ادعاهای شاخ‌دار در مورد ویژگی‌های منحصر به فرد آب زمزم

خبرگزاری تسنیم در روز ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ گزارشی با عنوان «ویژگی‌های آب زمزم که هیچ نمونه‌ای در جهان ندارد» منتشر کرده است. در این گزارش ادعاهای متعددی در مورد خواص آب زمزم مطرح شده است.

همچنین فیلمی همراه این گزارش انتشار یافته که بر اساس زیرنویس آن مربوط به حج ۱۴۰۲ است. فردی در فضایی که به نظر می‌رسد مربوط به درون کعبه باشد با لیوانی در دست برای زائران توضیح می‌دهد «به هر نیتی آب زمزم را بخورید یه همان نیت برای شما کار می‌کند، یه ذره از این آب بریز رو سرت، بعد یه ذره بریز رو سینه‌ات، بعد هم مابقی‌اش رو بخور…»

از جمله ادعاهای مطرح شده در این گزارش عبارتند از:

• از مهمترین معجزات زمزم این است که چاه آن از ابتدای پیدایش تاکنون نه تنها خشک نشده بلکه آب آن زیادتر نیز شده است.
• «ایمو ماسارو» محقق ژاپنی که تحقیقات دقیقی پیرامون آب انجام داده و کتاب‌های بسیاری در این زمینه دارد، می‌گوید: مولکول‌های آب زمزم با بقیه آب‌های جهان متفاوت است. بقیه آب‌ها را تغییر می‌دهد اما خودش تغییری نمی‌کند. اگر یک قطره از آب زمزم را به ۱۰۰۰ قطره از آب دیگری اضافه کنیم آن آب‌ها خواص زمزم را پیدا می‌کنند.
• در آلمان نیز «کنت فایز»، مدیر یکی از بزرگترین مراکز پزشکی در مونیخ آلمان در بررسی‌هایی فهمیده است: ۲۰ دقیقه بعد از خوردن آب زمزم انرژی زیادی به جسم منتقل می‌شود و می‌توان از زمزم به عنوان درمان مؤثری در بخش‌های مختلف پزشکی استفاده کرد.

جست‌وجوی منبع

گزارش‌هایی با متن مشابه گزارش تسنیم در همین تاریخ در خبرگزاری صدا و سیما و باشگاه خبرنگاران جوان هم منتشر شده. در متن باشگاه خبرنگاران جوان منبع اصلی این گزارش «پایگاه اطلاع‌رسانی حج» معرفی شده. ما نتوانستیم نسخه‌ای از این گزارش را در سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حج و زیارت پیدا کنیم.

اما این ادعاها تا چه اندازه صحت دارند؟ آیا محققان ژاپنی و آلمانی در مورد آب زمزم تحقیق کردند و به این نتیجه رسیدند که این آب نمونه‌ای در جهان ندارد و ویژگی‌های منحصر به فردی دارد؟

ما در مورد این ادعای منتسب به یک «محقق ژاپنی» به نام «ایمو ماسارو» تحقیق کردیم.

در جستجو برای یافتن یک محقق ژاپنی که در مورد آب تحقیق کرده باشد و در رابطه با تحقیقات او و آب زمزم هم مطالبی منتشر شده باشد به فردی به نام «ماسارو اموتو» رسیدیم که به نظر می‌رسد «محقق» مورد اشاره این گزارش‌ها باشد.

ماسارو اموتو کیست؟

در ویکی‌پدیای آقای ماسارو اموتو درباره او نوشته شده که او یک تاجر ژاپنی بود که در سال ۲۰۱۴ از دنیا رفته است. درباره این فرد اطلاعاتی هم درباره آنچه «تحقیقات» او درباره آب خوانده می‌شود وجود دارد.

او نویسنده کتاب‌های «پیام‌های پنهان در آب» و «قدرت حقیقی آب» است. کار اموتو حول این فرضیه شبه علمی شکل گرفت که آب می‌تواند به افکار و کلمات مثبت واکنش نشان دهد و آب آلوده را می‌توان از طریق دعا و افکار مثبت پاک کرد.

