حداقل سرعت اینترنت همراه در ایران چقدر است؟

عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات در مصاحبه با خبرنگاران می‌گوید:

«به دلیل مشکلات مربوط به عدم توسعه شبکه توسط اپراتورها، سرعت کاربران در سراسر کشور به طور میانگین ۵ تا ۶ مگابیت بر ثانیه را نشان می‌دهد. در پروانه اپراتورها ۲ مگابیت بر ثانیه آمده‌است اما الان سرعت دانلود حدود ۸ برابر این مقدار را نشان می‌دهد. ما ادعا نمی‌کنیم که این سرعت ایده‌آل است بلکه باید به چند ده و حتی چند صد مگابیت بر ثانیه هم برسیم.»

زارع‌پور روز ۲۷ آبان ۱۴۰۰ برای بازدید به دفتر اپلیکیشن طاقچه رفته‌بود، با واکنش خبرنگاران نسبت به اعتراضات مردم درباره کندی اینترنت در آبان ۱۴۰۰ مواجه شد و با گوشی یکی از حاضرین در جلسه تست پهنای باند انجام داد. در این تست، با استفاده از اسپیدتست، پهنای باند بیش از ۱۶ مگابیت بر ثانیه با پینگ ۲۸ میلی‌ثانیه بود.

اما در این بازدید و حرف‌هایی که مطرح شد سوالاتی پیش آمد: آیا سرعت کاربران در سراسر کشور به طور میانگین ۵ تا ۶ مگابیت بر ثانیه است؟ آیا نحوه آزمایش سرعت اینترنت توسط وزیر ارتباطات، اعتبار علمی و فنی دارد؟ آیا ۸ برابر بودن سرعت اینترنت براساس ادعای وزیر، موید سرعت بالای اینترنت در ایران است؟‌ و از همه مهم‌تر؛ آیا طبق قوانین جمهوری اسلامی باید پهنای باند در اختیار شهروندان به ۲ مگابیت بر ثانیه محدود باشد؟

آیا ادعاهای وزیر ارتباطات در مورد سرعت اینترنت در ایران  و نحوه اندازه گیری آن معتبر است؟

خیر. اما چرا چنین آزمایشی فاقد اعتبار علمی‌ است؟ برای پاسخ کافی است یک بار دیگر شرایط این تست را با یکدیگر مرور کنیم:‌

زمان و مکان انجام تست سرعت اینترنت:‌ 

براساس آنچه خبرگزاری ایرنا منتشر کرده زارع‌پور این آزمایش را عصر روز پنج شنبه و در حالی که به مناسبت هفته کتاب از یک اپلیکیشن حوزه کتاب دیجیتال بازدید می‌کرد انجام داده‌است. روزنامه دنیای اقتصاد نیز محل دقیق این دیدار را دفتر اپلیکیشن فرهنگی طاقچه عنوان کرده‌است. این دفتر مطابق آنچه در وب‌سایت طاقچه آمده در آدرس تهران، خیابان مفتح، پایین تر از مطهری، کوچه بخشی موقر پلاک ۳۸ واقع شده است. به عبارتی محل انجام این تست جایی در مرکز شهر تهران، نزدیک میدان هفت تیر است. بنابراین باید در نظر داشت که این تست در عصر پنج‌شنبه در محله‌ای اداری، تجاری انجام شده و طبیعی است که در این شرایط شبکه محلی ترافیک کمتری دارد. 

ابزار تست سرعت اینترنت: 

وزیر ارتباطات برای تست از سایت «اسپیدتست دات نت» (Speedtest.net) استفاده کرده‌است. اسپیدتست یکی از منابعی است که می‌توان ازطریق آن کیفیت ارتباط با اینترنت را سنجید. سایت‌های دیگری همچون M-Lab و ITU نیز در این زمینه فعالیت دارند اما M-lab چند سالی است که در ایران فیلتر شده و ITU نیز مدت‌هاست که گزارش جدیدی از وضعیت اینترنت منتشر نکرده‌است. اسپیدتست درباره چگونگی جمع‌آوری داده‌ها اینطور توضیح داده: «اسپیدتست با بهره‌گیری از ارتباط اینترنتی دستگاه شما، سرعت [اتصال] بین دستگاه و یک سرور آزمایشی را اندازه‌گیری می‌کند.  فاکتورهای متعددی در تست دخیل هستند که می‌توانند مسبب نتایج غیرمنتظره درباره سرعت شوند. دستگاه (تلفن، تبلت، رایانه و…)، سرورهای اسپیدتست، سرورهای تست سرعت و مرورگری که کاربر استفاده می‌کند، می‌تواند روی نتیجه نهایی به‌دست آمده تاثیر بگذارد.»

