نقش و سهم شرکت‌هایی مانند ابر آروان در قطع اینترنت

مراسم سالانه شرکت ابر آروان با نام «سوار ابرها» روز ۲۷ فروردین ۱۴۰۱ برگزار شد. پویا پیرحسینلو مدیرعامل این شرکت در پاسخ به منتقدینی که اقدامات این شرکت‌ را در مسیر تحکیم شبکه ملی اطلاعات و کاهش هزینه و تسهیل قطع اینترنت می‌دانند، گفت:

ادعای عجیب این افراد این است که با بزرگ‌شدن و قدرت‌گرفتن سرویس‌های ابری، دولت‌ها می‌توانند در شرایط حساس، اینترنت را قطع کنند و به دلیلی اینکه بعضی از سرویس‌ها از طریق کلاود پروایدرها و دیتاسنترهای داخلی در دسترس هستند، هزینه اجتماعی چنین تصمیمی (قطع اینترنت) کاهش پیدا می‌کند.

این استدلال هم مثل همه استدلال‌های شبه فنی، ظاهر موجهی دارد ولی یک دروغ بزرگ است. اینترنت یک سیم نیست که بشود با سیم‌چین قطعش کرد. هرکسی که ذره‌ای اطلاعات فنی داشته‌باشد می‌داند که در درگاه‌های اینترنت، روترها و فایروال‌ها قرار دارند.

به‌زبان ساده‌تر بگویم، درگاه‌های اینترنت کاملا قابل تنظیم است. همین‌الان فیلترینگ ایران با ساختاری شبیه این عمل می‌کند. انگار یک قانون پیش‌فرضی هست که می‌گوید به همه اجازه بدهد (Permit ANY ANY) بعد مشخص کرده چه سایت‌هایی باید فیلتر بشوند، تلگرام، فیس‌بوک یا هر سایت دیگری…

هرلحظه که دولت بخواهد می‌تواند این قانون را عوض کند. در واقع تمام اینترنت را قطع‌ کند یا فیلتر کند و بعد به‌خاطر اینکه به قول این افراد هزینه قطع اینترنت را کاهش بدهد، بعضی از سایت‌ها را استثنا کند. مثلا بگوید که همه اینترنت قطع است ولی اینستاگرام باز است. یا مثلا اسنپ و دیجی‌کالا و بعضی از بانک‌ها باز باشند.

می‌تواند مشخص کند که کل اینترنت قطع بشود ولی فقط اسنپ و تپ‌سی باز باشند تا از نظر اجتماعی بتوانند خشم مردم را کنترل کنند. این هیچ تفاوتی ندارد که اسنپ و تپسی خارج از کشور، در یک دیتاسنتر خارجی میزبانی می‌شوند یا دیتاسنتر اختصاصی خودشان یا روی سرویس‌های ابری میزبانی می‌شوند.

خیلی راحت می‌توانند لیستی از سایت‌های حیاتی آماده بکنند (چنینی لیستی همین الان هم وجود دارد) و بعد مشخص کنند که در چه شرایطی این لیست از وب‌سایت‌ها در دسترس باشند یا نباشند. کدام‌شان در چه شرایطی ترافیک‌شان ارزان قیمت و نیم‌بها باشد یا گران‌قیمت. کدام از این سایت‌ها با اختلال لود شوند یا بدون مشکل و با سرعت بالا.

بدیهی است شرکت‌های ابری که در لایه‌های بالاتر اینترنت قراردارند و به هیچ‌وجه نقش مستقیمی در قطع اینترنت ندارند، اما منتقدان ابرآروان می‌گویند این شرکت در ساخت زیرساخت‌هایی سهیم است که «هزینه قطع اینترنت» را کاهش می‌دهد. 

