بررسی مقاله اکونومیست درباره ادعای مرگ ۶۸هزار نفر در اروپا بر اثر افزایش قیمت انرژی

در روزهای گذشته برخی کاربران هواردار جمهوری اسلامی  در شبکه‌های اجتماعی با اشاره به گزارشی از مجله اکونومیست که برآوردهایی از مرگ‌ومیرهای ناشی از «افزایش قیمت انرژی» در زمستان گذشته در میان کشورهای اروپایی منتشر کرده آن را نشانه‌ای از درستی پیش‌بینی‌هایی می‌دانند که در ماه‌های گذشته با استفاده از هشتگ #زمستان_سخت استفاده شده بود.

روزنامه همشهری هم روی جلد شماره ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۱ خود را به همین موضوع اختصاص داد و از عبارت «اعتراف اکونومیست به تفاوت ۶۸ هزار نفری زمستان سخت» استفاده کرد. 

«زمستان سخت» کلیدواژه‌ اصلی هواداران حکومت برای بزرگ‌نمایی بحران انرژی اروپا بعد از حمله روسیه به اوکراین است. 

پیش‌تر نمونه‌هایی از اطلاعات نادرست در این‌باره را درستی‌سنجی کرده‌ایم. ابعاد بحران انرژی در اروپا را نیز در مقاله‌ای مفصل بررسی کرده‌ایم.

به نظر می‌رسد هدف این کلیدواژه تاکید بر این تصور است که ایران در مذاکره با کشورهای غربی دست بالا را دارد. 

این هشتگ تابستان پارسال پس از توییت و گفت‌وگوی  محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران در شهریورماه ۱۴۰۰ از سوی کاربران هوادار جمهوری اسلامی در شبکه‌های اجتماعی داغ شد.

مرندی در گفت‌وگو با الجزیره و توییتی که در پی آن نوشت تلویحا با اشاره به آغاز زمستان و سرد شدن دمای هوا به اروپاییان یادآوری کرد که اگر ایران به شکل گیری توافق تمایل دارد، آنها نیازمند توافق با ایران هستند تا بتوانند در برابر بحران انرژی در زمستان مصون بمانند. او در توییتر خود نوشته بود: «زمستان نزدیک است و اتحادیه اروپا با بحران انرژی فلج‌کننده مواجه است.»

گزارش اکونومیست که این کاربران به آن استناد می‌کنند، چه می‌گوید؟

گزارش اکونومیست در واقع نتایج مدل‌سازی آمار مرگ‌ومیر است. اعداد و ارقام ارائه شده در گزارش،‌ آمار نیستند، بلکه برآوردهای نویسندگان بر اساس مدل‌هایی‌اند که ما اطلاعات زیادی درباره جزئیات آنها نداریم. 

محور مطلب اکونومیست، افزایش قیمت انرژی در اروپا در پی حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ برابر با اسفند ۱۴۰۰ و کاهش صادرات گاز روسیه به این کشورهاست و نه سرمای زمستان اروپا.

اکونومیست تصریح کرده که ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه از منابع انرژی کشورش به عنوان سلاح استفاده کرده‌است.

از قضا در جایی از مطلب نشریه اکونومیست تصریح شده است که زمستان گذشته، حتی زمستانی معتدل‌تر از میانگین دما در زمستان‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ بوده است.

بر اساس اعلام این نشریه میانگین قیمت برق و گاز خانگی در زمستان گذشته در مقایسه با زمستان سال قبل از آن ۶۹درصد و نسبت به زمستان دو سال قبل از آن ۱۴۵درصد افزایش داشته‌است. 

در این مطلب، اکونومیست با بررسی میانگین مرگ و میرهای هفته‌های نوامبر تا فوریه سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ با دوره مشابه ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ به این نتیجه‌گیری رسیده است که اروپاییان در زمستان گذشته ۱۴۹ هزار مورد مرگ‌ و میر بیشتری داشته‌اند.

اکونومیست بر اساس مدلی که در این مقاله به جزییات آن اشاره‌ای نشده، تخمین زده است که از این تعداد میزان مرگ‌و میر افزون بر میانگین، ۵۹ هزار و ۷۰۰ را ناشی از کووید-۱۹ بوده است، ۲۱ هزار و ۵۰۰ مورد به سایر دلایل مرگ و میر نسبت داده شده و بالاخره ۶۸ هزار مورد را ناشی از افزایش قیمت انرژی در اروپا دانسته است.

مشخص نیست اکونومیست داده‌های آماری خود از مرگ و میرهای ناشی از سرمازدگی یا زندگی در خانه‌های سردتر از زمستان‌های پیشین به دلیل گرانی انرژی را چگونه جمع‌آوری یا برآورد کرده‌است.

همچنین روشن نیست چه متغیرهای دیگری در توضیح دلایل مرگ‌و میرهای بیشتر از میانگین سال‌های قبل مدنظر مقاله‌نویسان اکونومیست بوده‌است.

