از انفجار دستگاه‌های ارتباطی پیجر و بیسیم حزب‌الله لبنان چه می‌دانیم؟

بعدازظهر روز سه‌شنبه ۲۷ شهریور ۱۴۰۳ (۱۷ سپتامبر ۲۰۲۴)، تعداد زیادی از دستگاه‌های ارتباطی «پیجر» نیروهای گروه شبه‌نظامی حزب‌الله در لبنان منفجر شد. در پی آن صدها نفر راهی بیمارستان‌ها شدند و حدود ۳۰ نفر در لبنان و سوریه کشته‌شدند. روز بعد چهارشنبه اخباری از منفجر‌شدن سیستم‌های ارتباطی دیگری از جمله دستگاه‌های «بی‌سیم رادیویی» منتشر شد. در پی انفجارهای دوم هم افرادی دیگری کشته و زخمی شدند.

هنوز هیچ گروه، مقام یا کشوری، به صورت رسمی مسئولیت این انفجارها را نپذیرفته‌است، اما عملا پیچیدگی‌های فنی، گستره عملیات و تاثیرهای بعدی آن در میدان نبرد در شمال اسرائیل، نشان می‌دهد نیروهای نظامی و امنیتی اسرائیل این عملیات را اجرا کرده‌اند. همچنین رئیس ستاد مشترک ارتش اسرائیل در بازدید از مناطق شمالی این کشور، هم مرز لبنان، بدون اشاره به این واقعه اعلام کرد: «ما توانایی‌های زیادی داریم که خیلی از آنها را هنوز رو نکرده‌ایم.»

در ادامه به چند سوالات مهم مربوط به این عملیات می‌پردازیم:

آیا انفجار پیجرهای حزب‌الله یک حمله نظامی (عملیات طراحی‌شده) بود؟

بله. روز سه‌شنبه ۲۷ شهریور ۱۴۰۳، ساعت ۱۵:۳۰ یک پیغام روی دستگاه‌های پیجر متصل به شبکه ارتباطی حزب‌الله لبنان دریافت شد. بعضی دستگاه‌های پیجری که این پیغام را دریافت کرده بودند، چند ثانیه بعد، منفجر شدند. از این انفجارها چندین ویدیو منتشر شده، تصاویر پیجرهای منفجر شده و آثاری که بر بدن مجروحان گذاشته‌شده نیز منتشر شده‌است (لینک حاوی تصاویر ناراحت‌کننده). بر این اساس می‌توان گفت:

۱) هم زمانی این انفجارها و گستره آنها از بیروت تا دمشق، نشان می‌دهد یک فرمان آتش [تقریبا] هم‌زمان به این دستگاه‌ها ارسال شده‌است، یعنی با یک عملیات هماهنگ در «بعد سایبری» مواجه هستیم.

۲) شکل و اندازه انفجار و وقوع آن در کسری از ثانیه نشان می‌هد، انفجارها احتمالا ناشی از مواد معمولی به‌کار رفته در دستگاه‌های الکترونیکی عادی مانند پیجر نیست. باتری لیتیومی معمولی در زمان و شکل متفاوتی می‌سوزد. بنابراین به نظر می‌رسد پیش از توزیع این دستگاه‌ها بین شبه‌نظامیان حزب‌الله، ماده منفجر و مدار الکتریکی خاصی در همه آنها کار گذاشته شده، یعنی با یک عملیات گسترده در «بعد میدانی» مواجه هستیم.

از کجا می‌دانیم اهداف و قربانیان، شبه‌نظامیان حزب‌الله (یا وابستگان آنها) هستند؟

در ماه‌های اخیر، چند حمله در فلسطین، لبنان، سوریه و ایران، علیه فرماندهان «محور مقاومت اسلامی» انجام شده که در بسیاری از آنها ادعای بدون سند «استفاده نیروهای اسرائیلی از موبایل برای مکان یابی هدف» تکرار شده‌است.

در بهمن ۱۴۰۲ سید حسن نصرالله، دبیرکل گروه شبه‌نظامی حزب‌الله، طی فرمانی استفاده از تلفن همراه را برای ارتباطات بین شبه‌نظامیان این گروه ممنوع کرد و سیستم «پیجر» جایگزین زیرساخت ارتباطی قبلی بر اساس شبکه موبایل شد.