«تحقیقات» اموتو پایه و اساس علمی ندارد و متخصصان آن را شبه‌علم و غیرمعتبر خوانده‌اند. منتقدان می‌گویند کار اموتو به دلیل کنترل‌های آزمایشی ناکافی و به اشتراک نگذاشتن جزئیات آزمایش‌ با جامعه علمی، نامعتبر است و مردم نباید کار او را با علم اشتباه بگیرند. با وجود این در همین کتاب‌های اموتو هم اشاره‌ای به آب زمزم نیست.

اموتو و آب زمزم

این ادعا که اموتو درباره آب زمزم هم تحقیقاتی انجام داده و به نتایج عنوان شده در مورد آن رسیده تنها در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌هایی که تبلیغات دین اسلام و مطالبی از این دست در آن منتشر می‌شود دیده می‌شود.

مثلا در سال ۲۰۱۶ یک ویدیو در یوتیوب حساب کاربری The Merciful Servant با عنوان « آب به قرآن واکنش نشان می‌دهد و رازهای زمزم» منتشر شده و همه ادعاهای گزارش تسنیم در آن آمده است. سازندگان این ویدیو مدعی‌اند که یک مسلمان در زمانی که اموتو در حال انجام آزمایش روی آب بوده، مقداری آب زمزم برایش برده، او آزمایش‌های مذکور را روی آن انجام داده و به نتایج عجیبی رسیده است که پیش از این به آن اشاره شده. این ویدیو مدعی است که ۱۵ سال بعد از انجام این آزمایش اموتو کتاب «پیام‌های پنهان در آب» را نوشته و در آن گفته که آب قادر به فکر کردن، احساس کردن، به هیجان آمدن و در نهایت بیان خود است.

سابقه ادعاهایی از این دست به پیش از آن و تا سال ۲۰۰۸ نیز می‌رسد. سایت انگلیسی زبان Arab News وابسته به عربستان سعودی در سال ۲۰۰۸ مقاله‌ای با عنوان «آب در سطح نانو» منتشر کرده و این ادعاها را تکرار کرد. بر اساس این گزارش، اموتو برای ارائه یافته‌های خود در مورد «آب در سطح نانو» به مدرسه دخترانه دارالحکمه در جده عربستان رفت و از یافته‌های خود در مورد آب زمزم هم در این جلسه گفت.

اینکه اموتو در مورد آب زمزم تحقیقاتی انجام داده یا نه را نمی‌توان با اطمینان پذیرفت یا رد کرد. به هر روی در کتاب‌های او اثری از این تحقیقات نیست. حتی به فرض صحت این ادعا که او یافته‌هایی در مورد آب زمزم دارد نیز به دلیل بی‌اعتباری علمی کل پروژه این فرد، ادعاهای مطرح شده و یا منتسب به او در مورد آب زمزم و یا هر نوع آب دیگری زیر سوال است و مصداق شبه علم.

«کنت فایز» و زمزم

ما در مورد ادعای دیگر مطرح شده در این گزارش که می‌گوید شخصی به نام «کنت فایز»، به عنوان «مدیر یکی از بزرگترین مراکز پزشکی در مونیخ آلمان» فهمیده که «۲۰ دقیقه بعد از خوردن آب زمزم انرژی زیادی به جسم منتقل می‌شود و می‌توان از زمزم به عنوان درمان مؤثری در بخش‌های مختلف پزشکی استفاده کرد» هم تحقیق کردیم. سابقه این ادعا در منابع فارسی به سال ۱۳۹۲ می‌رسد. در منابع غیر فارسی اما اثری از فرد مذکور و یا یافته‌های مورد ادعا نیست.

زمزم در تحقیقات زمین‌شناسی

سازمان زمین‌شناسی عربستان یک «مرکز مطالعات و تحقیقات زمزم» دارد که ویژگی های فنی چاه را با جزئیات تجزیه و تحلیل می‌کند.

هر چند ادعای خشک نشدن چاه زمزم از زمان پیدایش تاکنون غیر قابل اثبات است. با وجود این سازمان زمین‌شناسی عربستان مسئول پایش پایداری منابع آبی تغذیه‌کننده زمزم است. به گزارش این سازمان افزایش مسافران مکه و تقاضا برای آب زمزم منابع طبیعی تغذیه‌کننده چاه را تحت فشار قرار می‌دهد و مستلزم توسل به ایده‌های خلاقانه و روش‌های غیر سنتی برای پایدار کردن تعادل بین عرضه و تقاضا است.