مدیرعامل ابرآروان می‌گوید ساختار فیلترینگ ایران طوری است که حکومت می‌تواند اینترنت را کاملا قطع کند اما دسترسی به گروهی از سرویس‌دهندگان مشخص (لیست سفید) خارجی (یا ایرانی که سرورهایی در خارج دارند) را باز بگذارد. بنابراین توسعه زیرساخت‌های ابری تغییری در این «هزینه قطع اینترنت» نمی‌دهد. اما آیا واقعا ادعای مدیرعامل ابر آروان درست است که ارائه خدمات ابری توسط این شرکت‌ها، تاثیری در کاهش یا افزایش هزینه‌های قطع اینترنت ندارد؟ آیا این ادعا تنها یک ادعای «شبه فنی» است؟

انتقادات به ابر آروان بعد از آن شروع شد که اسنادی از قرارداد این شرکت با سازمان فناوری اطلاعات ایران در پروژه «ابر ایران» که بخشی از شبکه ملی اطلاعات (مشهور به اینترنت ملی) است، منتشر شد. در حالی که پنج شرکت در طرح ابر ایران، طرف قرارداد سازمان فناوری اطلاعات ایران هستند، اما نوک انتقادات در عرصه عمومی به سمت این شرکت بوده‌‌است.

چرا فعالیت‌های ابر آروان جلب توجه کرد؟

خدمات ابری و سرورهای CDN (که تخصص ابر آروان هستند) مهم‌ترین اجزای یک شبکه مانند شبکه ملی اطلاعات در ایران است.

بندی از این قرار داد که مطابق آن شرکت زیرساخت نویان ابر آروان (زیرمجموعه ابر آروان) باید تسهیلات لازم برای امکان شنود، مدیریت قطع یا وصل و یا ایجاد محدودیت را فراهم کند در محیط عمومی و به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی بسیار مورد توجه قرار گرفت. ابر آروان بیانیه‌ای صادر کرد و در وب‌سایتش تلاش کرده به برخی پرسش‌ها درباره این پروژه پاسخ دهد.

یکی دیگر از دلایل توجه به فعالیت‌های این شرکت، این است این شرکت چندین بار از طرف مقامات دولتی به‌خصوص وزیر سابق ارتباطات، تبلیغ شده‌است:

https://www.instagram.com/p/B0GDxpPg95q

حتی افتتاح این استارتاپ در دی‌ماه ۱۳۹۴ در جریان همایش «تبیین راهکارهای توسعه شبکه توزیع محتوا بر بستر شبکه ملی اطلاعات» با حضور وزیر ارتباطات وقت، محمود واعظی انجام شد. همچنین این شرکت از نخستین ماه‌های شکل‌گیری به‌دنبال حضور در پروژه‌های دولتی بوده از جمله حضور در نمایشگاه رونمایی از فاز دوم شبکه ملی اطلاعات در بهمن ۱۳۹۵ که با بازدید واعظی و جهانگرد از غرفه این شرکت همراه بود. پوشش خبری این رویداد در سایت ابر آروان در اردیبهشت ۱۴۰۱ از وبلاگ این شرکت حذف شده‌است. 

(https://www.arvancloud.com/blog/رونمایی-از-فاز-دوم-شبکه-ملی-اطلاعات/)

یکی دیگر از عوامل توجه به این شرکت، تسهیلات زیادی است که در پروژه‌های مختلف در اختیار آن قرار گرفته از جمله اجاره ۹۰۰ متر فضا در منطقه آزاد تجاری پیام، به قیمت ماهانه حدود ۲/۴ میلیون تومان:

وابستگی و سرمایه‌گذاران این شرکت هم یکی دیگر از مسائلی است که ابر آروان را در معرض توجه قرار داده‌است. هر چهار هم‌بنیانگذار ابر آروان قبلا کارمند شاتل بوده‌اند. آنها در مسابقات Worldskills که توسط هلدینگ فناپ در سال ۱۳۹۳ برگزار می‌شد، به عنوان تیم و محصول اول انتخاب شدند. بعد از چند ماه با سرمایه‌گذاری اولیه فناپ به رقم ۳۰۰ میلیون تومان، فعالیت رسمی آن آغاز و در دی ماه ۱۳۹۴ ثبت رسمی شد. اسفند همان سال این شرکت در بخش شرکت‌های دانش بنیان به عنوان شرکت «نوپای سطح یک» پذیرفته شد.

