پروتکل استمتس بی‌اعتبار و ادعای افزایش عملکرد مغز با قارچ یال شیر و میکرودوزینگ نادرست است

در شبکه‌های اجتماعی ادعا شده که با مصرف هم‌زمان «قارچ یال شیر»، «نیاسین» و «میکرودوزینگ» می‌توان عملکرد مغز را صد برابر افزایش داد (بایگانی).

فردی به نام سنا مخلصی که پزشکی عمومی است در اینستاگرام به مخاطبانش توصیه می‌کند که با مصرف قارچ یال شیر و نیاسین در تمام روزهای هفته و چهار روز میکرودوز عملکرد مغزشان را صد برابر افزایش دهند. سنا مخلصی مدعیست این روش «پائول استمیت» است و عملکرد شناختی مغز را «بی‌نهایت» بالا می‌برد، آی‌کیو را افزایش می‌دهد و شکل مغز را تغییر می‌دهد.

مخلصی این روش را به «کنکوری‌ها» که عموما نوجوانان زیر ۱۸ سال هستند و هر کسی که نیاز دارد به طور مقطعی مغزش بهتر کار کند، توصیه می‌کند. او می گوید «خودتان از چت جی‌پی‌تی استفاده کنید» و در انتهای ویدیو برای خرید کپسول‌هایی حاوی ۲۰۰ میلی‌گرم میکرودوز ساخت خودش، به همراه قارچ یال شیر تبلیغ می‌کند.

پروتکل «پائول استمتس» چیست و چقدر اعتبار دارد؟

پائول استمتس یک علاقه‌مند به قارچ‌شناسی است که روی قارچ‌های دارویی و روان‌گردان، متمرکز است، اما هیچ سمت رسمی دانشگاهی یا هیات علمی ندارد و پژوهش‌هایش عمدتا خارج از محیط آکادمیک انجام می‌شود.

در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ دو مقاله در بخش گزارش‌های مجله نیچر منتشر شد که ادعا می‌کردند میکرودوزرهای سیلوسایبین (مقدار بسیار بسیار اندک از ماده فعال قارچ‌های موسوم به مجیک ماشروم) در خلق‌وخو و سلامت روان تاثیر دارد. مصرف هم‌زمان قارچ یال شیر و نیاسین با انجام عمل میکرودوزینگ در بین نمونه‌های آماری در این مطالعه مشهود بود.

اما این گزارش‌ها نتیجه‌ یک مطالعه‌ مشاهده‌ای بود که در آن طی سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ اطلاعات مصرف یا عدم مصرف خود را در یک اپلیکیشن موبایل متعلق به شرکت Quantified Citizen ثبت می‌کردند و به‌هیچ وجه استانداردهای کارآزمایی بالینی را نداشته و نتیجه‌گیری آنها بی‌اعتبار بود، زیرا کاربران تصور خود را در اپلیکیشن موبایل در زمان مصرف ثبت می‌کردند.

اما قسمت قابل توجه این گزارش‌ها بخش تعارض منافع بود. شش نفر از هشت نویسنده مقاله از فرایند مطالعه و نتیجه آن منافع مالی کسب می‌کردند. پاملا کرسکف، کیم کویپرس و زاک والش هر سه برای شرکت‌ها و مجموعه‌هایی کار می‌کردند که یا در حال توسعه‌ داروهای روان‌گردان بودند و یا خدمات روان‌درمانی را با استفاده از مواد روان‌گردان ارائه می‌دادند.

از همه مهم‌تر خود پائول استمتس بود که شرکتی به نام Fungi Perfecti را اداره می‌کرد که قارچ یال شیر می‌فروخت! او به طور هم‌زمان متقاضی حق مالکیت انحصاری برای ترکیب «قارچ سیلوسایبین»، قارچ یال شیر و نیاسین بود. به زبان ساده استمتس از یک طرف در رابطه با فواید میکرودوزینگ و یال شیر مقاله منتشر می‌کرد و از طرف دیگر این محصول را می‌فروخت.

در سال‌های اخیر ترکیب پیشنهادی استمتس با عنوان Stamets Stack و در فضای مجازی فارسی با عنوان «پروتکل استامتس» شناخته شد (بایگانی) در حالی که توصیه ترکیب سیلوسایبین، یال شیر و نیاسین برای بهبود عملکرد مغز نه تنها بی‌اعتبار است بلکه ممکن است به ویژه برای افرادی با سن کم خطرناک باشد.

