ادعای نادرست درباره نقش مهاجران افغانستانی در شیوع جذام در ایران

این روزها در شبکه‌های اجتماعی فارسی، شایعه شده مهاجران افغانستانی باعث شیوع جذام در ایران شده‌اند. به نظر می‌رسد اولین بار این ادعا را شخصی به نام سعید کوشافر، که خود را خبرنگار آزاد معرفی می‌کند، منتشر کرد. او در روز  ۱۸ تیر ۱۴۰۳ در توییتر نوشت:

«خدایا ما را از شر مسئولان بی کفایت نجات بده. اتفاقی عجیب افتاده که احتمالا با مهر محرمانه بایگانی شده. موارد جدید از ابتلا به جذام در ایران مشاهده شده که اتفاقا #مهاجر_افغانی بودند. بیماری جذام درمان ندارد و سالهای سال بود در ایران مورد جدیدی دیده نمی‌شد».

این ادعا تا زمان انتشار این گزارش فکت‌نامه، در شبکه اجتماعی X حدود ۱۲۵ هزار بار دیده شد و ۳۳۰۰ لایک دریافت کرد. یک روز بعد خبرنگار دیگری به نام هادی کسایی‌زاده با اشاره مستقیم‌تری مهاجران افغانستانی را عامل شیوع جذام در ایران دانست و در توییتر نوشت:

«افغان‌ها در حال ورود و گسترش ویروس جذام در ایران هستند. این می‌تواند احتمالا یک حمله بیوتروریسمی هم باشد. از پزشکیان می‌خواهم اخراج افغان ها را آغاز کند.»

هادی کسایی‌زاده، خبرنگار و مدیرمسئول ماهنامه میدان آزادی، یک روز بعد در توییت دیگری با تاکید مجدد بر این ادعای پیشین، شیوع ایدز به واسطه مهاجران افغانستانی را هم بر آن افزود:

«بعد از جذام حالا نگران اپیدمی ایدز از سوی افغان‌های مهاجر به ایران هستیم. دولت سیزدهم با رهاسازی سیاسی افغان ها خیانت بزرگی به کشور وارد کرد. به ولله هر کشور دیگری بود وزیر کشورش دادگاهی و به اشد مجازات محکوم می شد. اما اینجا خبرنگار محکوم است.»

ما پیش از این در تیر ماه سال ۱۴۰۲ چند ادعا از هادی کسایی‌زاده درباره «افزایش جمعیت» مهاجران افغانستانی در ایران، هزینه‌ها و آثار و تبعات آن را، که در گفت‌وگویی با سایت انصاف‌نیوز مطرح کرده بود، بررسی کرده و به او نشان نادرست داده بودیم.

به دنبال انتشار این مطلب، موجی در دفاع از این روایت و تقاضای خروج مهاجران افغانستانی از ایران در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت.

اما این ادعاها تا چه اندازه صحت دارند؟ آیا جذام در ایران به طور معنی‌داری افزایش یافته؟ اگر آری، آیا مهاجران افغانستانی عامل شیوع آن هستند؟ آیا جذام درمان ندارد؟ آیا سال‌هاست که در ایران مورد جدیدی از جذام مشاهده نشده؟

منبع خبر شیوع جذام

روز ۱۸ تیر ۱۴۰۳ خبرگزاری تسنیم خبری منتشر کرد و با استناد به «اطلاعاتی که مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در اختیار تسنیم قرار داده است» نوشت: «در سال گذشته تعداد ۹ مورد جدید جذام در کشور گزارش شده است که ۶ نفر از آنها ایرانی و سایر بیماران از اتباع خارجی هستند.» این گزارش مربوط به میزان ابتلا در سال ۱۴۰۲ بود.

بر اساس این گزارش تا پایان سال ۱۴۰۲، تعداد تجمیعی موارد ثبت شده جذام به ۱۱هزار و ۹۱۵ مورد رسیده که از آن میان ۸۹۸۸ مورد بهبود یافته‌اند. ۲۵۰۴ نفر از مبتلایان فوت شده‌اند؛ ۴۱۱ مورد غایب از درمان هستند که ۱۲۰ مورد اتباع افغانستانی هستند. ۱۲ نفر تحت درمان چند دارویی هستند که از این تعداد، ۸ نفر دارای ملیت ایرانی هستند. موارد تحت درمان در پایان سال ۱۴۰۲ از ۱۰ دانشگاه علوم پزشکی کشور گزارش شده‌اند که از این میان بالاترین میزان شیوع، به دانشگاه‌های علوم پزشکی خراسان شمالی، قزوین و ایرانشهر اختصاص دارند. 

در این گزارش همچنین جدولی از روند شیوع بیماری جذام بین ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۲ منتشر شد:

پیش از این هم در خرداد ۱۴۰۲ تسنیم گزارشی در این باره منتشر کرد و جدول آمار ابتلا بین سال‌های ۸۵ تا ۹۹ را منتشر کرد.

گزارش سازمان جهانی بهداشت از روند و میزان ابتلا به جذام در ایران هم این جداول را تایید می‌کند.

چنانچه از این اعداد و ارقام پیداست، روند ابتلا به جذام در ایران نه تنها افزایش نداشته که طی حدود ۲۰ سال گذشته به طور متوسط روندی کاهشی داشته و از کشف ۷۲ مورد جدید در سال ۸۵ (۶۵ ایرانی و هفت غیر ایرانی ) به  ۹ مورد (شش ایرانی و سه غیر ایرانی) در سال ۱۴۰۲ رسیده است. 

به فرض افزایش تعداد مهاجران افغانستانی در ایران طی سه سال اخیر (بعد از بازگشت طالبان) این اعداد افزایش معنی‌داری را در میزان ابتلا به جذام در این مدت نشان نمی‌دهد.   