در سال ۱۳۹۷ دومین مرحله از افزایش سرمایه این شرکت با ارزش‌گذاری ۲۰۰میلیارد تومان توسط هلدینگ فناپ انجام شد. مجموع سهام فناپ در ابرآروان ۴۷ درصد است و رئیس هیات مدیره آن کیوان جامه‌بزرگ هم مدیر توسعه فناپ است رییس هیات مدیره قبلی این شرکت هم مصطفی نقی‌پورفر مدیر سابق مرکز نوآوری فناپ و از بنیان‌گذاران هلدینگ فناپ است. او اکنون مشاور مدیرعامل هلدینگ فناپ، علی جوانمردی و دبیر انجمن صنفی فناوری‌های نوین مالی ایران (فین‌تک) است (لینک ۱، لینک ۲، لینک ۳، لینک ۴).

هلدینگ فناپ، سرمایه‌گذار ابر آروان، بازوی فناوری اطلاعات گروه مالی پاسارگاد است. بانک پاسارگاد از مهر ۱۳۹۹ (دولت ترامپ) در لیست تحریم‌های فرمان اجرایی ۱۳۵۹۹ اوباما علیه پولشویی در سیستم بانکی ایران قرار گرفت. اینکه ابر آروان از نخستین روزهای تاسیس به‌دنبال حضور در پروژه‌های کلان ملی بوده و مشتریان زیادی داشته‌است را به این ارتباط‌های اشخاص حقوقی و حقیقی نسبت می‌دهند. هم‌بنیانگذاران این شرکت اما این ادعا را این‌طور رد می‌کنند:

اینکه می‌گویند ابر آروان از رانت فناپ استفاده کرده‌است، از این امر ناشی می‌شود که فناپ سهامدار ماست… حتی اگر بگوییم که کل سهام بانک پاسارگاد مال ستاد فرمان امام است، مسئله‌ای متوجه ابر آروان نیست. چون کل سهام فناپ، ۳۵درصد است (تاریخ مصاحبه اردیبهشت ۱۳۹۷ است)، یعنی سهام مدیریتی هم ندارد که بتواند دخالتی بکند و تصمیمات راهبردی شرکت را اتخاذ کند.
حتی اینکه وزارت‌خانه‌ها با ما همکاری می‌کنند، به این دلیل بوده که ما در این بازار حضور داریم و محصول قوی‌تری ارائه کرده‌ایم. رانت ما از رانت شرکتی که همه سهامش مربوط به ستاد فرمان امام است که قوی‌تر نبوده. پس محصول هم در این زمینه اهمیت داشته و دلیل همکاری به کیفیت کار ما هم مربوط است.

در روزهای قطع اینترنت در آبان ۱۳۹۸، توییت‌هایی شخصی از کاربرانی که کارمندان این شرکت بودند، منتشر شد که بعدها در محیط عمومی حساسیت‌زا شد.

ارائه خدمات به شرکت‌ها در زمان قطعی اینترنت در آبان ۱۳۹۸ هم یکی دیگر از مواردی بود که در شبکه‌های اجتماعی با واکنش‌های مواجه شد.

در آستانه نوروز ۱۴۰۰، سرورهای ابر آروان در دیتاسنتر آسیاتک هک شد. این خبر از لحاظ فنی هم برای این شرکت بد بود. اما بار دیگر نام آنها را بر سر زبان آورد. در این زمان تصاویر کارکنان ابر آروان به همراه انتقادات شدید‌الحن در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شد و ابر آروان بر علیه آن بیانیه‌ای صادر کرد.

رابطه شبکه ملی اطلاعات و «قطع اینترنت» چیست؟

در ایران شرکت ارتباطات زیرساخت انحصار اینترنت را در اختیار دارد. برعکس اکثر کشورهای دنیا که در آنها شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی به صورت مستقل با خارج از کشور ارتباط دارند، در ایران اینترنت ساختاری مرکزی دارد.

شرکت ارتباطات زیرساخت و مرکز فیزیک نظری، دو دروازه اصلی اینترنت در ایران هستند. وظیفه توزیع اینترنت بر عهده شرکت ارتباطات زیرساخت است. تمام ترافیک ورودی و خروجی ایران، باید از این دروازه عبور بکند. شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی باید اینترنت خود را از این شرکت تهیه بکنند. این شرکت زیرمجموعه وزارت ارتباطات است و رییس آن معاون وزیر ارتباطات و منصوب او است.