برایان کانلی، مدیر بخش دانش داده (Data Science) گروه Ookla وابسته به اسپیدتست در یک مقاله درباره چالش‌های سنجش کیفیت اینترنت می‌نویسد: «این تست‌ها توسط کاربران در هر زمان و مکانی که به داده‌های کاربردی نیاز دارند، انجام می‌شود. سایت اسپیدتست اطلاعات دقیقی در مورد سرعت اینترنت در زمان و مکان‌هایی که برای کاربر مهم است، به آنها ارایه می‌کند. با تجمیع این اطلاعات عملکرد شبکه در دنیای واقعی قابل توصیف است.»

به عبارتی آمار و ارقامی که هر کاربر از سایت‌هایی مانند اسپید‌تست به‌دست می‌آورد به عوامل متغییری همچون زمان و مکان انجام آزمایش، نوع گوشی همراه، مرورگر، وضعیت دسترسی به سرورهای اسپید تست و … ارتباط داشته و تنها با تجمیع این اطلاعات است که می‌توان به برآوردی نسبی از کیفی اینترنت در یک منطقه دست یافت و نمی‌توان نتایج یک آزمایش را به حالت کلی تعمیم داد. 

آیا عدد پینگ در ایران ۲۸ میلی ثانیه است؟

خیر. توضیح دقیق‌تر اینکه می‌دانیم اسپید تست بیش از ۶۰ سرور در شهرها و استان‌های مختلف ایران دارد. اگر فردی در ایران با این نرم‌افزار سرعت اینترنت را تست کند عدد پینگ آن که معرف میزان زمان رفت و برگشت دیتا میان فرستنده و سرور است به واسطه نزدیکی به سرورهای اسپید بسیار کمتر (۲۸میلی ثانیه) از زمانی خواهد بود که کاربر ایرانی بخواهد به یک سرور خارج از کشور متصل شود. سجاد بنابی نایب رئیس هیئت مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت، آبان سال گذشته عدد پینگ در ایران را معادل ۸۰-۹۰ میلی‌ثانیه برآورد کرده‌بود. به عبارتی باید گفت ۲۸ میلی ثانیه در واقع پینگ پهنای باند داخلی را نشان می‌دهد و ربطی به پهنای باند خارجی ندارد. 

آیا در مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات حداقلی برای سرعت اینترنت در نظر گرفته شده است؟‌

بر اساس مصوبه جلسه ۲۸۳ کمیسیون تنظیم مقررات حداقل سرعت آپلود و دانلود روی شبکه 4G به ترتیب ۱۰۰۰ کیلوبیت (یک مگابیت) برثانیه و ۲۰۰۰ کلوبیت (تقریبا ۲ مگابیت) بر ثانیه تعیین شده است. در این مصوبه گفته شده میانگین سرعت دانلود نیز باید بزرگ یا مساوری ۵۰۰۰ کیلوبیت بر ثانیه باشد.

آیا در مصوبات قانونی برای سرعت اینترنت سقفی تعیین شده است؟ 

خیر. محدودیت پهنای باند در دسترس کاربران عادی (خانگی) در ایران به سال ۱۳۸۱ برمی‌گردد. در این سال در شورای عالی انقلاب فرهنگی که ریاست آن را محمد خاتمی رئیس‌جمهوری وقت برعهده داشت مصوبه‌ای که دسترسی کاربران خانگی را به پهنای باند ۱۲۸ کیلوبیت برثانیه محدود می‌کرد تصویب شد. اما به ادعای رضا تقی‌پور وزیر ارتباطات دولت دهم در سال ۱۳۹۳ آیین‌نامه اجرایی این قانون هیچ‌گاه کتبا به وزارت ارتباطات ابلاغ نشد و در همه سال‌هایی که از طرف ارايه‌دهندگان خدمت اینترنی اجرا می‌شده، خودسرانه بوده‌است: «زمانیکه به وزارت ارتباطات آمدم چیزی از سوابق این موضوع که محدودیتی اعمال شده‌باشد، کسب نکردم. در مکاتبات مکتوب همچین موضوعی را نداشتیم و در واقع هیچ محدودیتی در این زمینه اعمال نشده‌است.» این در حالی بود که این موضوع حتی در سال ۱۳۸۹ در مجلس به بحث گذاشته شده‌بود که البته بدون اشاره به منشا آن، مسکوت مانده‌بود. به‌نظر می‌رسد همان‌طور که احمد معتمدی وزیر پست تلگراف و تلفن در دولت خاتمی در گفتگو با تجارت فردا مدعی شد: «نگاه افراطی امنيتی بر کشور حاکم و باعث شده كه دسترسی به سرعتی بیشتر از ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه در کشور غیرقانونی باشد.»