به طور مثال آیا این مرگ‌و میرهای بیشتر نمی‌توانسته حاصل تغییر هرم جمعیتی کشورهای اروپایی به سمت سالخوردگی بوده باشد؟ آیا این عامل از جمله متغیرهای در نظر گرفته شده در مدل این نشریه برای توضیح مقایسه آمار مرگ‌ و میر در زمستان گذشته با فصل‌های مشابه سال‌های قبل بوده یا خیر؟ یا اینکه این میزان افزایش مرگ‌و میر چقدر با تبعات و پیامدهای همه گیری کووید-۱۹ و آسیب‌پذیر شدن ایمنی افرادی که در سال‌های قبل به این بیماری مبتلا شده و حال به دلیل دیگری جان خود را از دست داده‌اند مرتبط بوده است؟

می‌توان پرسش‌ها، احتمالات و متغیرهای دیگری از این دست را مطرح کرد که نمی‌دانیم در مدل محاسبه و برآورد اکونومیست به آنها توجه شده است یا خیر؟  

اکونومیست در این مطلب، اشاره کرده که در شماره ماه نوامبر ۲۰۲۲ پیش‌بینی کرده بود که افزایش قیمت انرژی می‌توان بین ۲۲ هزار و تا ۱۳۸‌ هزار قربانی به دنبال داشته‌باشد.

در این مقاله توضیح داده شده که هر یک درجه سانتیگراد کاهش دمای هوا می‌تواند تا ۲/۲درصد به تعداد مرگ‌و میرها بیفزاید.

همچنین بر اساس محاسبات این نشریه افزایش  ۰/۱ یورویی قیمت هر کیلووات ساعت انرژی - معادل حدود ۳۰ درصد میانگین قیمت برق در زمستان گذشته- به افزایش ۲/۲ درصدی مرگ و میر منجر می‌شود.

چگونه افزایش قیمت انرژی می تواند منجر به افزایش شمار مرگ و میرها در اروپا شده باشد؟

اکونومیست توضیح داده که مردم با گرانی انرژی، از گرم‌کردن محل زندگی خود و رساندن دمای هوا به دمای مناسب منصرف می‌شوند و زندگی در سرما، خطر مشکلات قلبی و تنفسی را افزایش می‌دهد.

در این مطلب، اکونومیست بدون نام آوردن از کشوری خاص در میان کشورهای اروپایی بررسی شده به همبستگی بین افزایش قیمت انرژی و تعداد بالای مرگ‌و میر اشاره کرده و نوشته است: «کشورهایی بیشترین تعداد مرگ‌و میر را داشتند که بیشترین افزایش در هزینه‌های سوخت را تجربه کردند.»

در نهایت اکونومیست ضمن تاکید دوباره بر «مرگ‌بار بودن سلاح انرژی آقای پوتین» به مداخله دولت‌های اروپایی برای کنترل قیمت انرژی از طریق کاهش مالیات و پرداخت یارانه اشاره کرده و تخمین زده است که این اقدامات جان ۲۶ هزار و ۶۰۰ نفر را در ۲۳ کشور اروپایی نجات داده است. 

در روزهای گذشته بار دیگر کلیدواژه #زمستان_سخت توسط هواداران جمهوری اسلامی در شبکه‌های اجتماعی داغ شده است. این بار صحبت از مقاله‌ای از نشریه معتبر «اکونومیست» و ادعای مرگ ۶۸ هزار نفر در اروپا بر اثر افزایش قیمت انرژی است.

این آمار نیست، بلکه برآورد نویسندگان اکونومیست بر اساس مدل‌سازی‌ای است که اطلاعات چندانی از جزئیات آن در دست نیست. 

مبنای این مدل مقایسه آمار مرگ و میرهای فاصله نوامبر تا فوریه سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ با دوره مشابه ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ است. در این دوره آمار مرگ و میر در اروپا به نسبت میانگین سال‌های قبل ۱۴۹ هزار مورد افزایش داشته که از این میان دلیل ۶۸ هزار مرگ افزایش قیمت انرژی، ۶۰ هزار مرگ کرونا و ۲۱ هزار مرگ دیگر «عوامل دیگر» بوده است. 

به نوشته این نشریه، مردم با گرانی انرژی، از گرم‌کردن محل زندگی خود و رساندن دمای هوا به دمای مناسب منصرف می‌شوند و زندگی در سرما، خطر مشکلات قلبی و تنفسی را افزایش می‌دهد. 

روشن نیست چه متغیرهای دیگری در توضیح دلایل مرگ‌و میرهای بیشتر از میانگین سال‌های قبل مدنظر مقاله‌نویسان اکونومیست بوده است.

مبنای محوری مطلب اکونومیست، افزایش قیمت انرژی در اروپا در پی حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ برابر با اسفند ۱۴۰۰ و کاهش صادرات گاز روسیه به این کشورها است. بر اساس داده‌های آماری  زمستان گذشته، زمستانی معتدل‌تر از میانگین دما در زمستان‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ میلادی بوده است.  

فکت‌نامه پیش‌تر در گزارش‌های به اعتبارسنجی مطالبی پرداخته که به نظر می‌رسد با هدف بزرگ‌نمایی بحران انرژی اروپا بعد از جنگ اوکراین منتشر می‌شوند.

با این اوصاف فکت‌نامه به این ادعا که «طبق برآورد اکونومیست ۶۸ هزار نفر در اروپا بر اثر افزایش قیمت انرژی جان‌شان را از دست داده‌اند.» نشان نیمه‌درست می‌دهد.