آیا فیلترینگ باعث تغییر در کاربران تلگرام و اینستاگرام ایران شده‌است؟

روح‌اله مومن‌نسب که خود را دبیر کل جبهه انقلاب اسلامی در فضای مجازی معرفی می‌کند در  مناظره‌ای درباره فیلترینگ گفت: «تمام آمارها نشان می‌دهد، تعداد مصرف‌کنندگان اینستاگرام و تلگرام به نحو چشم‌گیری کاهش پیدا کرده‌است.» توجه به ویدیو زیر (دقیقه ۵۲:۳۷) نشان می‌دهد که منظور او این است فیلترشدن این دو شبکه اجتماعی باعث کاهش کاربران ایرانی آن شده‌است.

اما ادعای مومن‌نسب چقدر درست است؟ آمارهای کاربران شبکه‌های اجتماعی، به‌خصوص ابزارهایی  بخشی از دارایی این شبکه‌ها و محل اصلی درآمد آنهاست؛ به‌خصوص سرویس‌های اینترنتی رایگان مانند شبکه‌های اجتماعی مثل توییتر، اینستاگرام یا پیام رسان‌هایی مانند تلگرام. این موضوع باعث می‌شود این شرکت‌ها کنترل زیادی روی داده‌ها داشته باشند. به‌خصوص شرکت «متا» به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پلت فرم‌های بازاریابی دیجیتال دنیا، به راحتی داده‌هایش در اختیار عموم قرار نمی‌دهد.

با این‌حال شرکت‌های به اصطلاح 3rd Party که در زمینه بازاریابی دیجیتال کار می‌کنند، همواره تلاش می‌کنند با شناخت دقیق شبکه‌های اجتماعی، بهینه‌ترین و موثرترین کانال‌های ارتباطی بین مشتریان خود و مخاطبان آنها را برقرار کنند. بنابراین گزارش‌هایی که این شرکت‌ها با تخمین‌های دقیق از آمار مخاطبان شبکه‌های اجتماعی می‌دهند، هرچند به دقت آمار خود شبکه‌های اجتماعی نیست، اما می‌تواند مبنای خوبی برای تحلیل کاربران شبکه‌های اجتماعی باشد. با این‌حال مراجعه به این آمارها، نشان می‌دهد به‌علت فیلترینگ آنها، آماری از کاربران ایرانی در بین رتبه‌بندی کاربران براساس کشور، دیده نمی‌شود (آمار کاربران اینستاگرام، کاربران تلگرام).

روش دیگر مراجعه به آمارهای شرکت‌های فعال در بازاریابی دیجیتال در ایران است. برخلاف شرکت‌هاش خارجی که به‌دلیل تحریم، علاقه چندانی به بازار ایران و پالایش داده‌ها برای استخراج تعداد کاربران آنها ندارند، شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه بازاریابی دیجیتال، برای بهینه‌کردن کمپین‌های تبلیغاتی خود، نیاز به  انش دقیق از تعداد کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی مختلف دارند. برای همیت از روش‌های دیگری برای شمارش تعداد کاربران استفاده می‌کنند.

برای مثال یک تحقیق از یک شرکت خصوصی ایرانی، نه‌تنها خلاف ادعای مومن‌نسب درباره کاهش کاربران تلگرام است، بلکه نشان داد با فیلترینگ «واتس‌اپ» در سال گذشته، اصلا تعداد کاربران تلگرام بیشتر شده و این موضوع باعث بازگشت کاربران به تلگرام شده‌است. این موضوع را داده‌های یک شرکت خصوصی دیگر هم تایید می‌کند.

بنابراین ادعای اینکه «تمام آمارها نشان می‌دهد، تعداد مصرف‌کنندگان اینستاگرام و تلگرام به نحو چشم‌گیری کاهش پیدا کرده‌است» نه‌تنها درست نیست بلکه ممکن است حتی کاملا برعکس بوده و فیلترینگ، هرچند موانع جدی در راه اتصال کاربران ایرانی به تلگرام و اینستاگرام ایجاد کرده، دیدن ویدیو یا فروش کالا و سایر فعالیت‌های اقتصادی در اینستاگرام را مختل کرده و … اما شواهدی بر «کاهش چشمگیر» تعداد کاربران این دو شبکه اجتماعی، منتشر نشده‌است و ادعای مومن‌نسب «نادرست» است. هرچند اختلال ممکن است در شاخص «زمان سپری‌شده در شبکه اجتماعی» تاثیر داشته باشد.