نظارت بر خصوصیات شیمیایی و باکتریایی آب داخل چاه و همچنین در شبکه‌های توزیع آب زمزم در مسجد جامع و مسجد‌النبی و ایستگاه‌های تصفیه، استریلیزاسیون و ذخیره‌سازی هم بر عهده مرکز تحقیقات زمزم است.

بر اساس تحقیقات این مرکز آب زمزم بی رنگ و بی بو است، اما طعم مشخصی دارد و pH آن ۷.۹-۸ و کمی قلیایی است.

در مطالعات این مرکز هیچ اشاره‌ای به ادعاهای مطرح شده در گزارش رسانه‌ها در مورد خواص اعجاب‌آور زمزم وجود نداشت. در عوض منابع زیادی هست که در آنها به صورت جدی توصیه شده که افراد از خوردن آب تصفیه‌نشده زمزم پرهیز کنند.

حتی در کنار گزارش خبرگزاری تسنیم درباره منحصر به فرد بودن آب زمزم و استفاده از آن در علم پزشکی پست دیگری در همین خبرگزاری منتشر شده که به حجاج توصیه می‌کند آب زمزم تصفیه نشده را نخورند!

با فرا رسیدن ایام حج، در رسانه‌های ایران گزارش‌هایی در مورد خواص آب زمزم در حال انتشار است. در این گزارش‌ها با استناد به آنچه که تحقیقات علمی خوانده می‌شود، آمده که آب زمزم ویژگی‌های دارد که هیچ نمونه‌ای در جهان ندارد. یکی از کسانی که در گزارش‌ها به او استناد شد شخصی به نام «ایمو ماسارو» است که ادعا می‌شود یک «محقق ژاپنی» است.

فرد مورد اشاره، در واقع ماسارو اموتو، تاجری ژاپنی است که تالیفاتی درباره آب دارد. او در کتاب‌ پرفروش «پیام‌های پنهان در آب» مدعی شده است که آب می‌اندیشد، احساس می‌کند و واکنش نشان می‌دهد. از نگاه متخصصان ادعاهای اموتو پایه و اساس علمی ندارد و شبه‌علم و نامعتبر است.

نمی‌دانیم اموتو مشخصا به آب زمزم پرداخته یا نه، اما در همین تالیفات غیرمعتبر او هم اشاره‌ای زمزم نیست. به دلیل بی‌اعتباری علمی کل پروژه اموتو حتی اگر تحقیقی در مورد آب زمزم هم کرده باشد، مصداق شبه‌علم و نامعتبر است.

ادعاهایی از این دست مختص ایران و اکنون نیست. سابقه آن را می‌توان از سال ۲۰۰۸ در سایت‌های غیرفارسی‌ تبلیغ دین اسلام دید.

با وجود این در یافته‌های «مرکز مطالعات و تحقیقات زمزم» عربستان که به طور تخصصی روی این موضوع کار می‌کند هم اشاره‌ای به این خواص نشده است. در مطالب منتشر شده از مرکز مطالعات و تحقیقات زمزم و حتی در خبرگزاری تسنیم که گزارش خواص اعجاب‌آور آب زمزم را منتشر کرده توصیه شده افراد آب تصفیه‌نشده زمزم را نخورند.

در گزارش‌ رسانه‌های ایران همچنین ادعای خشک نشدن چاه زمزم از زمان پیدایش تاکنون هم منتشر شده که غیر قابل اثبات است. با وجود این سازمان زمین‌شناسی عربستان مسئول پایش منابع آبی تغذیه‌کننده زمزم است. به گزارش این سازمان منابع طبیعی تغذیه کننده چاه تحت فشار قرار دارند و برای پایداری آن نیاز به ایده‌های خلاقانه و روش‌های غیرسنتی است.

از این رو فکت‌نامه به این ادعای مطبوعات و رسانه‌های ایران که آب زمزم ویژگی‌هایی دارد که هیچ نمونه‌ای در جهان ندارد، نشان «شاخ‌دار» می‌دهد.