ادعاهای ساختگی درباره ریاضی‌دان بودن آیت‌الله حسن‌زاده آملی

سال‌هاست در وب‌سایت‌ها، وبلاگ‌ها، پست‌های شبکه‌های اجتماعی اینفلوئنسرها و … نزدیک به حکومت جمهوری اسلامی ایران، خاطره‌ای از آیت‌الله حسن حسن زاده آملی، نقل می‌شود که در انتها به «گوش‌تان به دهان رهبر باشد» ختم می‌شود.

این فقیه شیعه در مهر ۱۴۰۰ درگذشت. اما این خاطره که پیش و پس از مرگش تا امروز (ویدیو شقایق نوئی «حجاب استایلیست») به روش‌های متفاوت در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده به این صورت است:

آخوندا ما رو ول نمی کنند…
یکی از اساتید ریاضی دانشگاه تهران نقل می کرد:
قرار بود جمع منتخبی از اساتید و نخبگان ریاضی برای شرکت در کنفرانسی بین المللی به یکی از کشور های غربی برن. وقتی سوار هواپیما شدم دیدم یه روحانی تو هواپیماست. به خودم گفتم بفرما؛ اینا سفر خارجی هم ما رو ول نمی کنن.
رفتم پیشش نشستم بهش گفتم حاج آقا اشتباه سوار شدید مکه نمیره گفت: می‌دانم، گفتم حاجی قراره ما بریم کنفرانس علمی شما اشتباهی نیاین، گفت: می دانم دیدم کم نمیاره.....
جدیدترین و پیچیده‌ترین مساله ریاضیمو که قرار بود تو کنفرانس مطرح کنم داخل برگه نوشتم دادم بهش، گفتم شما که داری میای کنفرانس بین المللی ریاضی اونم تو یه کشور خارجی حتما باید ریاضی بلد باشید. اگر ریاضی بلدید این سوال رو حل کنید، برگه رو بهش دادم و خوابیدم.
از خواب که بیدار شدم دیدم داره یه چیزایی تو برگه می‌نویسه
گفتم حاجی عجله نکن اگه بعدا هم حلش کردی من دکتر فلانی هستم از دانشگاه تهران. جوابشو بیار اونجا بده.
دوباره خوابیدم.
بیدار که شدم دیگه نمی نوشت گفتم چی شد؟
برگه رو بهم داد و گفت: سوالت چهار راه حل داشت سه راه حل رو نوشتم و اون راهی هم که ننوشتم بلد بودی.
شوکه شده بودم
ادامه داد: این هم مساله منه اگر تونستی حلش کنی من حسن زاده آملی هستم از قم.........
بعدها فهمیدم که به ایشون لقب ذوالفنون را داند و ایشان در تمامی علوم صاحب نظر بود.
تا جایی که دورانی که پا تو سن نذاشته بود در هفته روزی یکبار عده ای از پروفسور های فرانسه و سایر کشور های اروپایی برای کسب علم و ریاضی و نجوم خدمت ایشان می‌رسیدند.
حالا نظر این عالم بزرگ درباره رهبر معظم انقلاب امام خامنه ای مد ظله العالی:
"گوش‌تان به دهان رهبر باشد. چون ایشان گوششان به دهان حجت‌بن‌الحسن(عج) است."
این جملات وقتی بیش‌تر معنا پیدا می‌کند که بدانیم صاحب تفسیر المیزان، علامه عارف آیت‌ا... طباطبایی درباره شاگردش علامه حسن‌زاده فرموده‌اند: حسن‌زاده را کسی نشناخت جز امام زمان (عج). راهی که حسن‌زاده در پیش دارد، خاک آن توتیای چشم طباطبایی.

جستجو در پایگاه‌های داده مقالات و کتابخانه‌های مختلف نشان می‌دهد که هیچ نویسنده علمی در حوزه ریاضیات و نجوم در قرون گذشته با نام «حسن حسن‌زاده طبری آملی» با چندین روش نگارش و املای این اسم به زبان انگلیسی، وجود ندارد. هیچ مستند علمی که نشان دهد فردی با این نام در حوزه ریاضیات در دنیا شناخته شده یا فعالیتی داشته وجود ندارد.

دفتر حفظ و نشر آثار حسن زاده آملی هم ادعای اینکه او مسائل پیچیده ریاضی مدرن را حل می‌کرده یا در کنفرانس‌های بین‌المللی در حوزه ریاضیات در کشورهای غربی حضور داشته را  ندارد و چنین چیزی در وب‌سایتش دیده نمی‌شود.

ریشه این ادعا از کجاست؟

حوزه علمیه ساختار و به اصطلاح امروزی درس‌نامه‌هایی دارد که باقی‌مانده از دوران پیشامدرن است. پیش از رنسانس و مدرنیته هم «ریاضیات» و «نجوم» وجود داشته‌است هرچند به صورت ابتدایی و پیشاعلم. همان روندها در علوم و پژوهش در دانشکده‌های اروپایی در طول پنج قرن بعد به وضعیت امروزی رسیده‌اند. اما چون نهاد حوزه علمیه، متعلق به دوران پیش از رنسانس است، نیازهایش به ریاضیات و نجوم هم در حد علوم همان دوران است. گفته می‌شود حسن حسن‌زاده آملی، مقاله‌هایی در این حوزه‌ها نوشته (کتابنامه حسن زاده) و یکی از ارائه‌دهندگان، دروس ریاضیات و نجوم قرون وسطی و پیش از رنسانس بوده‌است. 