میکرودوزینگ چیست و چه تاثیری بر مغز دارد؟

«میکرودوزینگ» به مصرف دوزهای بسیار کم از مواد روان‌گردان کلاسیک مانند ال‌اس‌دی یا سیلوسایبین اطلاق می‌‌شود. سیلوسایبین ماده فعال قارچ‌های موسوم به مجیک ماشروم است که مصرف آن با توهم شدید همراه است. مدعیان میکرودوزینگ می‌گویند هدف از این روش افزایش خلاقیت، تمرکز و بهبود خلق، بدون تجربه توهم است. اما این ادعا با مطالعات علمی که در این مورد انجام شده در تضاد است. پیتر گرینسپون، پزشک و عضو هیات تحریریه انتشارات دانشگاه هاروارد در حوزه سلامت می‌گوید هیچ شواهدی مبنی بر اثربخشی و بی‌خطر بودن میکرودوزینگ سیلوسایبین وجود ندارد.

یک مطالعه یک‌سو کور در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که اثرات ناشی از میکرودوزینگ بیش از آن که حاصل فعل و انفعالات شیمیایی در مغز باشد، نتیجه انتظار ذهنی مصرف‌کنندگان است. در این پژوهش شرکت‌کنندگان به مدت چند هفته بدون این که بدانند آنچه مصرف می‌کنند میکرودوز قارچ است یا دارونما، کپسول‌هایی با عنوان میکرودوز دریافت کردند. در نتیجه این مطالعه هم گروهی که میکرودوز واقعی می‌گرفت و هم گروه دیگر، بهبودهایی در خلق استرس و خلاقیت گزارش کردند. به بیان دیگر آنچه منجر به بهبود خلق و خو شده بود، «تصور» میکرودوزینگ بود.

مطالعه دیگری در سال ۲۰۲۲ روی ۳۴ نفر دیگر که قصد داشتن میکرودوزینگ را با مجیک ماشروم آغاز کنند به صورت دو سو کور با دارونما انجام شده است. در جریان این پژوهش شرکت‌کنندگان هر کدام دو بار نیم گرم قارچ خشک یا دارونما دریافت کردند. تجربه ذهنی، رفتار، ادراک، شناخت و نوار مغز آنها رصد شد. نتیجه این پژوهش تغییر کوچکی در نوار مغز کسانی که میکرودوز دریافت کرده بودند بیشتر بود. اما این تغییر فقط در کسانی دیده شد که «حدس زده بودند» در کدام جلسه دوز واقعی دریافت کرده‌اند.

یک مطالعه مشاهده‌ای در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد کسانی که میکرودوز کرده‌اند بعد از سی روز کاهش بیشتری در افسردگی، اضطراب و استرس گزارش کرده‌اند. اما این مطالعه کنترل دارونما و تصادفی‌سازی نداشت. از این رو نتایج این پژوهش را نمی‌توان تنها به اثر میکرودوز محدود کرد.

برخی پژوهش‌های دیگر نیز به عوارض میکرودوزینگ اشاره کرده‌اند. اضطراب، بی‌خوابی، اختلال خفیف شناختی، افزایش فشارخون و ضربان قلب از جمله عارضه‌های خفیف و گذرا بوده‌اند. در عین حال میکرودوزینگ برای کسانی که از مشکلات سلامت روان رنج می‌برند خطرناک‌تر است. از طرف دیگر در افراد با سابقه‌ اختلال دوقطبی، روان‌پریشی،‌ اسکیزوفرنی یا آمادگی ژنتیکی برای این اختلال‌ها، مصرف سیلوسایبین حتی در دوزهای نه‌چندان بالا می‌تواند مانیا، سایکوز، یا تشدید علائم را برانگیزد.

قارچ «یال شیر»

«قارچ یال شیر» یا Hericium erinaceus یک قارچ خوراکی و دارویی است که در ادعاهای شبه‌علمی شرق آسیایی برای تقویت مغز و اعصاب توصیه می‌شده. این قارچ با ادعاهایی همچون قابلیت «تقویت حافظه»، «افزایش تمرکز»، «پیشگیری از زوال عقل» و حتی «بازسازی عصب‌ها» فروخته می‌شود. اما اثربخشی قارچ یال شیر روی انسان کوچک و کوتاه و در مواردی متناقض بوده‌اند.