ابر آروان در این‌باره در وب‌سایتش نوشته:

اینترنت بین‌الملل… به‌وسیله شرکت ارتباطات زیرساخت بین اپراتورهای موبایل و FCPها یا شرکت‌های ارائه خدمات ثابت تقسیم می‌شود که آن‌ها اینترنت دریافت‌ شده را به‌شکل تجاری بین مشتریان خود توزیع می‌کنند. دیتاسنترها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات ابری، دریافت‌کننده خدمات از این شرکت‌ها هستند و در هیچ‌یک از نقاط مسیر تحویل اینترنت به مشتری قرار ندارند.

«شبکه ملی اطلاعات» مشهور به «اینترنت ملی» را شورای عالی فضای مجازی، در سند «تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» (مصوب ۲۰ آذر ۱۳۹۵) این‌طور تعریف کرده‌است:

شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکه‌ای مبتنی بر قـرارداد اینترنت به ‌همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود.

نقش لایه خدمات و محتوا در شبکه ملی اطلاعات 

فکت‌نامه پیش‌تر در گزارش‌های به ارتباط شبکه ملی اطلاعات و قطع اینترنت پرداخته است. بر اساس تحقیقات فکت‌نامه استقلال از اینترنت جهانی یکی از اهداف جدی شبکه ملی اطلاعات است، چنانکه در بند چهارم ماده ۴-۳ این مصوبه بر «امکان مدیریت مستقل به ویژه در شرایط جدایی شبکه از اینترنت جهانی» تاکید شده‌است. 

شبکه ملی اطلاعات سه لایه اصلی دارد: زیرساخت، خدمات و محتوا. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در لایه زیرساخت وظیفه اصلی را بر عهده دارد. از زمان دولت اول محمود احمدی‌نژاد سال‌هاست که وزرای مختلف ارتباطات در دولت‌های مختلف آمده و رفته‌اند و راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات دستور کارشان بوده‌است. سال ۱۳۹۸ آذری جهرمی اعلام کرد که ۸۰درصد زیرساخت شبکه ملی اطلاعات آماده است.

البته دو سال بعد «عیسی زارع‌پور» وزیر ارتباطات در برنامه‌ پیشنهادی خود برای هدایت این وزارتخانه گفت که طبق آخرین اعلام مرکز ملی فضای مجازی به عنوان متولی نظارت بر این طرح ملی، پیشرفت شبکه ملی اطلاعات از آغاز تاکنون بر اساس اهداف راهبردی و عملیاتی مندرج در سند طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات حدود ۳۵ درصد است که بیشترین مقدار آن مربوط به توسعه زیرساخت‌های ارتباطی شبکه ملی اطلاعات توسط وزارت ارتباطات با حدود ۷۰ درصد پیشرفت است.

تعریف بالا از «شبکه ملی اطلاعات» تکرار تبصره ۲ ماده ۴۶ قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه (مصوب ۳۰ دی ۱۳۸۹) است. اما تفاوت در تبصره‌های زیر این بند، در «قانون برنامه پنجم» و سند «تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» است.

در سند «تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» چند الزام برای این شبکه مطرح شده که چند تا از آنها با آنچه در بندهای ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم از تعریف شبکه ملی اطلاعات و وظایف وزارت ارتباطات آمده، از اساس متفاوت است. در قانون برنامه، صرفا وظایف زیرساختی به وزارت‌خانه محول شده و برای لایه‌های بالاتر تنها مسئولیت تنظیم‌گری برعهده این وزارت‌خانه است. اما در سند «تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» آمده است:

بند ۳- الزامات حاکم بر شبکه براساس مصوبه دوم جلسه پانزدهم شورای عالی فضای مجازی:
الزام سوم: شبکه‌ای با امکان عرضه محتوا و خدمات ارتباطی سراسری برای آحاد مردم با تضمین کیفیت از جمله قابلیت تحرک
الزام چهارم: شبکه‌ای با قابلیت عرضه انواع خدمات امن …
الزام پنجم: شبکه‌ای با قابلیت برقراری ارتباط امن و پایدار میان دستگاه‌ها و مراکز حیاتی کشور

اما برای خدمات و محتوا، متولی در قانون ذکر نشده‌است. اما اینها چه هستند؟ برای سال‌ها این حوزه، محل اختلاف وزارت ارتباطات و شورای عالی فضای مجازی بوده‌است. ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی در این باره می‌گوید:

خدمات پایه یعنی هر آنچه که همه کسانی که در فضای مجازی هستند مجبورند ناچارا از آن استفاده کنند. امروز ۴، ۵ چیز است. ۱۰ سال دیگر ممکن است بشود ۱۰ چیز. ما الان ۴ مصداق را کامل برای آن مشخص کردیم: ۱)موتور جستجو ۲) پیام‌رسان ۳)ای‌میل و ۴)خدمات ابری. و همین‌طور سیستم‌عامل. اینها مصادیق خدمات پایه در امروز هستند.