به هر حال حزب‌الله تصمیم گرفت که از پیجر استفاده کند. برای این منظور نیاز بود شبه‌نظامیان این گروه، به دستگاه پیجر مجهز شوند. براساس تصاویر منتشر شده از انفجارهای سه‌شنبه، تنها پیجرهای برند گلد آپولو، مدل AR924 است که در این عملیات، به‌صورت منفجر شده، دیده می‌شود.

با دنبال کردن رد این مدل (در بند بعدی) متوجه می‌شویم که این مدل خاص، مقارن با همین فرمان سید حسن نصرالله، از طرف حزب‌الله لبنان اختصاصا برای تجهیز شبه‌نظامیان این گروه به زیرساخت ارتباطی مذکور، به تولیدکننده سفارش داده شده‌بود. سرتیپ «منیر شحاده» هماهنگ کننده سابق دولت لبنان برای نیروهای اضطراری بین‌المللی در این کشور و رئیس سابق دادگاه نظامی لبنان در این‌باره گفت:

اطلاعات نشان می‌دهد، در حدود ۵۰۰۰ دستگاه ارتباطی که از ۵ ماه گذشته وارد لبنان شد، وسیله انفجاری کار گذاشته شده‌بود و سرویس جاسوسی موساد و یا سرویس‌های امنیتی اسرائیل توانسته بودند به این دستگاه‌ها برسند.

با این‌حال فراس الابیض، وزیر بهداشت عمومی لبنان، گفت: «در میان آنها افرادی را هم می‌بینیم که پیر هستند یا افرادی که خردسال هستند، مانند کودکی که متاسفانه فوت کرد ... و تعدادی از آنها هم کارمندان مراکز بهداشتی و درمانی هستند.»

مواد منفجره چطور در پیجر کار گذاشته شده‌اند؟

براساس شواهد می‌توان گفت عامل این انفجارها توانسته در یک عملیات صوری (کاغذبازی) خود را در زنجیره تامین این کالا، یعنی مرحله‌ای بین سفارش تا تحویل دستگاه قرار داده و در این بین، با دستکاری سخت‌افزاری، چند گرم ماده منفجره خاصی را درون این دستگاه‌ها جاسازی کند. این شواهد عبارتند از:

۱) پیجرها برند تجاری یک شرکت تایوانی به نام «گلد آپولو» بودند. با این‌حال موسس و رئیس این شرکت هسو چینگ کوانگ، هر گونه مشارکت در این عملیات را رد کرد. این شرکت مدعی شد که مدل ۹۲۴ را اصلا تولید نمی‌کند و تولیدش را تحت لیسانس واگذار کرده‌است.

وزارت امور اقتصادی تایوان (به عنوان منبعی مستقل از این شرکت) نیز ادعای این شرکت را تایید کرده و اعلام کرد که از ابتدای سال ۲۰۲۲ تا اوت ۲۰۲۴، تعداد ۲۶۰ هزار دستگاه پیجر با برند گلد آپولو صادر شده که بیش از ۴۰ هزار عدد بین ژانویه تا اوت سال جاری است. این وزارتخانه گفت که پیجرها عمدتاً به کشورهای اروپایی و آمریکایی صادر شده‌اند و هیچ سابقه‌ای مبنی بر صادرات مستقیم پیجر گلد آپولو به لبنان نداشته‌است.

۲) گلد آپولو اعلام کرد که مجوز استفاده از نام تجاریش برای تولید مدل ۹۲۴ را به شرکت مجارستانی «BAC Consulting KFT» واگذار کرده‌است:

«طبق یک توافقنامه همکاری، ما به شرکت باک اجازه دادیم تا از علامت تجاری برند ما برای فروش محصولات در برخی مناطق تعیین‌شده استفاده کند، اما طراحی و ساخت محصولات صرفاً بر عهده شرکت باک است.»

۳) براساس اطلاعات مندرج در لینکدین و سامانه ثبت شرکت‌ها در مجارستان این شرکت در سال ۲۰۲۲ تاسیس شده‌است.