حسن‌زاده آملی در یک دوره سه ساله، کتاب «اُکَر» اثر «منلائوس اسکندرانی» را ارائه داده‌است. این کتاب درباره روش‌های هندسه اقلیدسی روی کره است به کمک حل مسائل نجومی بر مبنای نظریه بطلمیوسی (زمین مرکزی) می‌آید. کتاب حدود ۲ هزار سال پیش نوشته و در قرون اولیه پس از اسلام به عربی ترجمه شده‌است.

حسن‌زاده آملی «تصحیح و تعلیق تحریری» بر دو اثر ثاوذوسیوس «اُکَر» و «مساکن» دارد که بیش از ۲هزار سال پیش، تعمیم سه بعدی هندسه اقلیدسی کروی را ارائه داده‌است. همچنین رساله‌هایی درباره زیج الغ‌بیگ، وقت نماز و قبله و صبح و شفق دارد.

بنابراین آنچه حسن زاده آملی در حوزه ریاضیات و نجوم تدریس می‌کرده و در آن تبحر داشته، «هندسه اقلیدسی» و «نجوم کلاسیک» است.

1. در آموزش مقدماتی مدرن، آموزش هندسه اقلیدسی را از سال اول ابتدایی تا سال‌های پایانی دبیرستان ادامه می‌دهند. در بعضی رشته‌ها هندسه تحلیلی (دکارتی) را هم در سال‌های پایان دبیرستان آموزش می‌دهند که بعد از دوران رنسانس تدوین شده‌است و در آموزش‌های حوزوی قدیم چنین چیزی نیست. منابع دانش حوزوی از هندسه اقلیدسی هم به دوران پیش از میلاد برمی‌گردد.
2. در آموزش مقدماتی مدرن، نجوم کلاسیک و نظریه‌های زمین مرکزی (بطلمیوسی) منسوخ شده‌اند. اصول کلی کیهان‌شناسی را از علوم تجربی سال‌های ابتدایی آموزش داده و در سال‌های میانی دبیرستان، فیزیک نیوتون آموزش می‌دهند که مبنای مکانیک تحلیلی است و بعد از دوران رنسانس تدوین شده‌است. هرچند علاقه‌مندان به رصد آسمان یا عکاسی نجومی، برای آشنایی با آسمان شب، از دید ناظر زمینی آموزش می‌بینند. اما این حوزه‌ها در دسته «نجوم آماتوری» قرار دارند. البته برای اموری مانند تعیین قبله، زمان اذان، تقویم قمری و … کاربرد دارند.

بنابراین آنچه در حوزه توسط «علامه حسن حسن زاده آملی» تحت عنوان ریاضیات و هیات تدریس می‌شده، با کیفیتی بهتر (حداقل روی کاغذ به رایگان) در تحصیلات مقدماتی دبستان و دبیرستان در دسترس عموم شهروندان است.

سال‌ها است شایعاتی درباره دانش ریاضی آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی در حد حل مسائل پیچیده ریاضی و حضور در کنفرانس‌های معتبر بین‌المللی، مطرح و منتشر می‌شوند. 

از جمله این مطالب خاطره‌ای است که به نقل از «یکی از اساتید ریاضی دانشگاه تهران» ماجرای شرکت آقای حسن‌زاده آملی را در یک «کنفرانس بین‌المللی» تعریف می‌کند. 

این خاطره البته جعلی است. نه منبع مشخصی دارد، نه جزئیات آن قابل ردگیری است. اسم و رسم استادی که ماجرا از او نقل شده معلوم نیست و جزئیاتی مانند اینکه کنفرانس مذکور با چه عنوانی در چه زمانی و در کجا برگزار شده، نامشخص است. 

اما صرف نظر از این هیچ گزارش معتبری در تایید فعالیت‌های علمی فردی با نام ««حسن حسن‌زاده طبری آملی» در وجود ندارد.

حسن زاده آملی نویسنده کتاب «دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی» است که در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود. محتوای این کتاب البته ارتباطی با ریاضیات و نجوم مدرن ندارد. در واقع آنچه او و در آن تبحر داشته، «هندسه اقلیدسی» و «نجوم کلاسیک» در حد چیزی است که در مدارس تدریس می‌شود. 

هندسه اقلیدسی در دوره ابتدایی تا دبیرستان در مدارس تدریس می‌شود. در بعضی رشته‌ها، دانش‌آموزان مبانی هندسه تحلیلی (دکارتی) را نیز در سال‌های پایانی دبیرستان یاد می‌گیرند که بعد از دوران رنسانس تدوین شده‌. 

در آموزش مقدماتی مدرن، نجوم کلاسیک و نظریه‌های زمین مرکزی (بطلمیوسی) منسوخ شده‌اند. اصول کلی کیهان‌شناسی را از علوم تجربی سال‌های ابتدایی آموزش داده و در سال‌های میانی دبیرستان، فیزیک نیوتون آموزش می‌دهند که مبنای مکانیک تحلیلی است و بعد از دوران رنسانس تدوین شده‌است.

هرچند علاقه‌مندان به رصد آسمان یا عکاسی نجومی، برای آشنایی با آسمان شب، از دید ناظر زمینی آموزش می‌بینند، اما این حوزه‌ها در دسته «نجوم آماتوری» قرار دارند. البته برای اموری مانند تعیین قبله، زمان اذان، تقویم قمری و … کاربرد دارند.

با این اوصاف فکت‌نامه به ادعای اینکه «حسن حسن زاده آملی مسائل پیچیده ریاضی را حل می‌کرده و در کنفرانس‌های بین‌المللی در کشورهای غربی حضور داشته» نشان شاخ‌دار می‌دهد.