درباره خطرناک‌بودن ویروس HMPV چه می‌دانیم؟

در روزهای گذشته ویدیوهای زیادی از تجمع مردم در مقابل بیمارستان‌هایی که ادعا شده در چین است منتشر شده و در توضیحات آن معمولا به این اشاره می‌شود که ویروس جدیدی از خانواده آنفولانزا به‌نام «متاپنوموویروس انسانی» (HMPV) در چین شایع شده که آثار و همه‌گیری آن از کووید-۱۹ خطرناک‌تر است.

این موضوع فرصتی برای انتشار محتوای نادرست و گمراه‌کننده در شبکه‌های اجتماعی فراهم کرده‌است. برای مثال در اینستاگرام پست‌هایی منتشر شده که مدعی هستند «ویروس مرموز HMPV در چین» (لینک)، «جهان در وحشت» (لینک)، «گزارش‌هایی از شلوغی در کوره‌های جسدسوزی منتشر شده» (لینک)، «با بازگشت ترامپ چین دوباره از ابزار کرونا استفاده خواهد کرد؟» (لینک)، «سازمان جهانی بهداشت گفته شاید بدتر از کرونا باشه» (لینک) و …

این نگرانی‌ها درباره همه‌گیری بیماری تنفسی ویروسی در چین در اثر ویروس متاپنومو ویروس انسانی (HMPV) نادرست و اغراق‌شده است. ویدیوهایی درباره ازدحام در بیمارستان‌ها برای افراد مبتلا به این بیماری ویروسی منتشر شده اما این ویروس مرموز نیست و سال‌هاست شناخته شده و درباره آن تحقیق می‌شود و هم‌اکنون در شمال چین فصل شیوع آن است و سازمان جهانی بهداشت نیز هیچ اخطاری درباره همه‌گیری بدتر از کرونا یا هیچ اطلاعیه جدیدی درباره اپیدمی متاپنوموویروس انسانی صادر نکرده‌است. همچنین تا روز ۱۷ دی ۱۴۰۳، موردی از ابتلای حاد به این ویروس در ایران گزارش نشده‌است.

در ادامه پاسخ‌های کوتاه به سوالات رایج درباره این بیماری را بررسی کرده و منابع برای مطالعات بیشتر را ذکر می‌کنیم:

ویروس HMPV یا متاپنوموویروس انسانی چیست؟

متاپنوموویروس انسانی (HMPV) یک ویروس تنفسی است که معمولا علائمی شبیه سرماخوردگی و آنفلوآنزا ایجاد می‌کند. این ویروس اغلب باعث عفونت‌های تنفسی فوقانی می‌شود که معمولا خفیف هستند. اما گاهی اوقات می‌تواند باعث عفونت‌های تنفسی تحتانی مانند ذات‌الریه، تشدید آسم یا تشدید بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) شود؛ به ویژه در نوزادان، افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند. عفونت‌های HMPV در زمستان و اوایل بهار شایع‌تر است (CDC).

بیشتر انسان‌ها قبل از پنج سالگی یک‌بار HMPV می گیرند و دیگر تقریبا به آن ایمن می‌شوند. البته افراد می‌توانند دوباره به HMPV مبتلا شوند، اما علائم معمولاً پس از بار اول ابتلا، بسیار خفیف هستند (Cleveland Clinic).

محققانی در هلند این ویروس اولین بار در سال ۲۰۰۱ شناسایی کردند. HMPV یک ویروس RNA تک رشته‌ای است. این عفونت قبلاً در کشورهای مختلف از جمله انگلیس و کانادا شناسایی شده‌بود. ویروس HMPV از خانواده پنوموویریده است و نزدیک به زیرگروه متاپنوموویروس پرندگان (AMPV) است یعنی از پرندگان نشأت گرفته سپس به ویروسی تبدیل شده که می‌تواند انسان را آلوده کند. مطالعات سرولوژیکی نشان داده HPMV حداقل ۶۰ سال است وجود دارد و محدود به چین نیست (NIH). 

