مصرف هندوانه گلخانه‌ای در شب یلدا کشنده نیست

ویدیو‌هایی با متنی دقیقا مشابه در تعداد زیادی از صفحات اینستاگرام منتشر شده که در آن‌ها ضمن منع کردن خانواده‌ها از خرید هندوانه شب یلدا، ادعا می‌شود یک دختر هفت ساله بر اثر خوردن هندوانه در فصل پاییز جان خود را از دست داده است. (لینک۱، لینک۲، لینک۳، لینک۴)

در متنی که در این ویدیوها از زبان افراد متفاوت گفته می‌شود، ادعا شده هندوانه‌ای که در فصل زمستان مصرف می‌شود «گلخانه‌ای» است و «آرسنیک» دارد که در سنین پایین و یا بالا باعث مرگ می‌شود:

«برای هر کسی که دوستش داریم تا قبل از شب یلدا دست به دست کنید که همه ی مردم ایران از این خبر مهم مطلع بشن. هندوانه میوه‌ای تابستانیه و اگه تو این فصل هندوانه به دستتون میرسه یعنی صددرصد میوه گلخونه‌ایه و بیشترش از مواد شیمیایی ساخته شده، و به خاطر آرسنیک و ماده‌ی سمی که داره می‌تونه منجر به مرگ بشه و در سنین پایین و سنین بالا به شدت سیستم ایمنی را ضعیف می‌کنه و شما رو از پا درمی‌یاره. ازتون خواهش می‌کنم شب یلدا هندوانه نخورید».

این ادعاها نادرست است. در هیچ رسانه‌ معتبری خبری از مرگ کودک هفت ساله بر اثر خوردن هندوانه منتشر نشده است. همچنین هیچ تحقیقات علمی، مسموم بودن هندوانه گلخانه‌ای را تایید نمی‌کند.

آرسنیک چیست و چگونه وارد مواد غذایی می‌شود؟

آرسنیک (Arsenic) یک عنصر طبیعی شبه‌فلز است که در پوسته زمین به‌طور گسترده وجود دارد و در محیط (هوا، آب، خاک) پخش می‌شود. این عنصر می‌تواند به شکل‌های آلی (Organic) و غیرآلی (Inorganic) باشد. آرسنیک غیرآلی سمی‌تر و بیشتر با خطرات سلامتی مرتبط است و آرسنیک آلی معمولا در غذاهای دریایی یافت می‌شود و نسبت به شکل غیرآلی کمتر سمی است.

سازمان بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) آرسنیک و ترکیبات آن را در گروه یک کارسینوژن‌های انسانی طبقه‌بندی کرده است، یعنی شواهد قابل‌اعتماد از ایجاد سرطان در انسان وجود دارد.

آرسنیک در بدن انسان پس از جذب، تبدیل‌های پیچیده‌ای انجام می‌دهد که می‌تواند به آسیب دی‌ان‌ای، تغییر در الگوی متیلاسیون ژنتیکی و اختلال در بازسازی دی‌ان‌ای منجر شود. این‌ها از فرآیندهای شناخته‌شده‌ای هستند که نهایتا می‌توانند باعث شروع یا پیشرفت سرطان شوند.

یکی از راه‌های اصلی ورود آرسنیک به مواد غذایی، خاک محل رشد محصولات کشاورزی و آب آبیاری آن‌هاست. آرسنیک موجود در خاک و آب آبیاری می‌تواند از طریق ریشه‌های گیاهان جذب شود و در بافت‌های آن‌ها تجمع پیدا کرده و سپس وارد زنجیره غذایی شود.

گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد توضیح می‌دهد که اگر خاک از طریق منابع طبیعی مثل سنگ‌ها و مواد معدنی یا فعالیت‌های انسانی مانند آلودگی منابع آب زیرزمینی وارد محیط شود، آرسنیک موجود در محلول خاک به‌صورت آرسنات و آرسنیت به وسیله گیاهان جذب و از طریق سیستم ریشه به اندام‌های بالایی گیاه منتقل می‌شود. این فرآیند یکی از اصلی‌ترین مسیرهای ورود آرسنیک به محصولات کشاورزی مانند برنج، گندم و سبزیجات است.

آیا گلخانه‌ای بودن به معنای افزایش میزان جذب آرسنیک است؟

گلخانه‌ای بودن یا نبودن محصول تاثیری در میزان جذب آرسنیک ندارد. آنچه اهمیت دارد استفاده از آب و کود سالم است. اگر آب و کود سالم استفاده شود و خاک سابقه آلودگی نداشته باشد محصول نهایی چه در گلخانه و چه در زمین زراعتی جذب آرسنیک بسیار پایین خواهد داشت و اگر این موارد رعایت نشوند باز هم چه در گلخانه‌ و چه در زمین زراعتی، احتمال جذب آرسنیک در میوه وجود دارد.

جذب آرسنیک در هندوانه چقدر است؟

اگرچه آرسنیک می‌تواند از خاک و آب آبیاری وارد گیاه شود اما الگوی توزیع آن در اندام‌های گیاهی یکسان نیست. در گیاهانی مثل هندوانه، آرسنیک بیشتر تمایل دارد در ریشه و تا حدی ساقه باقی بماند و انتقال آن به گوشت میوه آبدار محدودتر است (لینک۱، لینک۲).

به همین دلیل، اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد که غلظت آرسنیک در گوشت میوه هندوانه در حد میکروگرم بر کیلوگرم است. در واقع هندوانه جزو محصولاتی است که پتانسیل تجمع آرسنیک پایینی در بخش خوراکی دارد.

اما این گفته‌ها به این معنا نیست که امکان جذب آرسنیک در هندوانه وجود ندارد. اگر خاک یا آب آبیاری آلوده باشد، هندوانه هم می‌تواند آرسنیک جذب کند.

بنابراین ادعای «کشنده بودن مصرف هندوانه در زمستان» نادرست است.