تا قبل از آبان ۱۳۹۸ تصوری از اهمیت این خدمات پایه وجود نداشت. وقتی اینترنت قطع شد، یا به عبارت دیگر وقتی در آبان ۹۸ تنها «شبکه ملی اطلاعات» در اختیار کاربران بود و درگاه‌های ارتباطی این شبکه با اینترنت جهانی مسدود شد، مشخص شد که این شبکه چقدر ایرادهای اساسی دارد.

جمهوری اسلامی تنها حدود ۱۰ روز این وضعیت را اعمال کرد. در همین زمان، توقف فعالیت‌های اقتصادی، اهمیت و نقش «خدمات پایه» را در شبکه ملی اطلاعات مشخص کرد و نشان داد شبکه ملی اطلاعات بدون این «خدمات پایه» مقداری سخت‌افزار و سیم است.

فیروزآبادی در این ویدیو از اینکه این امور (محتوا و خدمات) در کشور متولی ندارد، ابراز شکایت کرد (دقیقه ۱۶:۲۰) و در ادامه می‌گوید:

همه اینهاست که باعث نارضایتی مقام معظم رهبری شده و در بیانیه و دستوری که در ۱۲ آذر ۱۳۹۸، تکلیف کردند و به صراحت تاکید کردند که «خدمات پایه» … تکلیف دولت است و وزارت ارتباطات باید انجام دهد.

به این ترتیب وزارت ارتباطات که در سال ۱۳۸۹ (بند الف ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم) تنها متولی زیرساخت بود (در موارد کمی مانند کمک دانشگاه‌ها وارد لایه‌های بالاتر می‌شد) حالا مطابق ابلاغیه خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، باید به محتوا و خدمات هم بپردازد.

این همان‌جایی است که ردپای شرکت‌های مانند ابر آوران و اثرشان بر شبکه ملی اطلاعات دیده می‌شود. آنها همکار دولت برای اجرای ابلاغیه خامنه‌ای برای پیاده‌سازی خدمات پایه هستند. این نوع خدمات با جزئیات دقیق در بخش ۴ سند با عنوان «اصول حاکم بر شبکه ملی اطلاعات» آمده‌است.

اما پیش‌از آن که وارد اهمیت این اختلاف در متن وظایف وزارت ارتباطات شویم که محل تولد پروژه ابر ایران است، بد نیست کمی بیشتر روی جزییات این تفاوت دیدگاه تمرکز کنیم. زیرا این به‌خوبی تفاوت عملکرد وزارت ارتباطات را در زمان‌های متفاوت را روشن می‌کند. همچنین ریشه فرآیندی است که در نهایت شورای عالی فضای مجازی را ترغیب کرد که با طرح صیانت، خودش در کمیسیون تنظیم مقررات، حدود و ثغور تنظیم‌گری را به عهده بگیرد و دولت را مکلف به اجرای مصوبات خود کند.

در تصویر زیر که در سند «طرح کلان و معماری شبکه‌ ملی اطلاعات» (مصوب ۱۶ مهر ۱۳۹۹) منتشر شده می‌بینید که حوزه سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری، فراتر از حوزه شبکه ملی اطلاعات در نظر گرفته‌شده است. حوزه محتوا و خدمات کاربردی در اینجا هم جدا از شبکه ملی اطلاعات دیده شده‌است.

این ایده اصلی برای یکی از تاثیرگذارترین بخش‌های طرح صیانت در فضای مجازی ایران یعنی وظایف تنظیم‌گری «کمیسیون عالی تنظیم مقررات» و قراردادن آن در بالای دست دولت است.

