ادعای شاخ‌دار پزشکیان درباره مصرف انرژی شش برابر «کشورهای همسان»

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران روز ۱۲ خرداد ۱۴۰۴ در همایش مایش ملی بهره‌وری ایران گفته است: «ما به نسبت کشورهای همسان شش برابر انرژی بیشتر مصرف می‌کنیم». 

او به صحبت‌ها و ارزیابی‌های قبلی خود اشاره کرد و گفت: 

« کدوم یکی از ما به برق و گاز و انرژی نگاه می‌کنیم و می‌گوییم دو تا از آنها اضافی است، خاموش کنم. ارزیابی قبلی که گفتم توی رسانه‌ها اعلام کردند که بلد نیست. مسخره‌ام کرده‌اند. بر اساس کشورهای همسان شش برابر بیشتر انرژی مصرف می‌کنیم».

اشاره آقای پزشکیان به صحبت‌های دو هفته پیش است که گفته بود: ایران شش برابر اروپا برق مصرف می‌کند. فکت‌نامه همان زمان (۲۴ اردیبهشت) این جمله را بررسی کرد و به دلیل فاصله زیاد آن با واقعیت به آن نشان شاخ‌دار داد. 

چند روز بعد از انتشار این درستی‌سنجی برخی رسانه‌ها در داخل ایران نیز به این آمار واکنش نشان دادند. به عنوان نمونه می‌توان به گزارش سایت تجارت‌نیوز اشاره کرد که روز ۳۱ اردیبهشت با این عنوان منتشر شد:

«ادعای پزشکیان مبنی بر مصرف ۶ برابری برق توسط ایرانیان صحت دارد؟ سرانه مصرف برق ایران کمتر از ۳۳ کشور اروپایی!»

در همین فاصله برخی چهره‌های هواداران دولت نیز به این آمار واکنش نشان دادند، از جمله می‌توان به نوشته‌های محمد فاضلی، جامعه‌شناس اشاره کرد در چند توییت (این، این و این) و پست شبکه‌های اجتماعی به این موضوع واکنش نشان داد.

دقیقا معلوم نیست اشاره آقای پزشکیان به کدام «ارزیابی» است. همین‌طور معلوم نیست منظور از «کشورهای همسان» کدام کشورها است. آیا وضعیت اقتصادی کشورها، وضعیت جغرافیایی یا وضعیت فرهنگی کشورها باید مبنای همسان‌انگاری فرض شوند. 

با توجه به این ابهام‌ها در این گزارش تلاش کردیم با روش عکس، شواهدی در راستای صحبت آقای پزشکیان پیدا کنیم تا ببینیم آیا میان کشورهایی که یک پنجم یا یک هفتم ایران انرژی مصرف می‌کنند، وضعیت همسانی خاصی مشاهده می‌شود؟ 

ایران شش برابر کدام کشورها انرژی مصرف می‌کند؟ 

با توجه به اشاره رئیس‌جمهوری ایران به انواع انرژی، مبنای محاسبه را شاخص مصرف انرژی اولیه (Primary energy consumption) قرار دادیم که مجموع انرژی‌ است که از منابع اولیه مانند نفت، گاز، زغال‌سنگ، انرژی هسته‌ای و منابع تجدیدپذیر (پیش از تبدیل به برق یا دیگر شکل‌های انرژی مصرفی نهایی) به‌دست می‌آید.

برای اطمینان هم سرانه و هم مصرف کل را محاسبه کردیم. 

آخرین داده‌های معتبر نشان می‌دهد، مصرف انرژی اولیه در ایران در سال ۲۰۲۳ میلادی معادل ۳۵۳۱ تراوات ساعت است و از این نظر ایران هشتمین کشور دنیا از نظر مصرف انرژی اولیه است.

اگر میزان مصرف انرژی در ایران را بر میزان مصرف بقیه کشورها تقسیم کنیم به این نتیجه می‌رسیم که ۱۴ کشور دقیقا بین یک پنجم تا یک هفتم ایران انر‌ژی مصرف می‌کنند: 

الجزایر، بنگلادش، بلژیک، شیلی، کلمبیا، عراق، نیجریه، نروژ، فیلیپین، قطر، سوئد، اوکراین، ازبکستان و ونزوئلا

برای هر کدام از این کشورها می‌توان شباهت و البته تفاوت‌هایی با ایران تصور کرد، اما اگر چهار شاخص جمعیت، تولید ناخالص داخلی، منابع انرژی و جغرافیا را در نظر بگیریم هیچ کدام از این کشورها بیش از دو ویژگی مشترک نزدیک به ایران ندارند که بتوان آنها را جزو کشورهای همسان قابل مقایسه فرض کرد.

ما برای اطمینان شاخص سرانه مصرف انرژی اولیه را هم حساب کردیم. از این نظر ایران با رکورد مصرف سرانه ۳۹,۵۹۹ کیلووات ساعت به ازای هر نفر چهل و ششمین کشور دنیا از نظر مصرف انرژی است. 

اگر عین همان محاسبات بالا را انجام دهیم خواهیم دید سرانه مصرف انرژی در ایران ۵ تا ۷ برابر ۱۲ کشور دیگر است که آنها هم هر کدام ویژگی‌های خاص جمعیتی، اقتصادی، جغرافیای خود را دارند و از نظر دسترسی به منابع انرژی قابل مقایسه با یکدیگر نیستند: 

تاجیکستان، هند، بلیز، ساموآ، کیپ ورد، مراکش، السالوادور، بولیوی، تونگا، میکرونزی، اسواتینی و گواتمالا. 

میزان مصرف و سرانه مصرف انرژی اولیه همه کشورها از جدول زیر قابل مشاهده و دانلود است:

با این اوصاف فکت‌نامه، مانند ادعای قبلی به دلیل تکرار بر یک گزاره نادرست، به این ادعای مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری اسلامی ایران که «ما به نسبت «کشورهای همسان» شش برابر انرژی بیشتر مصرف می‌کنیم» نشان شاخ‌دار می‌دهد.