیا سرورهای اروپایی ابر آروان نقشی در عملکرد VPN‌ها در ایران دارند؟

ابر آروان، خدماتی با برند «آروان کلاود» برای مشتریان جهانی ارائه می‌دهد (خدمات رایانش ابری مانند CDN، IaaS و DNS). این خدمات در ظاهر توسط شرکت آلمانی سافت‌کلاود به مشتریان ارائه می‌شود. مدیر عامل ابر آروان، در مورد مشتریان خارجی این شرکت، به پادکست طبقه ۱۶ می‌گوید: «استراتژی ما این است که تمرکزمان روی مشتریان بخش خصوصی و بخش بین‌الملل‌مان باشد.»

پوپا پیرحسینلو، در مصاحبه دیگر که سال گذشته با دیجیاتو انجام شده صراحتا تایید می‌کند که آنها «در داخل آلمان شرکتی ثبت کرده‌اند که مشتری غیر ایرانی از آن‌جا سرویس می‌گیرد». این موضوع مفصلا در مقاله‌ای که فکت‌نامه پس از تحریم‌های اتحادیه اروپا در این‌باره منتشر کرد، بررسی شده‌است.

اسناد بسیاری در تحقیق رسانه‌های آلمانی ارايه شده که نشان می‌دهد ابر آروان از طریق شرکت سافت‌کلاود، معاملاتش تحت برند ArvanCloud را با مشتریان خارجی‌اش در اروپا انجام می‌داده‌است. ابر آروان از طریق سافت‌کلاود، از مراکز داده در اپراتورهای شبکه آمریکایی و هلندی i3d و Serverius استفاده می‌کرده‌است. مهم‌ترین جنبه همکاری سافت‌کلاود با ابر آروان، دور زدن تحریم‌های بانکی بوده‌است. پرداخت‌ها با سرویس آمریکایی Stripe انجام می‌شده‌است. و مدیران ابر آروان هم مدعی هستند که اسناد مالی تایید می‌کند که آنها حتی یک سنت از این پول را به ایران نیاورده و درآمد را از طریق همان سافت‌کلاود، صرف توسعه برند ArvanCloud کرده‌اند. یعنی به‌هرحال با آن درآمد در خارج از ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

به‌هرحال پیداست هدف کسب‌وکار خارجی ابر آروان، ارائه خدمات به مشتریان خارجی بدون آسیب‌دیدن از تحریم‌ها بوده‌است. مدیرعامل ابر آروان درباره سرورهای هلندی این شرکت که بسته‌شده‌است می‌گوید که روتر دیتاسنتر هلند ابر آروان، کلا ۱۰ گیگابیت بر ثانیه پهنای باند داشته‌است. اگر این حرف درست باشد، پهنای باند ۱۰‌گیگی اصلا بودن یا نبودنش هیچ تاثیری در سرعت بخش عمده ترافیک اینترنت ایران که از VPNها می گذرد ندارد. بنابراین تصور اینکه این سرورها نقشی در انتقال داده ایرانیان داشته‌باشند (به فرض پذیرش ادعای پویا پیرحسینلو که ۱۰گیگ پهنای باند دارند) نادرست است.

تصور کنید که یک شرکت سازنده VPN که از قضا ترافیک خوبی هم در ایران دارد، (امثال این وی‌پی‌ان‌ها و کلاینت وی‌پی‌ان‌ها را در بسیاری از توییت‌های این موضوع، کاربران ایرانی در این چند روز نوشته‌اند) تصمیم می‌گیرد برای اینکه بهتر بتواند خدمت بدهد، به سراغ خدمات ابری می‌رود. یک شرکت آلمانی ارزان پیدا می‌کند و از آن شرکت خدمات ابری می‌گیرد. از قضا آن شرکت سافت‌کلاد یا همان پوشش ابر آروان است. حال با بسته‌شدن سرورهای هلند ابر آروان که باید این شرکت دچار مشکل شده و به جای دیگری مثلا آمازون نقل مکان کند. پس این موضوع هم با عقل سلیم کنار گذاشته می‌شود.

بدیهی ست که سانسور کنندگان اینترنت ایران هم از خارج از کشور این کار را نمی‌کنند. سیاست‌گذاران اینترنت در ایران، اصولا شبکه ایران را طوری تعریف کرده‌اند که بتوانند همه این فعالیت‌ها را از طریق شرکت ارتباطات زیرساخت و در داخل کشور انجام دهند.

در حقیقت این ساختار برای این چیده شده که اعمال محدودیت اصلی بر اینترنت در ایران از طریق فیلترینگ هوشمند، از مبدا، یا آنچه در طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات «گذرگاه ایمن مرزی» خوانده می‌شود، عمل کند. پیمانکاران این بخش شرکت‌های یافتار پژوهان پیشتاز رایانش و شرکت داده‌پردازی دوران هستند.