حساب کاربری «Cristiana Bársony-Arcidiacono» به عنوان مدیرعامل این شرکت ثبت شده‌است. این فرد مدعیست دانش‌آموخته «مدرسه اقتصاد لندن» است.

رزومه این فرد، ادعاهای مندرج در حسابش در لینکدین، تصاویر موجود، و آدرس‌های این شرکت در بوداپست مجارستان، رزومه سایر کارمندان ادعایی، همگی ساختگی بوده‌اند. سرایدار ساختمان به خبرنگار CNN گفته که این شرکت در اینجا مکانی را اجاره کرده اما هیچ‌وقت به‌صورت فیزیکی در اینجا حضور نداشته‌اند.

یک روز بعد از عملیات (هنگام نگارش این مطلب) وب‌سایت شرکت BAC Consulting KFT از دسترس خارج شده و سامانه ثبت شرکت‌های مجارستان هم اعلام کرده که به دلیل حجم بالای فراخوانی صفحه مربوط به این شرکت محدودیت‌هایی را برای دسترسی اعمال کرده‌است.

شبکه NBC هم اعلام کرد که توانسته با این فرد تماس تلفنی بگیرد و او در پاسخ گفته: «من پیجر تولید نمی‌کنم و فقط واسطه هستم و اشتباه گرفته‌اید.»

هسو چینگ کوانگ، رئیس شرکت گلد آپولو بدون ارائه جزئیات به خبرنگار رویترز گفت که مشکلاتی در انتقال پول از شرکت باک هم وجود داشته و «حواله کاملاً غیرعادی بود.»

سخنگوی ویکتور اوربان، نخست وزیر مجارستان، روز چهارشنبه ۲۸ شهریور اعلام کرد که هیچ‌کدام از این دستگاه‌های منفجر شده اصلا نه در مجارستان تولید شده و نه در خاک این کشور بوده‌اند.

در داخل ایران، گروه‌هایی مدعی شدند که افراد خاصی از جمله نزدیکان حسن روحانی در این معامله نقش داشته‌اند اما همه این ادعاها بدون مدرک و سند و مبنای لازم بوده و به‌نظر می‌رسد بیشتر برای اتهام‌زنی سیاسی به‌کار رفته‌است.

مواد منفجره چطور وارد لبنان شده و به‌دست حزب‌الله رسیده‌است؟

برای این منظور باید ببینیم، ماده منفجره چه بوده‌است. تشخیص دقیق این ماده از روی ویدیو تقریبا غیر ممکن است. برای این منظور نیاز به تحلیل شیمیایی مواد باقی مانده از انفجار است. با این‌حال ویدیو‌ها می‌تواند برخی از گزینه‌ها را حذف کرده یا احتمال برخی از گزینه‌ها را بالا ببرد.

مثلا، یکی از سناریوهایی که در ساعات اولیه خبرگزاری الجزیره آن را مطرح کرد این بود که ممکن است به طریقی، مثل اورکلاک چیپ دستگاه، شدت جریان بالا رفته و دمای باتری نیز متعاقبا زیاد و منجر به انفجار باتری لیتیومی شده‌است.

در پاسخ به این سناریو می‌توان گفت منبع تغذیه پیجرهای گلد آپولو AR924 باتری قلمی سایز AAA است که به صورت پیش‌فرض یک باتری لیتیومی در آن قرار داده شده و با USB-C شارژ می‌شود. اما هرچند آثار سوختگی ناشی از لیتیوم می‌تواند بسیار عمیق یا حتی کشنده باشد اما انفجار آن آنقدر سریع نیست که بتواند ضربه و مومنتومی را که در ویدیوها مشاهده می‌کنیم، ایجاد کند. لیتیوم این‌طور می‌سوزد: (نمونه۱، نمونه۲).