از سوی دیگر بنابر نظر متخصصان دوران نهفتگی جذام بین ۹ ماه تا ۲۰ سال است. میانگین این زمان  برای جذام سلی (tuberculoid leprosy) چهار سال و برای جذام جذامی (lepromatous leprosy) هشت سال است. از این حتی با فرض اینکه در بین مهاجران افغانستانی ناقل‌های این بیماری بوده باشند و به ایرانیان منتقل کرده باشند، بعد از دو سال نمی توان اثر آن را در آمار دید.

با این حال این ادعا که سال‌هاست که در ایران مورد جدیدی از جذام مشاهده نشده و با ورود مهاجران افغانستانی بار دیگر شیوع پیدا کرد هم با استناد به جداول بالا نادرست است.

با بالا گرفتن این خبرها در روز پنج‌شنبه، ۲۱ تیر، دو روز بعد از اعلام خبر اولیه، مهشید ناصحی، رئیس اداره سل و جذام وزارت بهداشت در مصاحبه با صدا و سیما گفت که شیوع بیماری جذام در کشور صحت ندارد و برخلاف تصور عموم، میزان سرایت این بیماری کمتر از سایر بیماری‌های عفونی است. به گفته او : «از ۲۰ سال قبل که در کشور بیش از ۴۰ نفر به این بیماری مبتلا می‌شدند اکنون به کمتر از ۱۰ نفر در سال رسیده است و همیشه از این تعداد حداکثر ۳ نفر ملیتی غیر ایرانی داشتند.»

نگاهی به جدول آمار مبتلایان نشان می‌دهد که تعداد غیرایرانی‌های مبتلا به جذام شناسایی شده در یک دهه اخیر، به طور متوسط سه نفر بوده و این روند با وجود کاهش ایرانیان مبتلا، تغییر چندانی نکرده است.

پیام طبرسی متخصص بیماری‌های عفونی هم در گفت‌وگو با رکنا گفت ثبت ۹ مورد جذام در کشور مسئلۀ عجیب و نگران‌کننده‌ای نیست. به گفته او «انتقال جذام در طولانی‌مدت بوده و مسئله‌ای نگران‌کننده نیست. افرادی مبتلا به جذام می‌شوند که به مدت طولانی (حداقل یک الی دو سال) با فرد جذامی در ارتباط بوده باشند.»

او در عین حال تاکید کرد: «مسئله اصلی ما در حال‌حاضر مربوط به آمار ابتلا به جذام نیست؛ بلکه ورود بیماری‌هایی مثل تب دنگی، سل، مالاریا و اچ‌آی‌وی از سمت مسافران خارجی و اتباع، مخصوصاً اتباع افغانستان و نبود غربالگری است که سلامت آینده جامعه را به خطر می‌اندازد.»

جذام چیست و چگونه منتقل می‌شود؟

«جذام» (Leprosy) یک بیماری عفونی مزمن است (سازمان جهانی بهداشت) که از طریق نوعی باکتری به نام مایکوباکتریوم لپرا (Mycobacterium leprae) ایجاد می‌شود. از این رو برخلاف نوشته هادی کسایی‌زاده، عامل ابتلا به جذام نه «ویروس» که باکتری است.

این بیماری عمدتاً روی پوست و اعصاب محیطی (Peripheral nerves) تاثیر می‌گذارد. جذام با درمان چند دارویی (MDT) قابل درمان است با وجود این در صورت درمان نشدن، این بیماری ممکن است باعث ناتوانی‌های پیشرونده و دائمی شود. از این رو ادعای درمان‌ناپذیر بودن این بیماری که در توییت سعید کوشافر مطرح شده بود هم نادرست است.

باکتری عامل جذام از طریق ترشحات بینی و دهان در تماس نزدیک و مکرر با موارد درمان نشده منتقل می‌شود. این بیماری از طریق تماس گاه به گاه با فرد مبتلا به جذام مانند دست دادن یا در آغوش گرفتن، تقسیم غذا یا نشستن در کنار یکدیگر منتقل نمی‌شود. علاوه بر این، بیمار با شروع درمان، انتقال بیماری را متوقف می‌کند.

جذام هنوز در بیش از ۱۲۰ کشور دیده می‌شود و سالانه بیش از ۲۰۰ هزار مورد جدید گزارش می‌شود. حذف جذام به عنوان یک مشکل بهداشت عمومی در سطح جهانی (با هدف شیوع کمتر از ۱ نفر در هر ۱۰ هزار جمعیت) در سال ۲۰۰۰ در برنامه مجمع جهانی بهداشت قرار گرفت و در اکثر کشورها تا سال ۲۰۱۰ به دست آمد. در ایران هم این بیماری به مرحله حذف رسیده است.

آمارهای WHO نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۲ کشورهای هند با حدود ۱۰۴ هزار ابتلای جدید، برزیل با ۱۹ هزار و پانصد و اندونزی با ۱۲ هزار و چهارصد ابتلای تازه بالاترین میزان ابتلاها را در دنیا داشتند.

ابتلای جدید در افغانستان در سال ۲۰۲۲، هفت نفر گزارش شده که تقریبا مشابه ایران (با ۶ ابتلای جدید در سال ۲۰۲۲) است.

بنابراین، با توجه به آمارهای موجود و گزارش‌های معتبری که در زمینه شیوع بیماری جذام در ایران وجود دارد، فکت‌نامه به این ادعای شبکه‌های اجتماعی که «مهاجران افغانستانی عامل شیوع ویروس جذام در ایران هستند.» نشان «نادرست» می‌دهد.