آیا در ۹ ماه گذشته سرعت اینترنت همراه در ایران ۲۲ درصد افزایش یافته‌است؟

در ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ خبرگزاری فارس چکیده‌ای از گزارش عملکرد یکساله وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را منتشر کرد. هر چند تا این لحظه نسخه کامل این گزارش منتشر نشده است اما وزارت ارتباطات در این گزارش و در تشریح وضعیت «کیفیت اینترنت» در ایران مدعی شده که در ۹ ماه گذشته میانه سرعت اینترنت در ایران حدود ۱۰ درصد افزایش یافته است: 

«بر اساس آمارهای مراجع جهانی از جمله سایت Speedtest، در 9 ماه گذشته، سرعت اینترنت ثابت و همراه بهبود داشته‌است. میانه سرعت اینترنت همراه از ۲۱/۸ مگابیت بر ثانیه در شهریور ۱۴۰۰ با افزایش حدودا ۲۲درصدی به ۲۷ مگابیت بر ثانیه در تیر ماه ۱۴۰۱ رسیده‌است.
همچنین میانه سرعت اینترنت ثابت از ۹/۲۸ مگابیت بر ثانیه در شهریور ماه ۱۴۰۰ به۱۰/۲ مگابیت بر ثانیه در تیر ماه ۱۴۰۱ رسیده‌است که نشان دهنده افزایش حدوداً ده درصدی است. این آمار در آدرس زیر قابل مشاهده است:
https://www.speedtest.net/global-index/iran .»

اما واقعیت چیست؟ در این راستی‌آزمایی قصد داریم به این سوالات پاسخ دهیم که آیا منابعی که وزارت ارتباطات برای ادعای خود ارائه داده قابل اتکا هستند؟  آیا میانه سرعت اینترنت در ایران تا ده درصد افزایش یافته‌است؟ 

آیا ادعای وزارت ارتباطات در افزایش سرعت اینترنت درست است؟

خیر. مساله پهنای باند و اختلال در ترافیک بین‌الملل در در ماه‌های گذشته به یکی از معضلات کاربران اینترنت در ایران تبدیل شده و روزانه شکایت‌های متعددی از این وضعیت در شبکه‌های اجتماعی از سوی کاربران دیده‌می‌شود که با آنچه در این گزارش ذکر شده در تضاد است.

با توجه به اینکه پهنای باند در دسترس کاربران (مشهور به سرعت اینترنت) انحصارا در اختیار وزارت ارتباطات است و همه ارائه‌دهندگان اینترنت ثابت و سیار، باید اینترنت خود را از شرکت ارتباطات زیرساخت تهیه کنند، باید منابعی خارج از این نهاد، ادعای آن را تایید کنند. 

برای این منظور منابع وزارت ارتباطات در این گزارش را بررسی می‌کنیم.

ابزارهای اندازه‌گیری سرعت اینترنت کدامند؟ 

وب‌سایت‌های اسپیدتست، M-Lab و ITU شناخته‌شده‌ترین ابزارهای سنجش سرعت اینترنت هستند. اما M-lab چند سالی است که در ایران فیلتر شده و دسترسی به اطلاعات لازم برای سنجش سرعت در ایران را ندارد. ITU نیز مدت‌هاست که گزارش جدیدی از وضعیت اینترنت منتشر نکرده‌است. از همین رو اسپید تست یکی از معدود منابع در دسترس برای سنجش و مقایسه سرعت اینترنت در کشورهای مختلف است.

اسپید‌تست منبع آمار و اطلاعات وزارت ارتباطات 

در طول یک سال گذشته عیسی زارع پور وزیر ارتباطات ایران تلاش بسیاری کرده تا اسپید‌تست را به عنوان یک منبع دقیق و قابل اتکا در میان کاربران جا بیندازد. او در آبان ۱۴۰۰ در دفتر اپلیکیشن «طاقچه» حاضر شد و با گوشی یکی از خبرنگاران به سایت اسیپدتست مراجعه و تست پهنای باند انجام داده‌بود. در این تست، پهنای باند بیش از ۱۶ مگابیت بر ثانیه با پینگ ۲۸ میلی‌ثانیه نشان داده بود.

ما پیشتر در فکت‌نامه در گزارشی اصالت چنین سنجشی را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

اسپید‌تست چگونه عمل کند؟ 

اسپیدتست با بهره‌گیری از ارتباط اینترنتی دستگاه شما، سرعت [اتصال] بین دستگاه و یک سرور آزمایشی را اندازه‌گیری می‌کند.  فاکتورهای متعددی در تست دخیل هستند که می‌توانند مسبب نتایج غیرمنتظره درباره سرعت شوند. دستگاه (تلفن، تبلت، رایانه و…)، آنتن موبایل، آسیب‌های وارد بر کابل‌ها و سوییچ‌ها در طول مسیر، سرورهای اسپیدتست، سرورهای تست سرعت و مرورگری که کاربر استفاده می‌کند، می‌تواند روی نتیجه نهایی به‌دست آمده تاثیر بگذارد.