ابتلا به ویروس HMPV چه علائمی دارد؟

ویروس متاپنومو انسانی (HMPV) معمولاً علائمی شبیه به سرماخوردگی ایجاد می‌کند، مانند سرفه، تب، آبریزش یا گرفتگی بینی، گلودرد، خس‌خس سینه، تنگی نفس و در برخی موارد، بثورات پوستی. HMPV از طریق تماس مستقیم با فرد آلوده یا لمس سطوح آلوده منتقل می‌شود؛ برای مثال:

• سرفه و عطسه
• دست دادن، بغل کردن یا بوسیدن
• لمس سطوح یا اشیایی مانند تلفن، دستگیره در، صفحه‌کلید یا اسباب‌بازی‌ها.

در برخی موارد، این ویروس می‌تواند منجر به تنگی نفس و مشکلات تنفسی شدیدتری ش.د. دوره پنهانی این ویروس بین ۳ تا ۶ روز طول می‌کشد که به این معنی است که افراد ممکن است پیش از بروز علائم، به طور ناخواسته آن را منتقل کنند (Cleveland Clinic).

آیا متاپنوموویروس انسانی فقط یک سرماخوردگی است؟

متاپنوموویروس انسانی علائمی شبیه سرماخوردگی دارد اما برخی از افراد ممکن است بسیار درگیر شوند. احتمال اینکه در اولین باری که فرد HMPV می‌گیرد، شدیداً بیمار و درگیر شود بسیار بالاتر است. برای همین کودکان خردسال در معرض خطر بیشتری هستند. افراد بعد از اولین عفونت، ایمن شده و در صورت ابتلای دوباره به عفونت HMPV دیگر، احتمال بروز علائم خفیف و شبیه سرماخوردگی بیشتر است. بزرگسالان بالای ۶۵ سال و افراد مبتلا به مشکلات تنفسی یا سیستم ایمنی ضعیف نیز ممکن است علائم شدیدی داشته‌باشند (WebMD).

متاپنوموویروس انسانی مشابه ویروس RSV (ویروس سنسیشیال تنفسی) است. اوج سن بیماری شدید ناشی از HMPV بین ۶ تا ۱۲ ماهگی است، اما RSV بیشتر در نوزادان کمتر از ۶ ماه باعث بیماری شدید می‌شود.

چرا الان اخبار ابتلا به این بیماری شنیده شده؟

این ویروس معمولاً در زمستان و اوایل بهار شیوع پیدا می‌کند، زمانی که ویروس‌های تنفسی بیشتر از همیشه در حال گردش هستند. افزایش موارد ابتلا به ویژه در کودکان زیر ۱۴ سال در شمال چین به همراه مواردی که از هند گزارش شده در کنار تجربیات سال‌های گذشته در مورد همه‌گیری ویروس کرونا باعث نگرانی‌هایی در افکار عمومی شده‌است.

چه کسانی بیشتر از همه در معرض خطرند؟

احتمال اینکه در اولین باری که فرد HMPV می‌گیرد، شدیداً بیمار و درگیر شود بسیار بالاتر است و نوزادان به خصوص بین ۶ تا ۱۲ ماه (به ویژه نوزادان نارس) در معرض خطر بیشتری هستند. محققان تخمین می زنند که حدود ۱۰ تا ۱۲درصد از بیماری های تنفسی در کودکان ناشی از HMPV است. اکثر موارد خفیف هستند، اما حدود ۵ تا ۱۶ درصد از کودکان دچار عفونت دستگاه تنفسی تحتانی مانند ذات الریه می‌شوند.

با این حال، سالمندان همچنان گروه اصلی در خطر محسوب می‌شوند. افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مانند بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن (آسم یا تنگی نفس) یا کسانی که درمان‌های سرکوب‌کننده ایمنی دریافت می‌کنند (درمان سرطان، HIV یا اختلالات خودایمنی)، در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های شدیدتر قرار دارند. این گروه‌ها ممکن است به دلیل ضعف سیستم ایمنی خود قادر به مقابله با ویروس نباشند و به بیماری‌های تنفسی شدیدتری دچار شوند (Cleveland Clinic).

راه‌های انتقال HMPV چیست و چطور می‌توان از آن پیشگیری کرد؟

راه انتقال HMPV تماس مستقیم با فرد (عطسه، سرفه، بوسیدن، دست دادن و …) یا تماس با اشیاء مانند تلفن، دستگیره در، صفحه کلید یا اسباب بازی است.

