ادعای گمراه‌کننده وزیر ارتباطات در مورد میزان تعاملات پیام‌رسانی کاربران ایرانی

روز چهارشنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲، در حاشیه جلسه هیات دولت، وزیر ارتباطات در گفت‌وگو با خبرنگاران درباره پیام‌رسان‌های داخلی و فیلترینگ پیام‌رسان‌های خارجی گفت:

بیش از ۹۰درصد تعاملات پیام‌رسانیِ کاربران با یکدیگر و در داخل کشور است و پیام‌رسان‌های داخلی هم به بلوغ کافی برای خدمت‌رسانی به همه مردم رسیده‌اند.

این گفته که «بیش از ۹۰درصد تعاملات پیام‌رسانیِ کاربران با یکدیگر و در داخل کشور است» به سه دلیل گمراه‌کننده است:

اول، اصلا معلوم نیست منظور از این «تعاملات پیام‌رسانیِ کاربران» چیست؛ آیا حجم ترافیک رفت و برگشتی را حساب کرده؟ آیا منظور تعداد کاربرانی است که کاربران ایرانی با آنها تماس دارند؟ آیا براساس تعداد پیام رد و بدل شده در زمان این ادعا را مطرح می‌کند؟

منشا این عدد معلوم نیست و تا زمانی که وزیر ارتباطات، این عدد را دقیقا با واحد مناسب و نحوه استخراج آن بیان نکند، آن گزاره اعتبار لازم را ندارد.

دوم، این بدیهیست که بسیاری از شهروندان ایرانی در پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام، واتس‌اپ یا حتی در اینستاگرام، ممکن است هیچ‌وقت با هیچ کاربری که در خارج از ایران زندگی می‌کند، در تماس و به قول زارع‌پور در «تعاملات پیام‌رسانی» نباشند.

این نوع استدلال مانند این است که بگوییم مثلا ۹۰ درصد رفت‌آمدهای ایرانیان با خودرو در داخل کشور است پس نیازی به واردات خودرو نداریم!

سوم، علت انتخاب یک پیام‌رسان توسط کاربر برای آنچه زارع‌پور «تعاملات پیام‌رسانی» خوانده، بسیار بسیار پیچیده است (مقاله‌های نلسون/نورمن برای طراحان تجربه کاربری) و یکی از سوالاتی است که روزانه مدیران محصول و طراحان تجربه کاربری در شرکت‌های مختلف پیام‌رسان، روی آن کار می‌کنند. زارع‌پور می‌گوید:

وزارت ارتباطات موظف به فراهم کردن ابزارهای لازم برای تسهیل ارتباطات مردم است و زمانی که یک پیام‌رسان خارجی با محدودیت مواجه می‌شود، باید زمینه جایگزینی پیام‌رسان‌های داخلی را فراهم کنیم.

اما واقعیت این است که «تجربه کاربری» عناصر بسیار پیچیده‌ای دارد که نه‌تنها به قابلیت‌های پیام‌رسان و امکانات آن بلکه به فاکتورهای بیرونی دیگری نظیر جمعیت فعال، در دسترس بودن، امنیت و اعتماد کاربران به پلت‌فرم و … برمی‌گردد. صرفا فیلتر واتس‌اپ و تلگرام، باعث مهاجرت کاربران آنها و انتقال «تعاملات پیام‌رسانی» آنها به پلت‌فرم‌های داخلی نخواهد بود.

قسمت دوم این جمله که «پیام‌رسان‌های داخلی هم به بلوغ کافی برای خدمت‌رسانی به همه مردم رسیده‌اند» یک امر نسبی است. به راحتی نمی‌توان ادعا کرد که سروش، بله، ایتا، گپ، آی‌گپ و … تجربه کاربری مانند تلگرام خلق می‌کنند.

جمهوری اسلامی قبلا توانسته با فیلتر همه‌جانبه یک خدمت اینترنتی، فضای خوبی برای رشد نمونه داخلی آن ایجاد کند تا حداقل اصلی‌ترین نیازهای مردم در آن حوزه خدمت را تامین کند؛ مثال سرویس‌های پخش ویدیویی (آپارات، فیلیمو و…) یا سرویس‌های نقشه (نشان).

روز ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲، عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات در حاشیه جلسه هیات دولت گفت: «بیش از ۹۰درصد تعاملات پیام‌رسانیِ کاربران با یکدیگر و در داخل کشور است و پیام‌رسان‌های داخلی هم به بلوغ کافی برای خدمت‌رسانی به همه مردم رسیده‌اند.»

اول اینکه معلوم نیست عدد از کجا آمده و این ۹۰ درصد دقیقا چه کسری از چه چیزی است.

دوم اینکه با وجود اینکه برآوردی وجود ندارد، این بدیهیست که بسیاری از شهروندان ایرانی در پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام، واتس‌اپ یا حتی در اینستاگرام، ممکن است هیچ‌وقت با هیچ کاربری که در خارج از ایران زندگی می‌کند، در «تعاملات پیام‌رسانی» نباشند.

سوم اینکه تجربه کاربری امری بسیار پیچیده است. لزوما نیاز به ارتباط با خارج ملاک انتخاب پیام‌رسان برای مردم نیست. مسائل مختلفی چه امکانات داخل اپلیکیشن که مسایل بیرونی مانند تعداد کاربران یا اعتماد و امنیت کاربران و… در آن دخیل است.

بنابراین این استدلال نمی‌تواند توجیهی برای فیلتر کردن پیام‌رسان‌های خارجی یا کم‌اهمیت جلوه‌دادن رفع فیلتر آنها باشد.

براین اساس ادعای عیسی زارع‌پور که «۹۰درصد تعاملات پیام‌رسانیِ کاربران، داخلی است» از فکت‌نامه نشان گمراه‌کننده می‌گیرد.