پروژه ابر ایران چیست و کدام نهاد آن را تعریف کرده‌است؟ 

در پی ناتوانی شبکه ملی اطلاعات در سرویس‌دهی مناسب در قطعی آبان ۱۳۹۸ که منجر به ابلاغیه رهبر جمهوری اسلامی ایران، به وزارت ارتباطات  شد، لایه خدمات و محتوا به تکالیف وزارت ارتباطات اضافه شد. بنابر ادعای فیروزآبادی ۵ حوزه موتور جستجو، پیام‌رسان، ای‌میل، سیستم‌عامل و خدمات ابری جز اولویت‌های اصلی توسعه شبکه ملی اطلاعات بودند. ناظمی در یادداشتی در روزنامه فناوران در خرداد ۱۳۹۸ می‌نویسد:

نه تنها بر اساس اسنادی که در مراجع رسمی منتشر شده است، بلکه بر اساس آنچه ما در وزارت ارتباطات می‌فهمیم، اصلی‌ترین مفهومی که «شبکه ملی اطلاعات» بر آن تمرکز دارد، یک واژه است: استقلال!... در کوتاه‌ترین تعریف استقلال یعنی «کمترین میزان تاثیرپذیری به تاثیرگذاری در مقایسه با سایرین»!
… «شبکه ملی اطلاعات» به معنای افزایش استقلال در فضای مجازی در تمامی لایه‌ها است؛ استقلالی که به معنای «انزوا» نیست، بلکه در یک فضای فازی و خاکستری، هم نسبی است و هم آنکه برآیند وضعیت شبکه نیز هست.

این یکی از استدلال‌هایی است که از سوی مدیران ابر آروان در پاسخ به منتقدین بسیار شنیده می‌شود این است: «همان‌قدر که آروان در این قضیه نقش دارد، اسنپ و دیجی‌کالا و … هم که سرورشان داخل ایران و روی شبکه ملی اطلاعات است هم سهیم هستند.» یا از آن شدیدتر: «پس کدنویسی که یک پروژه اوپن سورس نوشته و آروان از آن استفاده کرده‌است هم سهیم است.» یا از آن هم شدیدتر: «پس هر کسی که مالیات می‌دهد در این وضع سهیم است.»

در پاسخ به این استدلال باید توجه کرد که خدمات شرکت‌هایی مانند هزاردستان و اسنپ و دیجی‌کالا، از اساس با خدمات ابر آروان تفاوت‌هایی دارد. صراحتا آنچه فیروزآبادی به عنوان خدمات پایه معرفی می‌کند که در لایه دوم و سوم شبکه ملی اطلاعات، بنا به دستور رهبر جمهوری اسلامی در آذر ۱۳۹۸ به وزارت ارتباطات محول شده، عبارت است از: «موتور جستجو، پیام‌رسان، ای‌میل، سیستم عامل و خدمات ابری». شرکت ابر آروان در پنجمین مورد با حکومت ایران مشارکت (Contribution) دارد.

به این معنی که درست است که این شرکت و سایر شرکت‌های زیرساختی و غیر زیرساختی ایرانی، دولتی نیستند و به دلیل مصرف‌کننده‌بودن اینترنت، امکان قطع اینترنت را ندارند، اما عملا با مشارکت کردن در طرح‌های مانند ابر ایران که با هدف توسعه شبکه ملی اطلاعات یا همان اینترنت ملی و هدف کلان‌تر برای محلی کردن شبکه طراحی شدند، عملا در حال مشارکت در رشد و توسعه این شبکه هستند.

تصویر فوق از سندی با عنوان «پروژه‌های پیش‌ران اقتصاد دیجیتال» است که در خرداد ۱۳۹۹ به حسن روحانی ارائه شد. در این سند، خدمات زیرساخت ابری در لایه زیرساخت و براساس الزامات اقتصادی، استقلال و مدیریت آمده‌است. همچنین خدمات شبکه توزیع محتوا (CDN) هم در همین لایه زیرساخت ولی  بر اساس الزامات امنیتی، فرهنگی و پدافند غیرعامل قرار گرفته‌است. ابر آروان در هر دو مورد خدمات با کیفیتی به مشتریانش ارائه می‌دهد.