گزارش تسنیم در سال ۱۳۹۴ نیز نشان می‌دهد اغتشاش و موازی‌‌کاری در تصمیم‌گیری‌های دولتی به‌حدی بود که هیچ مسئولی نمی‌توانست با قطعیت و اشاره به قانون یا آیین‌نامه مشخصی، بگوید اصلا چنین دستورالعملی وجود دارد یا نه:

• متن گزارش: محدودیت [کاربر خانگی به پهنای باند ۱۲۸ کیلوبیت در ثانیه] سال ۱۳۸۵ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین و برای اجرا در کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات نیز تصویب شد.
• متن گزارش: تفاسیر مختلف از ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه (مصوب ۱۳۸۹)، حداقل سرعت دسترسی پرسرعت به شبکه اینترنت را ۵۱۲ کیلوبیت بر ثانیه می‌داند.
• غلامرضا داداش‌زاده معاون وقت نظارت رگولاتوری: محدودیت اینترنت ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه برای کاربران خانگی وجود دارد و ما هم طبق وظیفه حاکمیتی و وجود قوانین بالادستی اگر اهمالی در این زمینه از سوی شرکت‌های اینترنتی ببینیم، تذکر می‌دهیم.
• محمدرضا بیدخام معاون وقت بازاریابی شرکت مخابرات استان تهران: سرویس پایه ما ۱۲۸ کیلوبیت است ولی برای مصارف علمی، پژوهشی و تجاری ۲ تا ۱۰ مگابیت بر ثانیه هم واگذار می‌کنیم. خبرنگار: پس هرکس بگوید کار تحقیقاتی انجام می‌دهم، می‌تواند سرویس بالاتر از ۱۲۸ کیلوبیت درخواست دهد؟ بیدخام: بله دقیقا؛ همین که فرد بگوید کار تحقیقاتی انجام می‌دهم کفایت می‌کند و ما هم می‌گوییم بفرمایید در خدمت شماییم. یک سوپر مارکت اگر مدرکی بیاورد دال بر اینکه از اینترنت برای کار پژوهشی و بازارسنجی استفاده می‌کند، به او هم سرویس بالاتر از ۱۲۸ کیلوبیت می‌دهیم.
• همراه اول: براساس دستورالعمل‌ها و ضوابط ابلاغی، اپراتورها از لحاظ قانونی نمی‌توانند اینترنت با سرعت بیش از ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه به مشترکان عادی ارائه کنند. [همراه اول در آن زمان عرضه اینترنت نوترینو در بسته آلفا+ با سرعت ۱مگابیت بر ثانیه را شروع کرده‌بود!]
• عبدالرضا سلطان‌زاده پسیان قائم‌مقام شرکت عصر انتقال داده‌ها: باید مصوبه‌ای در نظر گرفته شود تا شرکت‌های اینترنتی که در لایه Access (دسترسی) فعالیت می‌کنند دارای دو اکانت پهنای باند داخلی و خارجی با دو نرخ متفاوت باشند. زمانیکه این جداسازی در شبکه ما انجام شود، محدودیت ۱۲۸ کیلوبیت روی اینترنت لحاظ می‌شود اما در مقابل برای دسترسی‌های داخلی محدودیتی نخواهیم داشت و هزینه کاربران نیز کاهش می‌یابد.
• برات قنبری معاون وقت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی وزارت ارتباطات: در حال حاضر محدودیت سرعت کشور در زمینه پهنای باند، زیر یک مگابیت بر ثانیه است. این موضوع تقصیر ما نیست اما چاره‌ای نداریم جز اینکه برقراری دسترسی پرسرعت را در وزارت ارتباطات فراهم آوریم. وزارت ارتباطات اینترنت را محدود نکرده و نمی‌داند که این موضوع نشأت گرفته از چیست!
• نصرالله پژمان‌فر رئیس کمیته رسانه مجلس: این بی‌تقوایی است که بگویند ما با پهنای باند مشکل داریم در صورتی که از روز اول گفته‌ایم با افزایش پهنای باند اینترنت مخالف نیستیم.

اظهارات متناقض شبیه آنچه در بالا دیدیم با ارتقا پروانه همراه اول و ایرانسل در سال ۱۳۹۳ و رواج فناوری‌های نسل سوم و چهارم موضوعیت خود را از دست دادند، اما هیچ‌گاه نه مشخص شد که آیا این محدودیت در جایی کتبی نوشته‌شده و نه هیچ‌کس مسئولیت ۱۲ سال محدودیت پهنای باند کاربران خانگی به ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه را پذیرفت.

حالا دوباره عیسی زارع‌پور، وزیر فعلی ارتباطات با طرح این مساله که «در پروانه اپراتورها ۲ مگابیت بر ثانیه آمده‌است»، دوباره بحث در این باره را آغاز کرده است. 