راه پیشگیری از ابتلا به آن «شستن دست‌ها» با صابون بعد از هر تماس یا آمدن از بیرون برای ۲۰ ثانیه است.

رعایت بهداشت فردی و مراقبت‌های بهداشتی دقیق همچنان بهترین روش برای مقابله با این ویروس و جلوگیری از شیوع آن در جوامع است.

• اگر نمی توانید از صابون و آب استفاده کنید، از ضدعفونی کننده دست مبتنی بر الکل استفاده کنید.
• هنگام عطسه یا سرفه، بینی و دهان خود را بپوشانید (با آرنج، نه با کف دست).
• زمانی که شما مبتلا هستید از قرار گرفتن در کنار افراد دیگر خودداری کنید.
• اگر مریض هستید و نمی‌توانید از حضور در کنار دیگران اجتناب کنید، از ماسک استفاده کنید.
• از دست زدن به صورت، چشم‌ها، بینی و دهان خودداری کنید.
• غذا یا ظروف غذا (چنگال، قاشق، فنجان) را با دیگران به اشتراک نگذارید.

ابتلا به ویروس HMPV چطور تشخیص داده می‌شود؟

پزشکان معمولا HMPV را بر اساس علائم و سابقه سلامتی تشخیص می‌دهند. می‌توان همانند کووید، تست‌های PCR گرفت. این‌کار با برداشتن نمونه با استفاده از یک چوب با نوک نرم (سواب) از بینی یا گلوی انجام می‌شود. اما این بیماری عموما خفیف، کمتر آزمایش PCR می‌گیرند مگر اینکه علائم خیلی جدی باشد. در این موارد هم برونکوسکوپی یا سی‌تی اسکن قفسه سینه را برای بررسی تغییرات در مجاری تنفسی انجام می‌دهند (CDC).

روش‌های درمان HMPV و داروی موثر آن چیست؟

در حال حاضر، دارو یا درمان ضدویروسی خاصی برای HMPV وجود ندارد. مبتلایان باید در خانه استراحت کنند تا وقتی که بهتر شوند.

درمان‌ها معمولاً حمایتی هستند و شامل استراحت، مصرف مایعات کافی و استفاده از داروهای کاهش‌دهنده تب و درد می‌شوند. برای پیشگیری، رعایت بهداشت دست‌ها، اجتناب از تماس نزدیک با افراد بیمار و تمیز نگه‌داشتن سطوح توصیه می‌شود (LiveScience). 

آیا آنتی بیوتیک به درد HMPV می‌خورد؟

خیر. آنتی بیوتیک‌ها فقط باکتری‌ها را درمان می‌کنند. از آنجایی که HMPV یک ویروس است، آنتی‌بیوتیک‌ها از شر آن خلاص نمی‌شوند. گاهی اوقات افرادی که از HMPV به ذات الریه مبتلا می‌شوند، همزمان به عفونت باکتریایی نیز مبتلا می‌شوند (عفونت ثانویه). اگر پزشک برای فردی آنتی بیوتیک تجویز کند، برای درمان عفونت ثانویه است (Cleveland Clinic).

متاپنوموویروس انسانی چقدر دوام می‌آورد؟

موارد خفیف متاپنوموویروس انسانی معمولاً چند روز تا یک هفته طول می‌کشد. اگر خیلی بیمار هستید، احتمالاً زمان بیشتری طول می‌کشد تا احساس بهتری داشته‌باشید. همچنین ممکن است علائم طولانی مدتی مانند سرفه داشته باشید که مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا از بین بروند (Cleveland Clinic).

برای خودمراقبتی در خانه در زمان ابتلا به HMPV  چه باید کرد؟

فرد مبتلا که علائم خفیف و شبیه سرماخوردگی دارد می‌تواند با استراحت در منزل و نوشیدن مایعات زیاد برای جلوگیری از کم آبی و مصرف داروهای بدون نسخه (OTC) مانند مسکن‌ها و داروهای ضد سرفه از خود مراقبت کند.

اما چون برای کودکان ممکن است این نخستین‌بار باشد، به هیچ وجه نباید بدون اینکه اول از پزشک متخصص اطفال سوال کنید به کودک دارو داد. یادمان باشد اصولا داروهای بدون نسخه (OTC) برای بزرگسالان بدون سابقه بیماری خاص «بدون نسخه» هستند (Cleveland Clinic).