هیچ ماده دیگری به‌طور معمول در دستگاهی مانند موبایل یا پیجر نیست که بتواند چنین انفجار تخریبی قوی در دامنه بسیار کوچک چند سانتی‌متری اطراف خود ایجاد کند (نظر یک کارشناس یوروپل به نیویورک تایمز). ادوارد اسنودن، افشاگر و پیمانکار سابق آژانس امنیت ملی آمریکا، در این باره نوشت:

«با توجه به اطلاعات به‌دست آمده از بیپرها (پیجرها) در لبنان، تا الان به نظر می‌رسد مواد منفجره در آنها کار گذاشته شده‌باشد نه [صرفا] حمله سایبری؛ چرا؟ به علت یکسانی در آسیب‌های بسیار جدی. اگر انفجار حاصل گرمای بیش از اندازه باتری بود، شعله بسیار کوچک‌تر و با خطای بیشتری مورد انتظار بود.»

تنها چند ماده خاص هستند که در تجهیزات گران‌قیمتی مانند برنامه‌های فضایی یا موشک‌های قاره‌پیما استفاده می‌شوند که می‌توانند چنین انفجارهایی تولید کنند. این مواد در حجم و وزن بسیار کم و با قدرت تخریب بالا استفاده می‌شوند تا مثلا پوشش مرحله سوم محموله بالستیک را در فضا بردارند یا …

یکی از این گزینه‌های مواد به‌کاررفته در این انفجار PETN نام دارد. پینتریت یا به اختصار PETN، نوعی ماده منفجره بسیار قوی با پایه نیترات و یک داروی قلبی-عروقی است. سرعت انفجار PETN در چگالی ۱/۷ گرم بر سانتیمتر مکعب حدود ۸۴۰۰ متر بر ثانیه است که شبیه ویدیوهای منتشرشده است.

اسکای نیوز عربی در این‌باره مدعی شد که موساد مقداری PETN بسیار انفجاری را روی باتری دستگاه قرار داد و با افزایش دمای باتری به اندازه کافی ، آن را منفجر کرد. ماده دیگری به‌نام RDX هم وجود دارد که به عنوان چاشنی برای PETN به‌کار می‌رود.

یک منبع امنیتی ارشد لبنان و یک منبع دیگر روز چهارشنبه به رویترز گفتند که سرویس اطلاعاتی اسرائیل مقادیر کمی از این مواد منفجره را در پیجر تایوانی جاسازی کرده‌است. در گزارش رویترز از جاسازی حدود سه گرم مواد منفجره در پیجرها یاد شده‌است.

نیویورک تایمز به نقل از مقام‌های مطلع نوشت: «مواد منفجره کار گذاشته شده در کنار باتری‌ها در پیجرها بین ۲۸ تا ۵۶ گرم (یک تا دو اونس) وزن داشتند».

اما یک مسئله جدی و مهم در این بخش وجود دارد. PETN یک ماده شناخته‌شده است و استفاده از آن در عملیات‌های تروریستی باعث شده که پژوهش‌های زیادی در زمینه شناخت و راه‌های کشف آن، و ساخت دستگاه‌هایی برای آشکارسازی مقادیر کم آن، به‌خصوص در حمل‌ونقل‌های تجاری از این دست انجام شده‌است. حسگرهای شیمیایی، اشعه ایکس، مادون قرمز، امواج مایکروویو، فرکانس‌های تراهرتز، و انواع سگ‌ها و حیوانات موادیاب بخشی از مهم‌ترین راه‌هایی است که برای شناخت و کشف این ماده به‌کار می‌رود (لینک۱، لینک۲، لینک۳، لینک۴).

این راه‌ها تنها در مسیرهای تجاری عادی قرار دارد. وقتی قرار باشد محموله‌ای با کاربرد امنیتی جابه‌جا شود، حتما باید مراحل چک و بررسی بیشتری در مسیر قرار داشته باشد. حداقل باید یکی از این دستگاه‌ها به صورت رندم باز می‌شده و بررسی می‌شده است. اگر ماده منفجره و برد الکترونیکی (بخش بعدی) به آن اضافه شده، تشخیص ندادن آن عجیب است.

می‌دانیم که وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران، در شهریور ۱۴۰۲ پرده از پروژه تخریب مشابهی برداشتند که با کار گذاشتن مواد منفجره و برد مشابهی در قطعات موشک‌های ایرانی، مانع موفقیت آنها برای چند سال شده‌بودند.

