ادعای گمراه‌کننده وزیر ارتباطات درباره استقبال از پیام‌رسان‌های داخلی

روز چهارشنبه، ۴ بهمن ۱۴۰۲، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در حاشیه جلسه هیات دولت به خبرنگاران گفت:

براساس نظرسنجی استقبال از پیام‌رسان‌های داخلی در یک‌سال و نیم اخیر پنج  برابر شده‌است و ان‌شاالله روز به روز به مخاطبین آنها افزوده می‌شود.

وزیر ارتباطات جمهوری اسلامی ایران به نتایج یک نظرسنجی اشاره می‌کند که دو روز قبل‌تر، دوشنبه ۲ بهمن، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) منتشر کرده‌بود.

درباره نظرسنجی ایسپا چه می‌دانیم؟

این نظرسنجی در فاصله زمانی ۲۰ تا ۲۶ دی‌ماه ۱۴۰۲ با اندازه نمونه ۵۱۰۳ نفر از جمعیت بالای ۱۸ سال به شیوه مصاحبه حضوری اجرا شده است. نرخ پاسخگویی ۳۷ درصد بوده یعنی از کل افراد بالای ۱۸ سال، ۳۷ درصد با پرسشگران ایسپا همکاری کرده‌اند. 

بر اساس این نظرسنجی، ۴۶/۵ درصد از اینستاگرام استفاده می‌کنند. ۳۵/۳ درصد از واتس‌اپ، ۳۴/۶ درصد از تلگرام، ۲۵/۲ درصد از ایتا، ۲۴/۱ درصد از روبیکا و ۸/۷ درصد نیز گفته‌‌اند از «بله» استفاده می‌کنند؛ سایر پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی کمتر از ۷ درصد. 

به این‌ترتیب پر استفاد‌ه‌ترین پیام‌رسان‌ها در ایران، سه پیام‌رسان و شبکه اجتماعی فیلترشده واتس‌اپ، اینستاگرام و تلگرام هستند.

کاهش استفاده و اعتراض‌های سراسری

براساس داده‌های این نظرسنجی، از خرداد ۱۴۰۱ تا دی ماه ۱۴۰۲، کاربران واتس‌اپ، از ۷۱ درصد به ۳۵ درصد کاهش پیدا کرده‌اند. این کاهش در بازه زمانی‌‌ای اتفاق افتاده که همزمان با فیلترینگ واتس‌اپ است؛ همزمان با روزهای پس از اعتراضات سراسری به‌دنبال جان‌باختن مهسا امینی در ایران.

همچنین با فیلترینگ اینستاگرام و همچنین اختلالات زیادی که برای این اپلیکیشن تصویری و ویدیویی پیش آمده، کاربران آن در نظرسنجی ایسپا که از ۵۳ درصد به ۴۲ درصد رسیده‌بود، دوباره در دی ۱۴۰۲ به ۴۶ درصد برگشته است. تلگرام نیز که از دوره‌های قبلی اعتراضات (دی ۱۳۹۶) فیلتر شده، همچنان در رتبه سوم قرار دارد.

همچنین آمار نشان می‌دهد که فیلترینگ اپلیکیشن‌های فوق به‌خصوص واتس‌اپ، در چند ماه نخست آغاز اعتراضات سراسری سال ۱۴۰۱، باعث رشد چشمگیر بیش از ۵ برابر در ایتا و روبیکا و رشد چهار برابر در بله شده‌است.

وزیر ارتباطات مدعی است «استقبال کاربران از پیام‌رسان‌های داخلی پنج برابر شده‌است» این گفته براساس آمار ایسپا نادرست نیست اما به گونه‌ای بیان شده تا بر فکت مهمی سرپوش بگذارد که «رشد کاربران پیام‌رسان‌های داخلی» در روزهای اعتراض‌های سال ۱۴۰۱ اتفاق افتاده‌است.

بر اساس داده‌های ایسپا،‌ اوج رشد استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی، پاییز ۱۴۰۱ است؛ همزمان با تصمیم حکومت جمهوری اسلامی (براساس دستور شورای امنیت کشور) مبنی بر از کار انداختن ابزارهای ارتباطی اینترنتی مهم و پر استفاده مردم ایران یعنی واتس‌اپ و اینستاگرام؛ پلتفرم‌هایی که از دید جمهوری اسلامی، کنترل کاملی بر آنها وجود نداشت.

از سویی دیگر می‌دانیم بسیاری از مردم، برای حفظ ارتباطات داخلی و همچنین به‌خاطر دلایل مختلف اقتصادی، آموزشی، کاری و … نیازمند ابزارهایی بودند و مجبور به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی شده‌اند. زیرا همان‌طور که نمودار نشان می‌دهد، در چندماه اخیر با آرام‌شدن اوضاع و رواج نسل‌های جدید VPN و … دوباره نرخ رشد پیام‌رسان‌های داخلی کاهش یافته و سه پیام‌رسان اول کشور که همگی فیلتر هستند به وضعیت پایداری در آمده‌اند. حتی همین نظرسنجی ایسپا هم نشان می‌دهد، گروهی از مردم اگر مجبور نباشند، از پیام‌رسان‌های داخلی استفاده نمی‌کنند؛ داده‌هایی که وزیر ارتباطات در گفته‌های خود به آنها اشاره نمی‌کند.

بنابراین فکت‌نامه به این ادعای وزیر ارتباطات که «استقبال کاربران از پیام‌رسان‌های داخلی پنج برابر شده‌است» نشان گمراه‌کننده می‌دهد.