چه زمانی باید به درمانگاه مراجعه کرد؟

اگر:

• شما یا فرزندتان علائم عفونت تنفسی و یک بیماری زمینه‌ای دارید که شما یا او را در معرض خطر ابتلا به بیماری شدید قرار می‌دهد.
• علائم شما یا علائم فرزندتان در عرض چند روز شروع به بهبود نمی‌کند
• اگر تب شما یا فرزندتان بیش از سه روز طول بکشد.

(انجمن ریه آمریکا)

چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کرد؟

اگر شما یا فرزندتان دارای علائم بیماری شدید، از جمله:

• تب بالا (بیش از ۱۰۳ درجه فارنهایت یا ۴۰ درجه سانتیگراد)
• دشواری در تنفس
• کبود شدن پوست، لب‌ها یا ناخن‌ها ( سیانوز )
• بدتر شدن سایر شرایط سلامتی

اگر شما یا فرزندتان به شدت بیمار هستید، ممکن است لازم باشد در بیمارستان بستری شوید. مواردی مانند برونشیولیت، برونشیت، ذات الریه، آسم یا تشدید تنگی نفس و عفونت گوش (اوتیت میانی) از آن جمله است  (Cleveland Clinic). در آن صورت درمان‌های حمایتی زیر انجام می‌شود:

• اکسیژن درمانی
• تزریق وریدی مایعات
• کورتیکواستروئیدها (درمان‌های استروئیدی می توانند التهاب را کاهش دهند.

(انجمن ریه آمریکا)

آیا واکسنی برای ویروس HMPV وجود دارد؟

در حال حاضر، هیچ واکسنی هم برای HMPV وجود ندارد.

این موضوع باعث می‌شود که پیشگیری از این ویروس از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. کارشناسان بهداشت عمومی تأکید دارند که رعایت بهداشت فردی، شستشوی دست‌ها به‌طور مرتب، استفاده از ماسک و خودداری از تماس نزدیک با افراد بیمار، بهترین راهکارها برای کاهش شیوع این ویروس هستند (CDC).

ممکن است شیوع HMPV در شمال چین باعث یک همه‌گیری جهانی و قرنطینه شبیه دوران کرونا در آینده نزدیک شود؟

مقامات بهداشتی در جمهوری خلق چین، در حال اجرای اقدامات اضطراری برای نظارت و مدیریت شیوع این بیماری هستند. با این حال، پکن این وضعیت را به عنوان یک رویداد زمستانی سالانه و کم اهمیت عنوان کرده‌است.

غیر از چین، هنگ‌کنگ هم چند مورد HMPV را گزارش کرده‌است. کشورهای همسایه چین مانند کامبوج و تایوان اعلام کرده‌اند که وضعیت را به دقت زیر نظر دارند. در هند هم مواردی گزارش شده اما مقامات اعلام کردند که نیازی به نگرانی نیست زیرا HMPV مانند هر ویروس تنفسی دیگری است.

برخی هم ابراز نگرانی کرده‌اند که ممکن است موج جدید بیماری که با علائم سرماخوردگی در ایران ایجاد شده، مرتبط با این بیماری باشد. با این حال متخصصان عفونی و وزارت بهداشت اعلام کرده‌اند که آنچه به عنوان بیماری تنفسی در کشور شایع شده، سویه‌ای از آنفلوانزاست. پیام طبرسی، معاون آموزشی بیمارستان مسیح دانشوری درباره ویروس شایع شده در ایران گفت:

آنفلوای A از گروه H1N1 اکنون شایع‌ترین نوع آنفلوانزای در گردش در کشور به شمار می‌رود و در یک ماه گذشته موارد آنفلوانزا افزایشی بوده‌است.

ویروس HMPV خطرات مشابهی با ویروس‌های تنفسی پیشین دارد، جهش خاصی نکرده‌است و هیچ اطلاعیه و اخطاریه‌ای در این‌باره صادر نشده‌است و با توجه به داده‌ها و اطلاعاتی که تا امروز ۱۸ دی ۱۴۰۳ در دست است، خطر پاندمی و شرایطی شبیه دوران قرنطینه همه‌گیری کووید-۱۹ وجود ندارد.