فرمان انفجار چطور صادر شده‌است؟

سال ۱۹۹۶، یحیی عیاش، عضو حماس در کرانه باختری، از طریق تلفن همراهی که ۳۰ گرم RDX در آن جاسازی شده‌بود، از طریق شبکه نسل اول همراه کشته‌شد. با این‌حال برد الکترونیکی روی سیستم پیجر، بسیار ساده‌تر از موبایل است. «یک منبع ارشد امنیتی لبنان و یک منبع دیگر» در مصاحبه با رویترز گفته‌اند:

«موساد یک بُرد الکترونیکی را به دستگاه‌های حاوی ماده منفجره متصل کرد که رمزی را دریافت کرده و اتصال لازم برای انفجار را برقرار می‌کنند.»

به هر حال چه چنین بُرد الکترونیکی به سیستم پیجر اضافه شده‌باشد یا نه، باید با دریافت یک سیگنال رادیویی، فعال شود.

1. منبع سیگنال می‌تواند خارج از شبکه پیجر حزب‌الله باشد.
   در سناریو الجزیره گفته شد که یک پهپاد در ارتفاع پایین می‌تواند امواج لازم برای فعال‌سازی مدار انفجار را ساطع کند. البته به دلیل هم‌زمان در گستره وسیعی از لبنان و سوریه، به چندین پهپاد یا آنتن فرستنده رادیویی ثابت مشرف به ناحیه هدف نیاز است تا سیگنال فعال‌سازی را ارسال کند.
2. منبع سیگنال می تواند داخل شبکه پیجر حزب‌الله باشد.
   در این صورت ما با یک عملیات نفوذ سایبری مواجه هستیم که نشان‌دهنده دسترسی عامل انفجار به بخش زیادی از محتوای ارتباطات داخلی حزب‌الله از زمان استفاده از دستگاه‌های پیجر  است.

دستگاه با دریافت پیام فرمان آتش، به صدا در آمده‌اند. اما چند ثانیه طول می‌کشد تا مدار انفجار، احتمالا RDX و سپس PENT (یا هر ماده مشابه دیگری) را مشتعل کند. افرادی که بلافاصله با شنیدن صدای نوتیفیکیشن پیجر را بیرون آوردند، عموما از ناحیه دست، صورت و چشم آسیب دیده‌اند (حدود ۵۰۰ نفر) و بقیه در محل خود، مثلا در جیب شلوار یا کمربند (بیش از ۲۰۰۰ نفر) منفجر شده‌اند.

از انفجارهای روز دوم چه می‌دانیم؟

روز چهارشنبه اخبار و تصاویر و ویدیوهایی از انفجار صدها دستگاه بی‌سیم رادیویی آنالوگ در دست یا همراه شبه‌نظامیان حزب‌الله در لبنان منتشر شد که این واقعه هم تا الان دست کم ۲۰ کشته و ۴۵۰ مجروح داشته‌است. در پی انفجار این دستگاه‌های ارتباطی در لبنان، تصاویر از سوختن چند خانه و خودرو نیز منتشر شد.

ابتدا در خبرها صحبت از بی‌سیم‌های کوچک دستی و واکی‌تاکی تا دستگاه‌های بی‌سیم رادیویی شد. چنین سیستم هایی را می‌توان با قراردادن همان مواد مشابه پیجر و برد الکترونیکی مشابه پیجر و با سیگنال‌های رادیویی حتی ساده‌تر از پیجر منفجر کرد.

رویترز به نقل از یک منبع امنیتی لبنان گزارش داد که حزب‌الله واکی‌تاکی‌ها را پنج ماه پیش - تقریباً همزمان با پیجرها - خریده‌است. این دستگاه‌ها از برند ژاپنی ICOM و مدل V82 هستند که سال‌هاست تولید نمی‌شوند.

غیر از این خبرهایی هم از انفجار باتری لپ‌تاپ، تلفن ثابت، پنل خورشیدی، دوربین دید در شب و باتری‌های دوربین‌های موشک‌های ضد تانک تلویزیونی هورنت شنیده‌شد. این موارد نیز احتمال گزینه ارسال سیگنال رادیویی به وسیله منبع خارجی (حداقل در انفجارهای چهارشنبه) را بیشتر می‌کند.