معلوم نیست که آیا چنین بند یا الزامی در اسناد الحاقی پروانه‌های اپراتورها یا آیین‌نامه‌های اجرایی آمده یا نه. همچنین معلوم نیست که این گفته شامل حال کدام اپراتورها خواهد شد. سازمان تنظیم مقررات چند دسته پروانه اپراتوری می‌دهد که شرکت‌های مختلف، تحت آنها خدمات اینترنت را به شهروندان ارائه می‌دهند:

• پروانه ارتباطات سیار
  • ارائه خدمات تلفن همراه
  • اپراتور مجازی تلفن همراه (MVNO)
• دارندگان پروانه ارتباطات ثابت
  • ایجاد و بهره برداری از شبکه ارتباطات ثابت (FCP)
  • ارائه خدمات عمومی انتقال داده ها از طریق ارتباطات ماهواره‌ای (SAP)
  • انتقال داده مبتنی بر فناوری بی سیم ثابت (FWA)
  • شبکه علمی کشور
  • ایجاد و بهره‌برداری از شبکه‌های انتقال داده نوری و دسترسی کاربران با استفاده از فیبر نوری (FTTx)
  • ایجاد و بهره‌برداری شبکه بی‌سیم برای ارائه خدمات عمده فروشی
  • شرکت مخابرات ایران
  • انتقال داده مبتنی بر فناوری بیسیم (WTTx)

* توضیح: این مقاله در ابتدا به صورت گزارش درستی‌سنجی در تاریخ ۱۶ آذر ۱۴۰۰ در فکت‌نامه منتشر شده بود. تصور اولیه ما این بود که منظور وزیر ارتباطات از اینکه «در پروانه اپراتورها ۲ مگابیت بر ثانیه آمده‌است»، سقف سرعت اینترنت است، به همین دلیل ضمن بررسی مصوبات قانونی به این گفته نشان «نادرست» داده بودیم. اما بعد از تذکر مخاطبان به این نتیجه رسیدیم که منظور آقای زارع‌پور حداقل سرعت ۲ مگابیت بر ثانیه است. به همین دلیل بخش‌هایی از گزارش اولیه را حذف و اصلاح کردیم و گزارش را به صورت مقاله دوباره منتشر کردیم. 

عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات اخیرا در بازدید از دفتر اپلیکیشن طاقچه، ضمن تست سرعت اینترنت گوشی یکی از افراد حاضر در این اتقا گفته است: «سرعت کاربران در سراسر کشور به طور میانگین ۵ تا ۶ مگابیت بر ثانیه را نشان می‌دهد. در پروانه اپراتورها ۲ مگابیت بر ثانیه آمده‌است. اما الان سرعت دانلود حدود ۸ برابر این مقدار را نشان می‌دهد.»

اول، ظاهرا اشاره آقای زارع‌پور به شرایط تعیین شده در مصوبه جلسه ۲۸۳ کمیسیون تنظیم مقررات برای سرعت دیتای 4G است. در این مصوبه حداقل سرعت برای آپلود یک مگابیت بر ثانیه، دانلود ۲ مگابیت بر ثانیه تعیین شده. در این مصوبه گفته شده میانگین سرعت دانلود نیز باید بزرگ یا مساوری ۵ مگابیت بر ثانیه باشد.

دوم، نتیجه تست سرعت اینترنت یک آزمایش معتبر نیست و نمی‌توان نتیجه آن را تعمیم داد. البته خود آقای زارع‌پور هم اشاره می‌کند که میانگین سرعت کاربران کمتر از این و در حدود «۵ تا ۶ مگابیت بر ثانیه» است. 

«اسپید تست» با بهره‌گیری از ارتباط اینترنتی دستگاه، سرعت [اتصال] بین دستگاه و یک سرور آزمایشی را اندازه‌گیری می‌کند.  عوامل زیادی در نتیجه تست سرعت و پهنای باند موثرند که می‌توانند مسبب [نتایج] غیرمنتظره درباره سرعت شوند. دستگاه (تلفن، تبلت، رایانه و…)، سرورهای اسپیدتست، سرورهای تست سرعت و مرورگری که کاربر استفاده می‌کند، می‌تواند روی نتیجه نهایی به دست آمده توسط این سایت تاثیر بگذارد. برایان کانلی، مدیر بخش دانش داده (Data Science) گروه Ookla وابسته به سایت اسپیدتست می‌نویسد: «با تجمیع این اطلاعات عملکرد شبکه در دنیای واقعی قابل توصیف است.» به این ترتیب با انجام تست‌های زیاد کاربران است که این سایت می‌تواند به برآوردی نسبی از کیفیت اینترنت در یک منطقه دست یابد و نمی‌توان نتایج یک آزمایش را به عموم شرایط تعمیم داد.