به گفته برایان کلی از مدیران این مجموعه:

«این تست‌ها توسط کاربران در هر زمان و مکانی که به داده‌های کاربردی نیاز دارند، انجام می‌شود. سایت اسپیدتست اطلاعات دقیقی در مورد سرعت اینترنت در زمان و مکان‌هایی که برای کاربر مهم است، به آنها ارایه می‌کند. با تجمیع این اطلاعات عملکرد شبکه در دنیای واقعی قابل توصیف است.»

به عبارتی آمار و ارقامی که هر کاربر از سایت‌هایی مانند اسپید‌تست به‌دست می‌آورد به عوامل متغییری همچون زمان و مکان انجام آزمایش، نوع گوشی همراه، مرورگر، ارتباطات سخت‌افزاری بین کاربر و سرور و وضعیت دسترسی به سرورهای اسپید تست و … ارتباط داشته و تنها با تجمیع این اطلاعات است که می‌توان به برآوردی نسبی از کیفی اینترنت در یک منطقه دست یافت و نمی‌توان نتایج یک آزمایش را به حالت کلی تعمیم داد. 

گزارش اخیر اسپیدتست درباره ایران چه می‌گوید؟ 

تصویر و لینک گزارش یک ساله وضعیت اینترنت ثابت و همراه در ایران از ماه جولای ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ را می‌توانید اینجا ببینید. همان گونه که در گزارش وزارت ارتباطات هم آمده در تیر ۱۴۰۱ سرعت اینترنت همراه به ۲۷ مگابیت بر ثانیه رسیده و سرعت اینترنت ثابت نیز به ۱۰/۲ مگابایت بر ثانیه رسیده‌است.

نکته قابل توجه در این گزارش عدد پینگ یا Latency است که برای اینترنت ثابت ۲۹ و برای اینترنت همراه ۳۰ میلی ثانیه ذکر شده‌است.

آیا اسپید تست منبع قابل اتکایی برای بررسی سرعت اینترنت در ایران است؟

خیر. اسپید تست بیش از ۶۰ سرور در شهرها و استان‌های مختلف ایران دارد. اگر فردی در ایران با این نرم‌افزار سرعت اینترنت را تست کند عدد پینگ آن که معرف میزان زمان رفت و برگشت دیتا میان فرستنده و سرور است به واسطه نزدیکی به سرورهای اسپید بسیار کمتر (۲۹-۳۰ میلی‌ثانیه) از زمانی خواهد بود که کاربر ایرانی بخواهد به یک سرور خارج از کشور متصل شود.

سجاد بنابی نایب رئیس هیئت مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت، آبان سال گذشته عدد پینگ در ایران را معادل ۸۰-۹۰ میلی‌ثانیه برآورد کرده‌بود. به عبارتی باید گفت ۲۹ یا ۳۰ میلی‌ثانیه، در واقع پینگ پهنای باند داخلی را نشان می‌دهد و ربطی به پهنای باند خارجی ندارد. 

به عبارتی عددی که اسپیدتست به عنوان سرعت اینترنت در ایران اعلام می‌کند ربطی به ارتباط کاربر ایرانی با شبکه جهانی اینترنت نداشته و صرفا نشان‌دهنده سرعت اتصال کاربران ایرانی به سرور‌های داخلی است. به همین دلیل اسپید‌تست نمی‌تواند منبع قابل اتکایی برای سنجش سرعت واقعی اینترنت در ایران باشد.

وزارت ارتباطات ایران در گزارش عملکرد یک ساله خود مدعی شده است که بر اساس آمار و ارقام منتشر شده در گزارش‌های وب سایت اسپیدتست، سرعت اینترنت در ایران حدود ده درصد افزایش یافته است.

این اولین بار نیست که عیسی زارع‌پور و تیم او در وزارت ارتباطات سعی می‌کنند از داده‌های اسپیدتست برای تشریح وضعیت اینترنت در ایران استفاده کنند. گرچه اسپیدتست یکی از معدود منابع معتبر برای سنجش سرعت اینترنت در جهان است اما به واسطه وجود حدود ۶۰ سرور این شرکت در داخل ایران و جداسازی پهنای باند داخلی و خارجی در ایران، داده‌های این ابزار نمی‌تواند سرعت ارتباط میان کاربر ایرانی با شبکه جهانی وب را نشان دهد و به جای آن سرعت ارتباط کاربر با سرورهای موجود در ایران را نشان می‌دهد.

بنابراین هرچند اعداد ذکر شده (۲۷ مگابیت بر ثانیه برای پهنای باند همراه و ۱۰ مگابیت بر ثانیه برای پهنای باند ثابت) درست است، اما این اطلاعات تنها برای ارتباطات داخل ایران است. از همین رو فکت‌نامه به ادعاهای موجود در گزارش عملکرد یک ساله وزارت ارتباطات ایران تا تیر ۱۴۰۱، مبنی بر افزایش ۲۲ درصدی سرعت اینترنت در ایران، نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.