بنابراین مورد ابر آروان با خدمات اسنپ و دیجی‌کالا و … متفاوت است. بر اساس ماده ۴ طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات «اجزای شبکه ملی اطلاعات» فعالیت‌های این شرکت هم جز اجزای لایه زیرساخت و هم لایه خدمات شبکه ملی اطلاعات است. (جدول ۱)

ابر ایران، قراردادی است که در زمان ریاست امیر ناظمی بر سازمان فناوری اطلاعات ایران بین این سازمان و  دو کنسرسیوم با نام‌های اپراتور ابر شمالی (آسیاتک، ژرف‌نگر، ابرزس) و اپراتور ابر جنوبی (فناپ و ابرآروان) در زمستان سال ۱۳۹۹ بسته شد. ابر آروان شرکت «زیرساخت نویان ابر آروان» را برای این قرارداد تاسیس کرد.

ناظمی در زمان رونمایی از قرارداد گفت:

شکل‌گیری و توسعه پلتفرم‌های ابری توزیع‌شده در کشور، ارائه خدمات مورد نیاز کسب‌وکارهای نوپا به‌ صورت یکپارچه و اقتصادی، امکان ارائه خدمات به تولیدکنندگان محتوا و فراهم‌کنندگان خدمات شبکه‌ توزیع محتوا، صرفه‌جویی اقتصادی و توسعه کسب‌‎وکار و دانش در کشور را از مهم‌ترین اهداف این طرح است.

در سایت ابر آروان درباره این پروژه آمده:

بنا به مفاد قرارداد تمامی زیرساخت‌های مراکز داده‌ سازمان فناوری اطلاعات ایران به‌وسیله بخش خصوصی بازسازی و آماده‌ی بهره‌برداری دوباره می‌شوند و خدمات ابری در سطح کشور توزیع خواهند شد.
اول از همه به کسب‌وکارهای آنلاینِ واقع در سایر شهرستان‌های کشور کمک می‌کند، به جای تجمیع در تهران، به کمک این زیرساخت، طراحی خود را ابرزی و دسترس‌پذیری خود را افزایش دهند. هم‌چنین به سامانه‌های دولتی که در حال حاضر با کیفیت پایین خدمات در دیتاسنترهای سنتی داخلی مواجه هستند، کمک می‌کند تا در قالب دولت الکترونیک، امکانات بیش‌تر و با کیفیت‌تری را در اختیار مردم قرار دهند. 

در این طرح دو منطقه در نظر گرفته شده؛ ابر شمالی که شامل شهرهای تبریز، مشهد، قم، همدان و شیراز است. ابر جنوبی شامل شهرهای شیراز، اصفهان، اهواز، کرج و «هم‌مکانی» تبریز است. مراکز داده متعلق به سازمان فناوری اطلاعات در این شهرها، در اختیار تیم برنده مناقصه در هر منطقه قرار گرفته‌است

غیر از تجهیزات مزایده ابر ایران مشوق‌ها و مجوزهایی برای این شرکت‌ها درنظر گرفته که شامل: خرید تا ۳۰درصد از ظرفیت ایجاد شده از محل تجهیزات تحویل‌شده، ۹۰درصد تخفیف برای پهنای باند، ۹۵درصد تخفیف برای فضای هم‌مکانی و تسهیلات تا سقف ۷۰۰ میلیارد ریال از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی است.

ناظمی در صحبت‌هایش در مراسم رونمایی از طرح ابر ایران، یکی از اهداف این طرح را «کاهش وابستگی به اینترنت بین‌الملل» بیان کرد. با انتشار این خبر، ابر آروان با اعتراضاتی در عرصه عمومی مواجه شد و بیانیه‌ای صادر کرد:

همان‌طور که بارها اعلام کرده‌ایم، اتفاق شومی به نام «اینترنت ملی!» یا هر نامی که به معنی قطع دسترسی مردم ایران به اینترنت بین‌الملل باشد خط قرمز ابر آروان است.
… از نظر ما «اینترنت» بدون هیچ پسوند و پیشوندی، یک شبکه ارتباطی جهانی است. کلمه‌ای که نباید اجازه دهیم مورد هرگونه باز تعریف قرار بگیرید. 