یک مطالعه قابل توجه در سال ۲۰۰۹، آزمایش دوسوکور و کنترل شده با دارونما بود که در ژاپن روی سی فرد ۵۰ تا ۸۰ ساله با اختلال شناختی خفیف انجام شد. این مطالعه نشان داد که در افراد سالمند با مشکل شناختی خفیف، مصرف چند ماهه یال شیر می‌تواند بهبود نسبی و موقت ایجاد کند. با این وجود اثربخشی بعد از قطع قارچ از بین می‌رفت و نباید فراموش کرد که جامعه آماری این مطالعه بسیار کوچک و سن شرکت‌کننگان مشخص بود. تاکنون چنین آزمایشی روی جوانان سالم، کودکان، دانش‌آموزان یا کنکوری‌ها انجام نشده است.

مطالعه دیگری در سال ۲۰۱۹ روی ۷۷ فرد دارای اضافه وزن که از افسردگی، اضطراب، اختلال خواب یا پرخوری رنج می‌بردند انجام شد. این پژوهش نیز اثربخشی محدود بر افسردگی، اضطراب و اختلال خواب را نشان می‌دهد.

تنها مطالعه قابل استناد برای افراد سالم و جوان بزرگسال ادعاهای تقویت تمرکز، حافظه و کارکرد شناختی در افراد سالم به تازگی در سال ۲۰۲۵ منتشر شده است. این پژوهش دوسوکور و کنترل شده با دارونما روی جوانان سالم ۱۸ تا ۳۵ سال صورت گرفت و نتایج اصلی آن هیچ بهبود کلی و معناداری در عملکرد شناختی و خلق شرکت‌کنندگان نشان نداد. نویسندگان مقاله‌ این پژوهش اذعان می‌کنند که اثرات شدید و ملموس یال شیر بر توانایی‌های شناختی جوانان سالم نامشخص و متناقض است.

تنها پژوهشی که اثربخشی یال شیر را مثبت ارزیابی کرده، یک مطالعه‌ای آزمایشگاهی روی موش‌هاست. هیچ مطالعه کلان، کارآزمایی بالینی یا راهنما معتبر در سازمان‌های معتبر مانند سازمان بهداشت جهانی و مایوکلینیک یا سایر نهادهای تخصصی وجود ندارد که نشان دهد مصرف یال شیر روی تقویت حافظه و تمرکز و کارکرد شناختی تاثیر مثبت قابل توجهی دارد.

علاوه بر احتمال وجود آلرژی در افراد خاص، عوارضی همچون ناراحتی گوارشی، تهوع، مشکلات پوستی و در موردی نارسایی تنفسی حاد به مصرف یال شیر نسبت داده شده‌اند.

از بنیاد نیکوکاری سنا مخلصی چه می دانیم؟

سنا مخلصی، وب‌سایتی با نام آکادمی دکتر سنا دارد که در آن پکیج‌های آموزشی ترک اعتیاد و محصولاتش (از جمله میکرودوزینگ) را تحت عنوان «بنیاد نیکوکاری دکتر سنا» می‌فروشد. با اینحال جستجوی برای اطلاعاتی درباره این بنیاد بی‌نتیجه بوده و به نظر می‌رسد این نهاد ثبت نشده است.

او همچنین ادعا می‌کند در میکرودوزهایی که برای فروش در سایتش قرار داده مواد ارگانیک و طبیعی می‌فروشد اما از ترکیب دقیق آن اطلاعی به دست نمی‌دهد. با این وجود در یک گفتگو در کانال یوتیوبش اذعان می‌کند که به عنوان یک پزشک می‌تواند با ادعای «کار پژوهشی» از شرکتی به نام «اسپاد ژن» (یک شرکت دانش‌بنیان که سال ۱۴۰۱ تاسیس شده) با قیمت هشت میلیون تومان سی گرم سیلوسایبین خریداری کند.

همچنین توصیه سنا مخلصی به پرسیدن چنین سوالاتی از چت جی‌پی‌تی توصیه‌ای بسیار پرریسک است و براساس گفته های شرکت‌های سازنده هوش مصنوعی، کاربران باید مراقب باشند که هر توصیه چت‌بات‌ها در حوزه سلامت را با پزشک معالج و مشاور بررسی کنند و از انجام خودسرانه آن خودداری کنند.

بنابراین با توجه به شواهد، فکت‌نامه به این ادعا که ترکیب میکرودوزینگ، یال شیر و نیاسین (پروتکل استمتس) می‌تواند عملکرد مغز را چندین برابر کند نشان «نادرست» می‌دهد.