همه شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت، هم اپراتورهای موبایل (MNOها) هم ارايه‌دهندگان اینترنت ثابت (FCPها) چه ارايه‌دهندگان اینترنت خانگی و چه شرکتی و چه دیتاسنترها همگی موظف هستند که پهنای باند خود را از «شرکت ارتباطات زیرساخت» تهیه کنند

پروتکل دروازه‌ای مرزی ابر آروان

این موضوع هم ربطی به سرعت VPNها ندارد اما چون در توییت‌هایی مطرح شد باید ذکر کرد که یکی دیگر از خدماتی که سافت‌کلاود به ابر آروان می‌داد، BGP است. پروتکل دروازه‌ای مرزی (BGP) ارتباط میان سامانه‌های مستقل را امکان‌پذیر ساخته و به نام پروتکل اینترنت نیز مشهور است. (توضیحات فنی در مورد BGP: لینک ۱ و لینک ۲). محققین آلمانی، چهار BGP ایران را این‌طور معرفی می‌کنند:

1. شرکت ارتباطات زیرساخت: https://ipinfo.io/AS49666
2. پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (IPM - فیزیک نظری): https://ipinfo.io/AS6736
3. شرکت آریا شاتل (که در گزارش «ارتباط بسیار کوچک» ذکر شده): https://ipinfo.io/AS31549
4. شرکت ابر آروان: https://ipinfo.io/AS202468

می‌دانیم ابر آروان مشتریانی در سراسر جهان دارد (یا حداقل قبل از تحریم‌ها داشته) و نیاز دارد روزانه سرورهایش را پشتیبانی کند.  پل چهارم ایران از AS202468 ابر آروان مستقیم به پل مستقل AS208006 منتهی می‌شود که در شرکت سافت‌کلاود ثبت شده‌است. ابر آروان در جوابیه‌ای که به این گزارش رسانه‌های آلمانی داده می‌گوید:

شرکت ارتباطات زیرساخت زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با ASN49666 , ASN12880, ASN418159 تنها درگاه ورودی و وارد‌کننده‌ی اینترنت به ایران است که از Carrierهای بین‌المللی اینترنت را دریافت می‌کند.
اگر ASNهایی که در گزارش آماده است را در سایت‌های Looking Glass رصد کنید می‌بینید که ابر آروان در لایه چهارم اتصال به اینترنت قرار دارد و بیرونی‌ترین Gateway که آی‌پی‌های ایران از آن خارج می‌شود مربوط به شرکت زیرساخت است، شرکتی که توزیع‌کننده اینترنت در ایران به کاربران و اپراتورهاست.

مدیرعامل ابر آروان در این‌باره در پادکست طبقه ۱۶ این‌طور توضیح می‌دهد:

در مقاله‌ای که آلمانی‌ها منتشر کرده‌اند نوشته شده که اینترنت ایران ۴ درگاه دارد که یکی از آنها از طریق یک انتقال‌دهنده از ترکیه به فرانکفورت می‌آید و بعد گفته که آیا ممکن است این به سافت‌کلاود که در دوسلدورف است، مرتبط باشد؟ علامت سوال. یعنی این را به‌عنوان پرسش مطرح کرده‌است.

این که ابر آروان از این اتصال چه استفاده‌ای جز پشتیبانی از کسب‌وکارش در خارج از ایران می‌کند، چیز دیگری نمی‌توان به‌راحتی گفت. در بیانیه آمده‌است:

ASهای ابر آروان برای مشتریان محصولات آروان‌کلاد استفاده می‌شود…  AS205585 فاقد Downstream است و تنها برای Announce‌ کردن Prefixهای CDN آروان‌کلاد استفاده می‌شود.

این شرکت در بیانیه همچنین تصویری را منتشر کرده که محل قرارگیری این شرکت در مسیر اینترنت از شرکت ارتباطات زیرساخت تا مصرف‌کننده نهایی را نشان می‌دهد.

یک روز پس از تحریم شرکت ابر آروان توسط شورای وزیران اتحادیه اروپا، در ۲۳ آبان ۱۴۰۱، سرورهای این شرکت در هلند، مسدود شد. پس از آن کاربرانی در شبکه‌های اجتماعی و به‌خصوص توییتر در مورد بهبود سرعت فیلترشکن‌ها توییت کردند.

همزمانی این دو اتفاق باعث شد که کاربرانی این شائبه را مطرح کنند که ابر آروان در محدودیت سرعت VPNهای خارجی نقش داشته‌است. اما این ادعا نادرست است.

هم پهنای باند سرورهای ابر آروان در خارج از ایران به‌اندازه‌ای نیست که بتواند تاثیر محسوسی بر سرعت اینترنت ایران بگذارد، هم این سرورهای اصلا در مسیر دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت قرار ندارند.

ابر آروان، با استفاده از این سرورها، خدماتی با برند «آروان کلاود» برای مشتریان جهانی ارائه می‌داد. برای اینکه تحریم‌های ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی، روی این کسب‌وکار تاثیری نگذارد، این خدمات در پوشش یک شرکت صوری آلمانی به‌نام سافت‌کلاود به مشتریان ارائه می‌شد.

سیاست‌گذاران اینترنت در ایران، اصولا شبکه ایران را طوری تعریف کرده‌اند که بخش اصلی دستگاه سانسور جمهوری اسلامی از طریق فیلترینگ هوشمند، از مبدا یعنی شرکت ارتباطات زیرساخت وابسته به وزارت ارتباطات عمل کند. پیمانکاران این بخش شرکت یافتار پژوهان پیشتاز رایانش و شرکت داده‌پردازی دوران هستند.

بنابراین ادعای مطرح شده در شبکه‌های اجتماعی که «بعد از تحریم ابر آروان، سرعت وی‌پی‌ان‌ها بهتر شده‌است» نشان نادرست می‌گیرد.