البته قرارداد ابر ایران همان قراردادی است که شرکت ابر آروان در آن تعهد داده که باید تسهیلات لازم برای امکان شنود، مدیریت قطع یا وصل و یا ایجاد محدودیت را فراهم کند. ناظمی هم وارد شد و رشته توییتی در حمایت از ابر آروان نوشت:

واقعیت آن است کسی که دنبال قطع اینترنت است، اصلا به فکر این چیزها نیست! او برایش سرویس بهتر یا بدتر فرقی ندارد. اگر کسی می‌خواهد اینترنت را قطع کند، اصلا از این استدلال‌ها گذشته است که حالا بخواهد برای رفاه سرویس ابری ایجاد کند تا مبادا شهروندان ناراحت نشوند!

در این صحبت‌ها یک وضعیت متفاوت از «قطعی اینترنت» تصویر شده‌است. تصویری که به گمان بسیاری تفاوت چندانی با هم ندارد. 

یک نوع قطع اینترنت در زمان اعتراضات سراسری مانند آبان ۱۳۹۸ یا قطع اینترنت در بخشی از کشور است. اما تلاش برای جدا کردن شبکه ملی اطلاعات و استقلال آن از اینترنت، بنا به گفته‌های خود ناظمی در بالا، یکی از اهداف شبکه ملی اطلاعات است. این همان مفهومی است که بخشی  افکار عمومی آن را فراهم کردن زیرساخت‌های  «قطعی اینترنت» می‌دانند. 

شرکت‌هایی نظیر ابر آروان علاوه‌بر اینکه در زیرساخت شریک هستند، توسعه‌دهنده لایه خدمات شبکه ملی اطلاعات هستند. اگر تکمیل شبکه ملی اطلاعات با اهدافی مانند «کاهش وابستگی به اینترنت بین‌الملل» مترادف با هموار کردن قطع اینترنت باشد، ابر آروان توسعه دهنده یکی از خدمات پایه در این شبکه است.

پویا پیرحسینلو، مدیرعامل ابرآروان مدعی است: «شرکت‌های ابری نقشی در محدودیت اینترنت ندارند.» او می‌گوید ساختار فیلترینگ ایران طوری است که حکومت می‌تواند اینترنت را کاملا قطع کند اما دسترسی به گروهی از سرویس‌دهندگان مشخص (لیست سفید) خارجی (یا ایرانی که سرورهایی در خارج دارند) را باز بگذارد. بنابراین توسعه زیرساخت‌های ابری تغییری در این «هزینه قطع اینترنت» نمی‌دهد.

توسعه زیرساخت‌های ابری، یکی از خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات است که به گفته ابوالحسن فیروزآبادی بعد از وقایع آبان ۱۳۹۸ از سوی رهبر جمهوری اسلامی ایران ابلاغ و به دولت تکلیف شده است. 

پروژه ابر ایران، قراردادی است که پس از این ابلاغیه، توسط سازمان فناوری اطلاعات ایران با دو کنسرسیوم اپراتور ابر شمالی (آسیاتک، ژرف‌نگر، ابرزس) و اپراتور ابر جنوبی (فناپ و ابرآروان) در زمستان ۱۳۹۹ بسته شده است. 

یکی از اهداف رسمی شبکه ملی اطلاعات آماده‌سازی شبکه برای شرایط قطع اینترنت جهانی است. در متن سند ملزومات شبکه ملی اطلاعات به وضوح به «امکان مدیریت مستقل در شرایط جدایی شبکه از اینترنت جهانی» اشاره شده است. 

با این حساب روشن است سطح مشارکت ابرآروان، در لایه «خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات» تعریف شده که متفاوت از فعالیت‌ سایر استارتاپ‌ها و شرکت‌هایی مانند اسنپ، دیجی‌کالا و… است که از سرورها یا دیتاسنترهای داخلی استفاده می‌کنند. 

بدیهی است شرکت‌های ابری که در لایه‌های بالاتر اینترنت قراردارند، نقش مستقیمی در قطع اینترنت ندارند، اما حوزه فعالیت این شرکت‌ها توسعه زیرساخت‌هایی است که امکان فعالیت شبکه ملی اطلاعات را هنگام قطع اینترنت فراهم و هزینه‌های اجتماعی اقتصادی این کار را برای جمهوری اسلامی کم می‌کند.